Παρ’ όλο που τα τελευταία χρόνια η επιστήμη της διατροφής εξελίσσεται διαρκώς και οι ειδικοί προωθούν με κάθε τρόπο την ισορροπημένη διατροφή για ένα υγιές βάρος, η παχυσαρκία κατακτά όλο και μεγαλύτερο έδαφος σε μικρούς και μεγάλους. Ακόμη και η Κρήτη, όπου γεννήθηκε η μεσογειακή διατροφή - πρότυπο για τους Ευρωπαίους, αλλά και όλη η Ελλάδα - εμφανίζει μεγάλα ποσοστά παχυσαρκίας και φλερτάρει με την πρωτιά ανάμεσα σε άλλες χώρες. Και ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν διαβάσει βιβλία και επιστημονικά άρθρα σχετικά με τη σωστή διατροφή ή έχουν ήδη επισκεφτεί ένα διαιτολόγο, δε φαίνεται να έχουν καταφέρει να βρουν λύση στο πρόβλημά τους. Τελικά τι είναι αυτό που φταίει για την αύξηση βάρους;
Θερμίδες: Πρωταρχικά είναι το θετικό ενεργειακό ισοζύγιο, δηλαδή η πρόσληψη περισσότερων θερμίδων από αυτές που μπορεί να «κάψει» ο οργανισμός μέσα στην ημέρα. Εκτός όμως από την ποσότητα των θερμίδων, μεγάλη σημασία έχει και η σύσταση της διατροφής. Μια διατροφή που περιέχει περισσότερο λίπος και υδατάνθρακες από όσο συστήνεται, βοηθάει την αποθήκευση λίπους και βάρους πιο εύκολα απ’ ό,τι μια διατροφή ίδια σε θερμίδες με ισορροπημένα ποσοστά λίπους, υδατανθράκων και πρωτεϊνών, αλλά και επάρκεια βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Άσκηση: Παρ’ όλο που όλοι γνωρίζουμε τα σωματικά και ψυχικά της οφέλη, οι περισσότεροι άνθρωποι δε γυμνάζονται συστηματικά, δεν περπατάνε, χρησιμοποιούν μηχανάκι ή αυτοκίνητο ακόμη και για να ψωνίσουν από το περίπτερο, ενώ η τηλεόραση και ο υπολογιστής είναι τα βασικά παιχνίδια των παιδιών. Ακόμη κι αν οι θερμίδες που καταναλώνουμε ημερησίως δεν είναι πολλές, όταν η φυσική μας δραστηριότητα είναι ελάχιστη, ευνοείται η προσθήκη βάρους. Όση έλλειψη χρόνου, όση κούραση και πεσμένη διάθεση κι αν υπάρχει, δεν πρέπει να μπαίνει εμπόδιο στην ανάγκη σώματος και μυαλού για καλύτερη οξυγόνωση, εκτόνωση και βελτίωση φυσικής κατάστασης.

Πρωινό - Ενδιάμεσα γεύματα: Οι περισσότεροι ενήλικες ξεκινούν τη μέρα τους με έναν καφέ και τα παιδιά με ένα ποτήρι γάλα. Όσες έρευνες κι αν έχουν δημοσιευτεί για την τεράστια σημασία του πρωινού για την καλή απόδοση στο σχολείο και την εργασία, αλλά και την πρόληψη της παχυσαρκίας, πολλοί συνεχίζουν συστηματικά να προβάλλουν δικαιολογίες και να το αποφεύγουν, είτε γιατί δεν προλαβαίνουν, είτε γιατί δεν τους αρέσει, είτε γιατί τους κάνει να πεινάνε συνέχεια μετά… Τις πρώτες πρωινές ώρες, μετά το βραδινό ύπνο, ο οργανισμός χρειάζεται ενέργεια για να ξεκινήσει να λειτουργεί σωστά σώμα και μυαλό. Και μετά το πρωινό γεύμα απαιτούνται μικρά ενδιάμεσα σνακ για να συνεχίσει ο οργανισμός να έχει ενέργεια και να μην υπερκαταναλώσει φαγητό το μεσημέρι (γεγονός που θα επιβαρύνει στομάχι και μεταβολισμό). Όταν το πρωινό και τα ενδιάμεσα γεύματα απουσιάζουν, ο οργανισμός αναγκάζεται να γίνει πιο «τσιγκούνης» στις καύσεις του για να προσαρμοστεί στην έλλειψη ενέργειας.
Μεγάλα γεύματα: Πολλοί άνθρωποι, λόγω υποχρεώσεων και έλλειψης σωστής οργάνωσης, καταλήγουν να τρώνε το πρώτο τους γεύμα μετά τις 4 ή 5 το απόγευμα. Ακόμη κι αν οι θερμίδες που καταναλώνονται δεν είναι πολλές σε σχέση με αυτές που χρειάζεται κάθε οργανισμός, όταν τα γεύματα είναι λίγα και μεγάλα, ειδικά μετά το απόγευμα και κυρίως το βράδυ, ο μεταβολισμός υπολειτουργεί και αποθηκεύει πιο εύκολα βάρος και λίπος σε σχέση με το μεταβολισμό ενός ανθρώπου που μοιράζει τις ίδιες θερμίδες καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

