Μέσα στις γιορτές δώσαμε και πήραμε όλοι μας πολλές ευχές, με διάφορα περιεχόμενα. Υπήρξε όμως μια κοινή ευχή που ευχηθήκαμε όλοι σε όλους και αυτή ήταν «Με υγεία», γιατί η υγεία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση των υπολοίπων.
Υγεία δεν είναι η απουσία αρρώστιας. Υγεία είναι εκείνη η κατάσταση που δίνει στον άνθρωπο φυσική, ψυχική και κοινωνική ευεξία ώστε να μπορεί να ζει αρμονικά και δημιουργικά στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του.
Σύμφωνα με πολλές μελέτες, η υγεία ενός ατόμου (η μιας ομάδας ατόμων) εξαρτάται κατά 45 - 50% από τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς, 20% από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, 20% από βιολογικούς (κληρονομικούς) παράγοντες και μόνο 10 - 15% από τις υπηρεσίες υγείας.
Το προσδόκιμο επιβίωσης (δηλαδή τα χρόνια που προσδοκάται να ζήσει ένας άνθρωπος κατά τη γέννησή του) αυξήθηκε στις ανεπτυγμένες χώρες στη διάρκεια του 20ού αιώνα κατά 20 - 30 χρόνια, και αυτό αποδίδεται κυρίως στη βελτίωση του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου ζωής και τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η παρέμβαση στον τρόπο ζωής, με την υιοθέτηση υγιών συμπεριφορών μέσα στο κατάλληλο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον συμβάλλει αποτελεσματικά στην προστασία και προαγωγή της υγείας.
Χωρίς να αμφισβητείται η συμβολή της σύγχρονης ιατρικής στη βελτίωση της ποιότητας και διάρκειας της ζωής των ασθενών, πρέπει να τονιστεί ο ρόλος και η σημασία της πρόληψης, γιατί όπως έλεγε ο Ιπποκράτης «Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν».
Στις ανεπτυγμένες χώρες η προληπτική ιατρική αποτελεί προτεραιότητα των συστημάτων υγείας γιατί προστατεύει την υγεία των πολιτών, μειώνοντας συγχρόνως τις δαπάνες για περίθαλψη των ασθενών.
Η πρόληψη διακρίνεται στην πρωτογενή πρόληψη, που αφορά στην επιλογή κανόνων υγιούς διαβίωσης στο κατάλληλο περιβάλλον, και στη δευτερογενή πρόληψη, που αναφέρεται στις προληπτικές εξετάσεις για την ανίχνευση ασθενειών πριν αυτές εκδηλωθούν με κλινικά συμπτώματα.
Η οργανωμένη πρωτογενής πρόληψη στη χώρα μας δεν είναι ανεπτυγμένη. Βλαπτικές συνήθειες όπως το κάπνισμα, η έλλειψη σωματικής άσκησης και η εγκατάλειψη της μεσογειακής διατροφής, φαίνονται να χαρακτηρίζουν το μέσο Έλληνα.
Τα προγράμματα Προαγωγής και Αγωγής της Υγείας που γίνονται αποσπασματικά σε κάποια σχολεία, αν και στοχεύουν σωστά στην εμπέδωση υγιών συνηθειών από την παιδική ηλικία, δεν επαρκούν.
Οι προληπτικές εργαστηριακές και κλινικές εξετάσεις (το γνωστό check-up) που αφορούν στη δευτερογενή πρόληψη, δίνουν τη δυνατότητα διαπίστωσης και αντιμετώπισης συχνών ασθενειών πριν υπάρξουν τα πρώτα κλινικά σημάδια. Λίγοι από μας, όμως, κάνουν προληπτικές εξετάσεις προγραμματισμένες και εξειδικευμένες ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, το κληρονομικό ιστορικό κ.τ.λ..
Οι Έλληνες κατέχουν τις πρώτες θέσεις στο κάπνισμα και στην παχυσαρκία, δεν αθλούνται, δεν τρέφονται σωστά, έχουν έντονο στρες, δεν κάνουν στοιχειώδεις προληπτικές εξετάσεις, με αποτέλεσμα, σύμφωνα με έρευνες, να χάνουν 10 χρόνια από το προσδόκιμο επιβίωσης. Ο μέσος όρος ζωής για τους Έλληνες είναι τα 80 χρόνια και αυτό μας κατατάσσει στη 15η θέση διεθνώς, όταν το 1991 κατείχαμε τη 2η θέση, πράγμα που σημαίνει πως τα τελευταία 20 χρόνια άλλες χώρες κατάφεραν να αυξήσουν το προσδόκιμο επιβίωσης περισσότερο από εμάς. Ασφαλώς είναι ευθύνη της Πολιτείας η έλλειψη οργανωμένων δομών για την πρόληψη, που να συμβουλεύουν, να καθοδηγούν και να προβαίνουν στις απαραίτητες προληπτικές εξετάσεις.
Με την ανάπτυξη των Κέντρων Υγείας και των πολυϊατρείων, των ιατρείων του ΙΚΑ και των άλλων ασφαλιστικών φορέων παρέχεται κυρίως πρωτοβάθμια περίθαλψη, όμως ο ρόλος της πρόληψης είναι υποβαθμισμένος με μόνη ίσως εξαίρεση τον εμβολιασμό των παιδιών. Σχέδια νόμου που προβλέπουν τη δημιουργία δικτύου μονάδων παροχής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (Π.Φ.Υ.) που θα προσφέρουν πρόληψη, φροντίδα και περίθαλψη, είδαν το φως της δημοσιότητας και ακολούθως έμειναν στα συρτάρια. Στο δίκτυο αυτό προβλέπονταν η συμμετοχή και ο συντονισμός των υπαρχουσών δομών πρωτοβάθμιας περίθαλψης του ΕΣΥ, του ΙΚΑ, της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και του ιδιωτικού τομέα. Η έλλειψη οργανωμένης πρόληψης και φροντίδας έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, επιβαρύνει τη λειτουργία των νοσοκομείων και διογκώνει τις δαπάνες των φορέων κοινωνικής ασφάλισης.
Πέρα από αυτά, όμως, υπάρχει και η ατομική ευθύνη του καθενός μας για τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής, την αποφυγή προληπτικών εξετάσεων ακόμα κι όταν είμαστε ενημερωμένοι, γιατί θεωρούμε πως οι αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία συμβαίνουν και αφορούν μόνο τους άλλους.

* Η Μαρία Λόζου είναι παιδίατρος, πρώην διευθύντρια της Παιδιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου Μυτιλήνης.