Έγραφα στην τελευταία επιφυλλίδα μου στο «Εμπρός» για τις ιστορικές πηγές της Λέσβου, ειδικότερα για τις πηγές που σχετίζονται με τη νεότερη ιστορία του νησιού μας, πολλές από τις οποίες, ενώ έχουμε διανύσει ήδη το πρώτο τέταρτο του 21ου αι., εξακολουθούν να παραμένουν ανέκδοτες, γεγονός που τις καθιστά σχεδόν απροσπέλαστες ή προσπελάσιμες μέσω μιας ειδικής προσέγγισης που θυμίζει σχέσεις προνεοτερικών κοινωνιών. Ας είναι. Επικεντρώθηκα ειδικότερα στον παλαιότερο κώδικα του νησιού μας, τον κώδικα που απόκειται στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος Μολύβου, επειδή, έχω και κάποια ευθύνη, δεδομένου ότι κατέχω αντίγραφό του εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια, αλλά δεν κατάφερα να τον παραδώσω στους φιλίστορες ή και στους απλούς αναγνώστες παρόμοιων κειμένων. Έτσι, μολονότι τον έχω μεταγράψει πριν από αρκετά χρόνια, δεν κατάφερα να προσεγγίσω επιστημονικά τα στοιχεία που αποδεσμεύει, που αναφέρονται κυρίως στις οικονομικές (κυρίως φορολογικές, επενδύσεις χρημάτων, κοινωνικές, δημογραφικές κτλ), που αναφέρονται στην ευρύτερη περιοχή του καδιλικίου του Μολύβου. Η προσέγγιση αυτή πρέπει να γίνει, κατά τη γνώμη μου, από ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τις οικονομικές δομές της οθωμανικής διοίκησης, όπως αυτές πραγματώνονται στις κατακτημένες περιοχές, εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο, τουλάχιστον για μένα. Ωστόσο, τις τελευταίες ημέρες έκρινα σκόπιμο να εξετάσω πάλι το κείμενο του κώδικα -εννοώ τη μεταγραφή μου- και τουλάχιστον να το αναρτήσω στην πλατφόρμα Academia.Edu, ώστε να είναι στη διάθεση των ενδιαφερομένων. Πριν προβώ στην ανάρτηση αυτή όμως, ανέτρεξα στο Διαδίκτυο επειδή είχα ακούσει ότι είχαν ενδιαφερθεί και άλλοι για τον κώδικα, κάποιος μάλιστα μου είχε τηλεφωνήσει μια φορά για βοήθεια χωρίς να υπάρξει συνέχεια.

Οποία ευχάριστη έκπληξη! Ο κώδικας του Αγίου Παντελεήμονος είχε καταστεί ήδη αντικείμενο μεταπτυχιακής εργασίας στη Θεολογική Σχολή του Παν/μίου Θεσσαλονίκης, η οποία από το 2019 ήταν αναρτημένη στο Διαδίκτυο. Μάλιστα η εργασία αυτή εμπεριείχε και μεταγραφή του κώδικα. Η χαρά μου υπήρξε μεγάλη, επειδή, σκέφτηκα με ανακούφιση, ότι έφευγε ένα βάρος από πάνω μου, ο κώδικας ήταν στη διάθεση του κοινού, πράγμα πολύ σημαντικό. Ωστόσο, προτού εγκαταλείψω τη δική μου μεταγραφή, θέλησα να προβώ σε μια αντιβολή του εκδοθέντος κειμένου με το δικό μου, προκειμένου να διαπιστώσω αν η έκδοση τηρούσε τις βασικές προδιαγραφές ενός παρόμοιου εγχειρήματος. Δυστυχώς, θλίβομαι που το αναφέρω, η μεταγραφή του κώδικα ως τμήμα μεταπτυχιακής εργασίας δεν πληροί τις προϋποθέσεις που έχουν παγιωθεί για παρόμοιες επιστημονικές πραγματώσεις. Η έκδοση αυτή δεν ανταποκρίνεται ούτε στη μορφή του κώδικα, αλλά υπάρχουν και αρκετές παραγνώσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε λανθασμένα ιστορικά συμπεράσματα. Είναι πλέον γνωστό και εφαρμόζεται στην επιστήμη ότι η έκδοση ενός κώδικα πρέπει να αποτυπώνει το κείμενο ως προς τη μορφολογική αποτύπωσή του, την ορθογραφική και βέβαια τη γλωσσολογική (ιδιωματική). Τούτο γίνεται επειδή η ακριβής αναπαραγωγή του κειμένου, μας παρέχει τη δυνατότητα να μελετήσουμε την εγγραμματοσύνη των ανθρώπων, την εμπέδωση γλωσσικών ιδιωμάτων, τη στάση των ανθρώπων απέναντι στο χαρτί, τη σύλληψη ή όχι της λογαριαστικής κτλ κτλ. Με άλλα λόγια το κείμενο εκδίδεται όπως παρουσιάζεται στον κάθε κώδικα, με ενδεχόμενη -όταν το απαιτεί απόλυτη ανάγκη- την εισαγωγή κάποιων, όσο γίνεται λιγότερων σημείων στίξης: εγώ π.χ. στη μεταγραφή μου έχω «νοθεύσει» το κείμενο του κώδικα μόνο με την προσθήκη ορισμένων κομμάτων, προκειμένου να προφυλάξω τον χρήστη από εννοιολογικές συγχύσεις, όταν ορισμένα σημεία του κειμένου μπορούν να διαβαστούν -όταν δεν υπάρχει εμπειρία- με την επισύναψή τους και με την προηγούμενη και με την επόμενη λέξη.

Εύλογα, θα μπορούσε ο εκδότης της μεταγραφής, αν είναι νέος ή προέρχεται από άλλες επιστημονικές κατευθύνσεις, να προβάλει ως αιτιολογία την έλλειψη υποδείγματος. Και όμως. Τέτοια υποδείγματα υπάρχουν πολλά και πολύ καλά. Μάλιστα, ένα εξαίρετο υπόδειγμα που έπρεπε να ακολουθήσει ο εκδότης - τουλάχιστον στις βασικές του γραμμές, αν όχι σε όλες- είναι η έκδοση του κώδικα Α᾽ της Ι. Μητροπόλεως Μυτιλήνης που επιμελήθηκε με άρτιο τρόπο ο Απόστολος Φ. Σπανός, Κώδιξ Α᾽ Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης (18^ος αι.), πρόλογος Δημ. Γόνης, εκδ. Ι. Μ. Μυτιλήνης, 32, Μυτιλήνη 2006. Την έκδοση αυτή, η οποία έπρεπε να αποτελέσει αποκλειστικό υπόδειγμα και οδηγό για την έκδοση του κώδικα του Αγίου Παντελεήμονος, παρατηρώ ότι ο εκδότης δεν την γνώριζε, καθώς δεν την αναφέρει στη βιβλιογραφία της εργασίας του!

Όμως για το θέμα αυτό θα υπάρξει και συνέχεια.