Ύπνος: Όταν το ανθρώπινο μυαλό και σώμα δεν ξεκουράζεται επαρκώς και σε κατάλληλες ώρες για την ανάπαυση και ανάπλαση των κυττάρων, ο μεταβολισμός επηρεάζεται και ευνοεί την αύξηση βάρους. Η άπνοια, από την οποία πάσχουν πολλοί υπέρβαροι άνθρωποι, πρέπει να αντιμετωπίζεται με απώλεια βάρους και ειδική συσκευή ύπνου, αν είναι απαραίτητο, γιατί συντελεί και αυτή στην αύξηση βάρους.
Ηλικία: Καθώς μεγαλώνουμε, ο οργανισμός χρειάζεται όλο και λιγότερη ενέργεια. Έτσι έχει την τάση να μειώνει τις καύσεις του και να αυξάνει το βάρος και το λίπος στο ανθρώπινο σώμα. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν τρώμε ή κινούμαστε το ίδιο με πριν, σταδιακά θα έχουμε αύξηση βάρους.
Φάρμακα: Η χρόνια αγωγή αντικαταθλιπτικών, ηρεμιστικών, αντιφλεγμονωδών, κορτιζονούχων φάρμακων ευνοεί σταδιακά την αύξηση της όρεξης και την προσθήκη βάρους.
Καφές - Αναψυκτικά - Αλκοόλ: Η ζάχαρη που περιέχει ο καφές και τα αναψυκτικά μπορούν να αυξήσουν τη θερμιδική πρόσληψη χωρίς καν να γίνει αντιληπτό, και όσο νερό κι αν περιέχουν, δεν μπορούν να το αντικαταστήσουν. Από την άλλη, το αλκοόλ αφυδατώνει, αποθηκεύεται ως λίπος και περιέχει αρκετές θερμίδες.

Συχνές δίαιτες: Καθώς τα τελευταία χρόνια ο όρος «δίαιτα» έχει γίνει μόδα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, ιδίως γυναίκες, που υποβάλλονται συνεχώς σε δίαιτες express, μη ισορροπημένες και κουράζουν το μεταβολισμό τους με αποτέλεσμα να καταλήγουν να τρώνε λιγότερο από πριν για να διατηρήσουν το βάρος τους. Η προσπάθεια για απώλεια βάρους πρέπει να είναι οργανωμένη, να υπάρχει θέληση, υπομονή αλλά και σημαντική αιτία για την πραγματοποίησή της. Αν δε διορθωθούν τα λάθη του παρελθόντος και δεν αλλάξει η νοοτροπία για το φαγητό και ο τρόπος ζωής, το αποτέλεσμα θα είναι η αποτυχία διατήρησης βάρους, η μείωση του μεταβολισμού, η απογοήτευση και η έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας.
Στρες: Καθώς η οικονομική κατάσταση συνεχώς χειροτερεύει, η ανεργία πολλαπλασιάζεται και τα ανθρώπινα όνειρα καταρρέουν, είναι αναπόφευκτη η παρουσία μόνιμου άγχους και stress, που ενεργοποιεί την έκκριση κορτιζόλης από τον οργανισμό, τη μείωση των καύσεων, την αύξηση βάρους και λίπους. Οι άνθρωποι έχουν καταντήσει να τρέχουν όλη μέρα, να μην έχουν χρόνο να μαγειρέψουν, να καταφεύγουν στα fast-food και όταν έρχεται η ώρα του φαγητού, να καταπίνουν την τροφή τους και δυστυχώς να επιβαρύνουν τον οργανισμό τους. Ίσως να είναι τα απλά καθημερινά πράγματα στα οποία θα πρέπει να εστιάσουμε και να αναζητήσουμε μικρές στιγμές ευτυχίας για να αντλούμε δύναμη, και όχι να καταλήγουμε να ζούμε τη ζωή μας σε fast forward.
Συνοπτικά, όσο καλό μεταβολισμό κι αν έχουμε ή δεν έχουμε, οφείλουμε να προσαρμοζόμαστε στις νέες συνθήκες της καθημερινότητάς μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, να ακούμε το σώμα μας και τις ανάγκες του, να καταναλώνουμε ποικιλία τροφίμων για να εξασφαλίζουμε επάρκεια βιταμινών, να αθλούμαστε, να πίνουμε νερό, να φροντίζουμε τον εαυτό μας και την ξεκούρασή του, σωματική και ψυχική. Και μην ψάχνετε για μαγικά μαντζούνια σε φαρμακευτικά σκευάσματα, σε πολλά υποσχόμενα και μη επιστημονικώς αποδεκτά τεστ δυσανεξίας (που καμία σχέση δεν έχουν με την παχυσαρκία) και σε αλχημείες δήθεν ειδικών. Η διατήρηση του σωματικού βάρους απαιτεί μεν τρόπο και κόπο, λιγότερο όμως από όσο κανείς φαντάζεται.

* Η Χαρά Κουτρολού είναι κλινικός διαιτολόγος - διατροφολόγος, πτυχιούχος Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών.