Του Στρατή Μολίνου

Τιμή στη μεγάλη κι ανεπίστρεπτη εκείνη μέρα, την Πέμπτη 8 Νοεμβρίου 1912, όταν ο ελληνικός στρατός πάτησε το πόδι του στο νησί μας και χάρισε απλόχερα την πολυπόθητη λευτεριά στον καταπιεσμένο για τετρακόσια πενήντα συναπτά χρόνια λαό του. Ώρες αξέχαστες, συγκινητικές, γεμάτες εθνικό παλμό και μεγαλείο. Γεμάτες αναμνήσεις και γεγονότα συγκλονιστικά.

Αυτή τη μέρα η Λέσβος ποτέ δεν θα πάψει να τιμά με μεγαλοπρέπεια αλλά και με σεβασμό κι ευγνωμοσύνη σ’ εκείνους που θυσιάστηκαν πολεμώντας.

Μέσα από την έξαρση εκείνων των στιγμών αναφαίνεται η φυσιογνωμία του πρώτου φρούραρχου της λεύτερης πόλης της Μυτιλήνης, Κωνσταντίνου Μελά τον οποίο οι οικείοι και οι φίλοι του προσφωνούσαν «Κοκό Μελά».

Γιος του Μιχαήλ Μελά και νεώτερος αδελφός του μακεδονομάχου Παύλου γεννήθηκε το 1874 στη Μασσαλία και ακολούθησε τον στρατιωτικό κλάδο ως αξιωματικός του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού. Μετεκπαιδεύτηκε στη Ρωσία στη χρήση σκαφάνδρων και στον πόλεμο των τορπιλών. Εθήτευσε για κάποιο διάστημα ως υπασπιστής του Ύπατου Αρμοστή Κρήτης Γεωργίου και κατόπιν συνέχισε τη σταδιοδρομία του δίπλα στον περιφανή Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Σύντομα όμως, με προτροπή του Ελ. Βενιζέλου αποχώρησε από το ναυτικό για να πολιτευθεί με την παράταξή του και εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων. Παράλληλα, διακρίθηκε ως ο ιδρυτής του Εθνικού Οργανισμού Τουρισμού αλλά και ως πρωτεργάτης στην εισαγωγή και καθιέρωση του προσκοπισμού στη χώρα. Τελικά, μετά από την πολυσχιδή αυτή ενασχόλησή του, αφοσιώθηκε με πρωτοφανή ζήλο και επιμονή στη ψυχανάλυση και στη μεταφυσική όπου, ως ο ίδιος έχει εξομολογηθεί, έλυσε πολλά ψυχικά προβλήματά του και μπόρεσε να βοηθήσει με ανιδιοτέλεια τους συμπολίτες του.

Παρέμεινε στην ιστορία ως ένας αγνός αλλά και «πεισματάρης» οραματιστής.

Διορίζεται στρατιωτικός διοικητής

Το έτος 1912 βρίσκει τον υποπλοίαρχο Κοκό Μελά διοικητή του Αποβατικού Ναυτικού Αγήματος στο επίτακτο επιβατηγό πλοίο «Πέλοψ» το οποίο μαζί με τον ελληνικό πολεμικό στόλο, προσεγγίζει τα ξημερώματα της 8ης Νοεμβρίου, τις ακτές της Μυτιλήνης. Οι πεζοναύτες αποβιβάζονται από τους πρώτους στην Πετρόσκαλα μέσα στο πανδαιμόνιο του ενθουσιασμού και ο Μελάς διορίζεται στρατιωτικός διοικητής της πόλης της Μυτιλήνης και πολιτικός για δύο μόνο μέρες μέχρι να φτάσει από τη Σμύρνη ο διπλωμάτης Ξεν. Στελλάκης ο οποίος και αναλαμβάνει επίσημα αυτά τα καθήκοντα.

Ο αγέρωχος και επιβλητικός ναυτικός, γίνεται η ψυχή της απόβασης!

Η εντύπωση που έκανε στον λεσβιακό λαό ο Μελάς ήταν άριστη. Σε τούτο συντέλεσε το παρουσιαστικό του όπως λένε, το έντιμο και δοξασμένο όνομα της οικογένειάς του αλλά κυρίως η έμφυτη ευγένειά του και ιδιαίτερα η δίκαιη όσο και αυστηρή συμπεριφορά του προς όλους, ντόπιους και Τούρκους.

Λίγο μετά την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στο νησί, ο φρούραρχος Μελάς με ναυτικό απόσπασμα κατέλαβε το Διοικητήριο και εξέδωσε αυστηρή προκήρυξη προς τον λεσβιακό λαό:

«Προς τον λαόν της πόλεως Μυτιλήνης

Αναλαμβάνων τα καθήκοντα του στρατιωτικού και πολιτικού Διοικητού της πόλεως, παραγγέλλω όπως, εντός εικοσιτετραώρου από της τοιχοκολλήσεως της παρούσης προκηρύξεως, άπαντες οι πολίται, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και εθνικότητος, καταθέσουν τα όπλα αυτών, οιαδήποτε και αν ώσιν αυτά.

Η παρουσία του Ναυτικού Αγήματος του Βασιλικού Ναυτικού της Ελλάδος είναι εγγύησις επαρκής δια την τάξιν.

Επικαλούμαι το εθνικόν φρόνημα των Χριστιανών κατοίκων, όπως αποφύγουν πάσαν διένεξιν μετά των Οθωμανών συμπολιτών των.

Απαιτώ όπως ο Ελληνικώτατος λαός της Μυτιλήνης αποδείξη ότι εμφορείται υπό των εμφύτων ευγενών και μεγαλοψύχων αισθημάτων της φυλής μας.

Υπομιμνήσκω εις πάντας ότι ευρισκομένης της πόλεως υπό Στρατιωτικήν κατοχήν, θα λειτουργήση ο Στρατιωτικός Νόμος αμείλικτος κατά παντός διαταράσσοντος την δημοσίαν τάξιν και μη καταθέσοντος τα όπλα εν τη ταχθείση προθεσμία εν τω Διοικητηρίω.

Ο Στρατιωτικός και Πολιτικός

Διοικητής Μυτιλήνης

Κ. ΜΕΛΑΣ

Εν Μυτιλήνη τη 8 Νοεμβρίου 1912»

Εκεί συνόδευσε κρατούμενους τον Βαλή Εκρέμ μπέη και Μουτεσαρίφη Εράμ μπέη καταλύοντας την τουρκική κυριαρχία.

Χαρακτηριστικό είναι το μήνυμα του Βαλή, αιχμάλωτου πλέον στην Αθήνα, προς τον Πρωθυπουργό Βενιζέλο: «Αν κ. Πρόεδρε, όλοι οι διοικηταί σας είναι ως ο Διοικητής Μυτιλήνης, η Ελλάς είναι ευτυχής».

Μολαταύτα, από ιστορικής πλευράς είναι επιβεβλημένο να αναφέρουμε ότι στο διάστημα που μεσολάβησε από την «Κατοχή» του ελληνικού στόλου ως τη μάχη του Κλαπάδου, ένας πλήρης μήνας, η κατάσταση στον τόπο δεν υπήρξε η ιδεώδης. Οι Τούρκοι άρπαξαν την ευκαιρία να επιδοθούν σε έκτροπα, τα λεγόμενα «φόβια» με τρομοκρατικές ενέργειες και σφαγές στη βόρεια μεριά του νησιού, οι δε Έλληνες αξιωματικοί, κυρίως ο Μελάς και ο ταγματάρχης Αλ. Μανουσάκης, στρατιωτικός διοικητής του νησιού, ενεπλάκησαν σε αντιπαλότητες μεταξύ των και διενέξεις για ευτελή θέματα, γεγονός που αμαύρωσε προσωρινά το κύρος και την καλή φήμη των αξιωματικών αυτών.

Η αλήθεια να λέγεται. Η παλαιόθεν ιδιοσυστασία των γνήσιων Ελλήνων!

Η κατάσταση εξομαλύνθηκε όταν τελικά έφτασαν στη Λέσβο οι ενισχύσεις και ο γενικός διοικητής του στρατού Απ. Συρμακέζης με την εποπτεία του οποίου δόθηκε η νικηφόρα μάχη του Κλαπάδου. Ο Μελάς ως εκπρόσωπος των ελληνικών δυνάμεων συνυπέγραψε στο «ντάμι» του Πετσοφά το πρωτόκολλο παράδοσης των αντιπάλων.

Αγαπήθηκε από τους Λέσβιους

Ως προαναφέρθηκε, ο Κοκός Μελάς αγαπήθηκε και μπήκε στις ψυχές των Λεσβίων. Ο Άγγελος Τανάγρας, στο έργο του «Η κατάληψις της Λέσβου και Χίου» -1914 μεταξύ άλλων, περιγράφει στιγμιότυπα από τη Δοξολογία που έλαβε χώρα την Κυριακή «επί τη απολυτρώσει»:

«Αι οδοί είχον ήδη γίνη αδιάβατοι ένεκα συρροής. Την 11ην ακριβώς προσήλθεν υπό τας ενθουσιώδεις ζητωκραυγάς του πλήθους και τα χειροκροτήματα ο αρχηγός του σώματος της κατοχής κ. Α. Μανουσάκης, ταγματάρχης μετά του υπασπιστού του ανθυπολοχαγού κ. Χρυσάφη και κατέλαβον τας έναντι του αρχιερατικού θρόνου θέσεις. (…).

Είπετο δε η άμαξα τού τον γενικόν σεβασμόν και την αγάπην κατακτήσαντος στρατιωτικού διοικητού Μυτιλήνης υποπλοιάρχου κ. Κ. Μελά, έχοντος παρ’ αυτώ τον κ. Παπαδάμ έφεδρον αξιωματικόν του πολεμικού ναυτικού, βουλευτήν Σύρου».

Ο Μελάς, παράλληλα με τα στρατιωτικά του καθήκοντα κατάφερε όσο παρέμεινε στη Μυτιλήνη να εισαγάγει μαθητές και νέους της πόλης στον προσκοπισμό, ένα ακόμη πάθος του προσφοράς στην κοινωνική ζωή …ενώ συνάμα αλληλογραφούσε με πρόσωπα που σεβόταν και εκτιμούσε.

Στην Πηνελόπη Δέλτα, την ξεχωριστή κυρία των γραμμάτων, την οποία θεωρούσε εκλεκτή του φίλη, συγκινημένος από την εορταστική ατμόσφαιρα των ημερών, γράφει μεταξύ άλλων:

«Χριστός Ανέστη στη Μυτιλήνη.

Μυτιλήνη, 29.11.1912

Φίλη κυρία,

Πάσχα! Τι συγκινητικό θέαμα όταν την Κυριακή μετά την κατοχή της θαυμασίας Μυτιλήνης έκαμε την δοξολογία ο λαμπρός Μητροπολίτης της Κύριλλος! Όταν εμπήκε στην Μητρόπολι και ανέβηκε στον θρόνο του άρχισε χωρίς να το περιμένη κανείς το “Χριστός Ανέστη”.

Ε! κυρία μου έκλαυσα σαν παιδί από συγκίνησι».

Ενώ, με την ίδια πατριωτική έξαρση γράφει στην πεθερά του, μιας και η σύζυγός του τότε υπηρετούσε ως εθελόντρια αδελφή νοσοκόμα στο βαλκανικό μέτωπο:

«Επικεφαλής ενός λόχου πήγα στο Κυβερνείο όπου με περίμενε ο Βαλής του Αρχιπελάγους και ο κυβερνήτης της νήσου. Και οι δύο μιλούσαν θαυμάσια γαλλικά. Πολύ συγκινημένοι μου είπαν: Διαθέτετε την δύναμιν, δεν μας μένει παρά να σας υπακούσωμε. Ανταλλάξαμε μερικές κουβέντες και απεσύρθησαν στα δικά τους και άμα τη εξόδω των διέταξα να αποδώσουν στρατιωτικές τιμές στον Βαλή ο οποίος φάνηκε πολύ συγκινημένος. Φωτογραφήθηκε η σκηνή και θα σας στείλω τη φωτογραφία».

Με προσωνύμιο «Κακός Μπελάς»

Ο Μελάς σ’ όλες τις καθημερινές του ενασχολήσεις έθετε πάντα μπροστά την τιμιότητα της συνεννόησης αλλά και την εμμονή στις ιδέες του οι οποίες σχεδόν πάντα ήσαν σωστές, σχεδόν αλάνθαστες. Για τούτη την ιδιαιτερότητα, οι διάφοροι κοινωνικοί «αντίπαλοί» του τού είχαν προσάψει το προσωνύμιο «Κακός Μπελάς». Κι εκείνος το είχε δεχθεί με στωικότητα και πότε-πότε υπέγραφε μ’ αυτό ως ένδειξη της ανεξικακίας και διαλλακτικότητάς του.

Σχεδόν ογδόντα ετών, στις 3 Μαρτίου 1953, κατάλευκος πια, αριστοκρατικός γέρος, ξεκίνησε να βρει την Αλεξάνδρα του κι «ο τραχύς κι αγέρωχος παλαιός ναυτικός, άραξε παντοτινά, με μια καρδιά γεμάτη συμπόνια».