Η παρούσα επιφυλλίδα μας βρίσκει -εμένα και όσους μου κάνουν την τιμή να διαβάζουν αυτές τις γραμμές- στην αρχή μιας νέας χρονιάς, για την οποία εύχομαι κυρίως υγεία και ό,τι το καλό, όπως το εννοεί ο καθένας μας.

Λέγαμε, λοιπόν, στην τελευταία συνάντηση για το ζήτημα των βιβλιοθηκών του νησιού μας -δημόσιων και ιδιωτικών- και κάποιες σκέψεις για ένα συνθετικό κατάλογο των βιβλίων αυτών, ο οποίος θα προσέφερε -πέρα από τη γνώση και την επαφή μας με αυτά καθαυτά τα βιβλία, που απόκεινται στο νησί μας- και μία ακόμη ιστορική πηγή για τη γνωριμία με την ιστορία της Λέσβου.

Πώς θα γίνει αυτό, θα το εξηγήσω αμέσως. Είναι πρώτα πρώτα σημαντικό να γνωρίσουμε τα βιβλία που έχουν συγκεντρωθεί στις βιβλιοθήκες του νησιού (Ιεράς Μονής Λειμώνος, Ιωσήφ Μαύρου, Μουχτούρη στο Πλωμάρι, κτλ.: τα παραδείγματα τελείως τυχαία). Δηλαδή ποιους δρόμους ακολούθησε η συγκέντρωση των βιβλίων, τι είδους βιβλία υπάρχουν, γιατί υπάρχουν στα συγκεκριμένα σημεία, ποιοι οι πρωταγωνιστές-κάτοχοι της συγκέντρωσης βιβλίων, ποια η τύχη τους, με ποια ιδεολογικά ρεύματα συνδέονται κτλ. κτλ.

Όλα αυτά τα ερωτήματα που μπορούν να αντιστοιχισθούν με έρευνες και τις συναφείς μελέτες αποτελούν το πρώτο επίπεδο της έρευνας, οπωσδήποτε σημαντικό και σπουδαίο.

Ωστόσο πέρα από αυτό από την έρευνα αυτή θα προκύψει και ένα άλλο εξίσου σημαντικό στοιχείο. Τα βιβλία, εννοώ πάντα τα βιβλία των παλαιοτέρων εποχών (17ου, 18ου, 19ου αι.) συνήθως είναι φορείς και επιπλέον ιστορικών πληροφοριών. Συγκεκριμένα στα παράφυλλα της αρχής και του τέλους των βιβλίων, στη σελίδα-τίτλου και στα περιθώρια των ορισμένων σελίδων οι κάτοχοι των βιβλίων, αλλά και άλλοι χρήστες σημείωναν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πολλές πληροφορίες, εν είδει, ας πούμε, ενός ημερολογίου. Συγκεκριμένα κατέγραφαν διάφορα γεγονότα που είτε είχαν σχέση με την προσωπική τους ζωή και της οικογένειάς τους, είτε είχαν σχέση με την οικονομική, κοινωνική κατάσταση, με τις συνθήκες της ζωής, με καιρικά φαινόμενα κτλ κτλ, ένας πραγματικός πλούτος πληροφοριών.

Πρόκειται βέβαια για τις ενθυμήσεις, τα βραχέα χρονικά που κατά καιρούς ορισμένα έχουν δημοσιευθεί από πολλούς μελετητές και για πολλούς τόπους, αλλά ποτέ δεν έχει εκπονηθεί ένα μεγάλο πρόγραμμα συγκέντρωσης αρχικά και μελέτης εν συνεχεία των πληροφοριών που αποδεσμεύονται με τον τρόπο αυτό. Έτσι λοιπόν ένα πρόγραμμα καταγραφής των βιβλίων ενός τόπου, μελέτης δηλαδή των βιβλιοθηκών μαθηματικά οδηγεί και στον εντοπισμό και συλλογή των ενθυμήσεων που αυτά περιέχουν στις σελίδες τους. Καλά το είχε καταλάβει αυτό ο μακαρίτης ηγούμενος της Ιεράς Μονής Λειμώνος Νικόδημος Παυλόπουλος, ο οποίος στους καταλόγους των βιβλίων της μονής που δημοσίευσε είχε φροντίσει στο τέλος της περιγραφής κάθε εντύπου της βιβλιοθήκης της μονής, να καταγράφει και τις ενθυμήσεις που αυτό έφερε στις σελίδες του, συγκροτώντας έτσι μια καλή ιστορική πηγή, η οποία μάλλον έχει περάσει απαρατήρητη από τους μελετητές της λεσβιακής ιστορίας. Αν πολλαπλασιάσουμε το παράδειγμα αυτό με τις ενθυμήσεις που απόκεινται στα βιβλία των άλλων βιβλιοθηκών του νησιού, μπορούμε να φαντασθούμε τις πληροφορίες για τους ανθρώπους, τις κινήσεις τους, τις καταστάσεις των πραγμάτων κτλ. Βέβαια αυτό προϋποθέτει όχι μηχανική καταγραφή των εντύπων από άτομα ειδικευμένα απλώς στην χρήση υπολογιστών, αλλά με την παρουσία ενός ιστορικού, ενός ανθρώπου υποψιασμένου και πάντως ικανού να διαβάζει καλογραμμένα ή και κακογραμμένα σημειώματα που προέρχονται από διαφορετικά χέρια με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Όμως όλα αυτά δεν είναι ακατόρθωτα πράγματα. Θα μπορούσα να πω ότι πρόκειται για απλά πράγματα που όμως πρέπει να συναντήσουν ευήκοα και υποψιασμένα ώτα, που σπανίως συναντά πλέον κανείς στα θεσμικά όργανα της ελληνικής επικράτειας.