Το «Ε» σήμερα συνομιλεί με το Βασίλη Ψαριανό, πρώην εκπαιδευτικό και πρόεδρο, εδώ και 15 χρόνια, του Συλλόγου Βρισαγωτών Αθήνας. Με αφορμή την κυκλοφορία, από τις εκδόσεις «Αιολίδα», του βιβλίου του «Για την Παιδεία και την Δημοκρατία (προς νεαρόν επαναστάτη…)», μας μιλάει για τα όνειρα που είχε ως καθηγητής και συνδικαλιστής κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, φτάνοντας μέχρι και το «σήμερα», που όπως λέει ακόμη δεν έχουν επιτευχθεί. Παράλληλα σχολιάζει και τη σημερινή κοινωνικοπολιτική κατάσταση, χωρίς να αφήνει εκτός τις ευθύνες του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και των ίδιων των εκπαιδευτικών, ως προς τα ιδανικά που μεταλαμπαδεύουν στις νεώτερες γενιές.

Κύριε Ψαριανέ, πώς συνδέσατε την εκπαιδευτική σας ιδιότητα με το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι;
«Υπήρξα εκπαιδευτικός από δεκαετία τού ’60 μέχρι και αυτήν τού ’90. Για μια τριετία αμέσως μετά την κατάρρευση της Χούντας, πρωταγωνίστησα στην ίδρυση του δημοκρατικού κινήματος των εκπαιδευτικών, με κύριο στόχο τον εκδημοκρατισμό κι εκσυγχρονισμό της Παιδείας μας. Το κίνημα αυτό δυστυχώς τα επόμενα χρόνια εκφυλίστηκε και προσωπικά μετά από αυτήν την τριετή θητεία δε θέλησα να γίνω επαγγελματίας συνδικαλιστής, ούτε να μεταπηδήσω στην πολιτική, όπως έκαναν πολλοί άλλοι. Καταφέραμε να γίνουν τότε κάποια βήματα εκδημοκρατισμού, να απαλλαγεί η εκπαίδευση από κάποιους εγκάθετους της δικτατορίας οι οποίοι προσπάθησαν να κάνουν τα σχολειά κέντρα προπαγάνδας των ιδεωδών της δικτατορίας, αλλά και κάποια βήματα εκσυγχρονισμού, με την καθιέρωση της δημοτικής, την εισαγωγή νέων μαθημάτων, την απαλλαγή από τα βιβλία τα αναχρονιστικά και τα προπαγανδιστικά του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, που ήθελε τότε να εισαγάγει η Χούντα.»

Πέρα από τα κείμενα που δημοσιεύονται στο βιβλίο σας «Για την Παιδεία και την Δημοκρατία», είχατε γράψει και παλιότερα;
«Κατά καιρούς, σε ορισμένες περιστάσεις είχα παρέμβει είτε για να αποτρέψω κάποιες αντιδημοκρατικές δράσεις, είτε για να αναδείξω κάποιες αξίες. Έτσι, στο βιβλίο μου θα δείτε ότι καταγγέλλω την αντιμεταρρυθμιστική προσπάθεια που έγινε για να ανακοπεί η μεταρρύθμιση του ’64, υποστήριξα την προσπάθεια του Γεράσιμου Αρσένη την τελευταία, να αναδιοργανώσει την Παιδεία μας, εισηγήθηκα και στις κυβερνήσεις τού ΠΑΣΟΚ ορισμένες παρεμβάσεις που έπρεπε να γίνουν για να λειτουργήσει η Παιδεία μας. Δεν έπαψα ποτέ να αγωνιώ για την Παιδεία των παιδιών μας.»

Παιδεία, ιδανικά και υπεύθυνοι πολίτες

Παρ’ όλα αυτά, στην παρουσίαση που έγινε στην Αθήνα από τις εκδόσεις «Αιολίδα», εκφράσατε ενοχές ως εκπαιδευτικός και συνδικαλιστής για το πώς κληροδοτούνται οι δύο αυτές έννοιες, και ως πράξη, στις νέες γενιές. Για ποιο λόγο νιώθετε έτσι;

«Ως πολίτης και εκπαιδευτικός, έζησα με το όραμα μιας Παιδείας που διαμορφώνει πολίτες με συνείδηση κοινωνικής ευθύνης. Αυτό το όραμα δείχνει ότι μάλλον πορεύτηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Βλέποντας την εικόνα ενός μεγάλου μέρους της νεολαίας μας, με τις καταλήψεις και τους βανδαλισμούς των σχολείων, με τις πράξεις βίας των κουκουλοφόρων και με τις αντιδημοκρατικές συμπεριφορές των επαναστατών του γιαουρτιού και της ασχημίας των παρελάσεων, αναρωτήθηκα εάν οι δάσκαλοι όλων των βαθμίδων δίδαξαν ποτέ στους μαθητές τους τι σημαίνει δημοκρατία και τι φασισμός, ασυδοσία.

Προσωπικά αναρωτήθηκα κι εγώ ο ίδιος αν ως εκπαιδευτικός έκανα το καθήκον μου απέναντι στη νέα γενιά. Αν έχω κι εγώ την ευθύνη, όχι μόνο γι’ αυτά που έπραξα, αλλά και για αυτά που παρέλειψα να πράξω. Διότι, σε αντίθεση με πολλούς που σήμερα δηλώνουν αθώοι για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα και τα φαινόμενα εκφασισμού, και ανεξάρτητα από την πρώτη ευθύνη που έχει η πολιτική και πνευματική ηγεσία, πιστεύω ότι όλοι μας φέρουμε ευθύνες, γιατί δεν είναι μόνο το σχολείο που ασκεί παιδευτική επίδραση στους νέους, πολλές φορές πολύ ισχυρότερη ασκούν παράγοντες εκτός σχολείου.

Βέβαια, καθοριστικός είναι ο ρόλος του παραδείγματος που δίνουν οι γονείς, οι οποίοι αλλοτριωμένοι από την καταναλωτική ιδεολογία της κοινωνίας μας, εξαντλούν τη φροντίδα τους στην κάλυψη των υλικών αναγκών του παιδιού τους και λιγότερο φροντίζουν για την ηθική και πνευματική του διαμόρφωση.

Η εικόνα αυτή που περιγράφετε για ένα κομμάτι της σημερινής νεολαίας, είναι και ο λόγος που απευθύνετε το βιβλίο σας «προς νεαρόν επαναστάτη»;

«Επανάσταση δεν είναι να πετροβολάς τον κόσμο και να αρπάζεις τις περιουσίες των άλλων. Για μένα η επανάσταση της κοινωνίας και του κόσμου θα προέλθει από την επιστήμη. Πιστεύω ότι αυτά τα παιδιά, με τις κουκούλες ή χωρίς κουκούλες, είναι τα πιο αξιολύπητα θύματα της κοινωνίας μας και του πολιτισμού μας, εντός εισαγωγικών. Επειδή ακριβώς τούς λείπει η Παιδεία, πολλές φορές είναι ανιστόρητα και αγράμματα - απόδειξη αποτελεί και το “εγέρθητω” της Χρυσής Αυγής, αντί του αρχαίου “εγέρθητι” -, αυτά τα παιδιά που δεν έχουν ακριβώς την Παιδεία, την κριτική ικανότητα, που η αντίληψή τους δεν έχει το ιστορικό βάθος, αποπλανιόνται από τους κομματικούς και ιδεολογικούς τους ινστρούκτορες και νομίζουν ότι μουντζώνοντάς τη Βουλή ή πετροβολώντας τους αστυνομικούς, θα ανατρέψουν τα κακώς κείμενα της κοινωνίας μας. Όμως, όταν ενηλικιωθούν κάποτε και γυρίσουν πίσω τους και κοιτάξουν, θα δούνε τα χρόνια της ζωής τους “μια μεγάλη σειρά από κεριά σβησμένα”, όπως θα έλεγε ο Καβάφης, τα οποία κάηκαν μάταια και για σκοπούς που δεν άξιζαν για νέους ανθρώπους. Γιατί ο νέος πρέπει να έχει ως στόχο της ζωής του να δημιουργήσει, να προσθέσει κι αυτός κάτι στον πολιτισμό, που κληρονόμησε από τους προγόνους του. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αγωνιστεί πραγματικά για ιδανικά που δε θα καταστρέφουν τη ζωή ανθρώπων, τον πολιτισμό, αλλά θα τον πάνε παραπέρα. Γι’ αυτό και αφιερώνω το βιβλίο σ’ αυτούς τους νέους ανθρώπους, που αποτελούν την εγγύηση ότι η ζωή μας θα πάει προς τα μπρος, κι αν συνεχίσουν το δρόμο της τυφλής βίας, τότε δεν έχουμε ελπίδα πια να επικρατήσουν κάποτε στη ζωή μας όσα η δικιά μου γενιά ονειρεύτηκε.»

Κι όμως, όπως έδειξαν και οι πρόσφατες εκλογές, η αντίδραση είναι σήμερα συλλογική. Δημοκρατία λέμε πως έχουμε, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι πάνε και όλα καλά, ότι υπάρχει και η επιθυμητή κοινωνική δικαιοσύνη.

«Δε θεωρώ πως η αντίδραση είναι το υγιέστερο σύμπτωμα μιας δημοκρατικής κοινωνίας, αλλά η δράση. Η κοινωνία μας αντιδρά, αλλά δε δρα. Θα ήθελα οι γονείς να κάνουν τις καταλήψεις στα σχολεία όταν αυτά υπολειτουργούν και όχι να αφήνουν τα ανήλικα παιδιά να πολεμήσουν το σύστημα. Να κάνουν οι ίδιοι την ειρηνική επανάσταση, για να αποκτήσουμε την παιδεία που αξίζει να έχει η νεολαία μας. Με το σκεπτικό αυτό, όλοι μας έχουμε ευθύνη, κι εγώ προσωπικά, κι αυτή ακριβώς η συναίσθηση ευθύνης με έκανε να αρχίσω και να αρθρογραφώ.»

Το σήμερα και το «αύριο»…

Είστε πάντως, κι εσείς, ιδιαίτερα απογοητευμένος από τη σημερινή κατάσταση.

«Η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα της γενικότερης πολιτισμικής κρίσης που διερχόμαστε, όχι μόνο ως Ελλάδα, αλλά παγκοσμίως, και στη βάση αυτής υπάρχει η κρίση της Παιδείας. Το ότι δηλαδή η Παιδεία έχει εγκαταλείψει το στόχο να διαπλάσει τον homo ethicous κι έχει ρίξει όλο το βάρος της στη διαμόρφωση του homo economicus, αυτόν που υπερκαταναλώνει. Είναι κι αυτό ένα από τα “κατορθώματα” του καπιταλιστικού συστήματος, που μετατρέπει τους ανθρώπους σε “μαζανθρώπους”, δηλαδή σε αγέλη που άγεται και φέρεται σύμφωνα με τα οικονομικά συμφέροντα του συστήματος. Άρα λοιπόν, η απάντηση κι εδώ για την έξοδο από την οικονομική-πολιτισμική κρίση και την κυριαρχία αυτού του πνεύματος που καλλιεργεί το καπιταλιστικό σύστημα, είναι και πάλι “περισσότερη και καλύτερη Παιδεία”.»

Κύριε Ψαριανέ, όλα τα παραπάνω ιδανικά, όλες οι αξίες στις οποίες αναφέρεστε, είναι κάτι που προσπαθείτε να εμφυσήσετε στους νέους ανθρώπους και μέσω του Συλλόγου Βρισαγωτών Αθήνας;

«Μέσω του Συλλόγου προσπαθούμε να αναδείξουμε τις αξίες του προγονικού μας πολιτισμού, να συμβάλουμε στην ανάπτυξη των δεσμών ανάμεσα στους ξενιτεμένους και τους κατοίκους του χωριού και βέβαια να συμβάλουμε στην επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο γενέθλιος τόπος μας, στην ανάπτυξη και την παραπέρα επιβίωση. Η αλήθεια είναι ότι σ’ αυτή μας την προσπάθεια απουσιάζουν αρκετά οι νέοι, κι αυτό δημιουργεί την ανησυχία μας για τη συνέχεια του Συλλόγου. Η ικανοποιητική παρουσία της νεολαίας στο χωριό τα καλοκαίρια, μας παρηγορεί ότι κάποιοι μπορεί να μας διαδεχθούν.»