Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει αρκετή συζήτηση για την αναγκαιότητα της διοικητικής μεταρρύθμισης και αποτελεί πλέον συνείδηση για τους περισσότερους που ασχολούνται με την αυτοδιοίκηση, ότι είναι ένα σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει.
Η αναγκαιότητα αυτή έχει φανεί περισσότερο τα τελευταία χρόνια, όπου πλέον έχουν γίνει γνωστές οι αδυναμίες και τα προβλήματα των υφιστάμενων δομών της αυτοδιοίκησης να αντεπεξέλθουν σε σημαντικά θέματα για την ανάπτυξη του τόπου, όπως για παράδειγμα η αξιοποίηση του ΕΣΠΑ για την υλοποίηση σημαντικών έργων.
Βασικό ζητούμενο όμως, αποτελεί ο σχεδιασμός και η αρχιτεκτονική που θα ακολουθηθεί προκειμένου το στοίχημα της μεταρρύθμισης να μη χαθεί και να αποφύγουμε τα λάθη που έγιναν στο Πρόγραμμα «Καποδίστριας». Είναι λοιπόν σημαντικό στο πλαίσιο του σχεδιασμού αυτού:
- να εκτιμηθούν οι αδυναμίες και τα κενά του Προγράμματος «Καποδίστριας»,
- να αξιοποιηθούν στοιχεία από τις μελέτες που εκπονήθηκαν για το σκοπό αυτό από το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης,
- να ληφθούν υπόψη οι αποφάσεις των ειδικών συνεδρίων που πραγματοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό από την ΚΕΔΚΕ και την ΕΝΑΕ,
- να γίνει σοβαρός και ειλικρινής διάλογος μεταξύ των φορέων της αυτοδιοίκησης και της κυβέρνησης,
- να ληφθούν αποφάσεις ανεξάρτητα από πολιτικές σκοπιμότητες και μικρόψυχες θεωρήσεις και
- να προσδιοριστούν οι πόροι που απαιτούνται για να υλοποιηθεί το εγχείρημα αυτό και να κατοχυρωθεί νομοθετικά η καταβολή τους.
Οι παραπάνω παράμετροι αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία της μεταρρύθμισης.
Η αναβάθμιση και ενδυνάμωση του θεσμού και του ρόλου τόσο της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης είναι ζητούμενο εδώ και πολλά χρόνια. Το εγχείρημα, όμως, αυτό για να πετύχει πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδίου για την αναδιάρθρωση της διοικητικής δομής της χώρας.
Στη νέα διοικητική δομή πρέπει να είναι διακριτός ο ρόλος και οι αρμοδιότητες της Κεντρικής Δημόσιας Διοίκησης με επιτελικό ρόλο, της Αυτοδιοίκησης σε Περιφερειακό επίπεδο και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Η νέα αρχιτεκτονική της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης
Στη νέα Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση είναι σημαντικό ο επικεφαλής, πρόεδρος ή περιφερειάρχης, να εκλέγεται απ’ ευθείας από τους πολίτες με καθολική ψηφοφορία. Τα μέλη του νέου αιρετού Περιφερειακού Συμβουλίου είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να εκλέγονται με αναλογική εκπροσώπηση όλων των σημερινών Νομαρχιακών Διαμερισμάτων, αλλά είναι σημαντικό να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζονται από όλους τους πολίτες της Αιρετής Περιφέρειας. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να υπάρξει καλύτερη συνοχή και συνεργασία για τη συνολική ανάπτυξη της Περιφέρειας.
Στο πλαίσιο της νέας αρχιτεκτονικής της δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης, οι σημερινές Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις θα πρέπει να παραμείνουν ως Νομαρχιακά Διαμερίσματα για λόγους πολιτικούς, ιστορικούς, συναισθηματικούς και λειτουργικούς, διατηρώντας τα σημερινά γεωγραφικά τους όρια και με αιρετό επικεφαλής.
Σε ό,τι αφορά στα γεωγραφικά όρια των αιρετών περιφερειών, πρέπει να υπερισχύσει η άποψη να υπάρξει αντιστοιχία με τα γεωγραφικά όρια των σημερινών διοικητικών περιφερειών. Δεν μπορεί να υποστηριχτεί σήμερα από κανέναν πιστεύω, ότι ο Νομός Λέσβου έχει κοινά προβλήματα και μπορεί να χαράξει κοινή αναπτυξιακή πορεία με το Νομό Καβάλας ή το Νομό Δωδεκανήσου...
Είναι λάθος, πιστεύω, στη νέα αρχιτεκτονική να προβλεφθούν νέες κρατικές διοικητικές δομές. Στη νέα διοικητική δομή θα πρέπει το κράτος να κρατήσει τις επιτελικές αρμοδιότητες.

Ενισχυμένες και θεσμικά κατοχυρωμένες αρμοδιότητες
Προκειμένου να ενισχυθεί πραγματικά ο νέος θεσμός θα πρέπει να δοθούν στις νέες Αυτοδιοικητικές Περιφέρειες σημαντικές αρμοδιότητες, οι οποίες θα είναι όμως θεσμικά κατοχυρωμένες, διακριτές και θα συνοδεύονται από τους απαραίτητους πόρους. Μόνο σ’ αυτή την περίπτωση μπορεί να διασφαλιστεί η επιτυχία του νέου θεσμού.
Η αιρετή Περιφέρεια για να παίξει τον αναπτυξιακό ρόλο που οραματιζόμαστε, αν λάβουμε υπόψη και την ευρωπαϊκή πραγματικότητα και εμπειρία για το θεσμό των Περιφερειών, θα πρέπει να έχει τον βασικό ρόλο και τις αντίστοιχες αρμοδιότητες για τους εξής κύριους άξονες:
- Περιφερειακή ανάπτυξη και αναπτυξιακός σχεδιασμός για τα έργα και τις δράσεις σε περιφερειακό επίπεδο.
- Υλοποίηση των δράσεων, των έργων και των μελετών σε περιφερειακό επίπεδο και σε επίπεδο νομαρχιακών διαμερισμάτων. Είναι σημαντικό στον άξονα αυτό να μεταβιβαστούν όλες οι αρμοδιότητες των Υπουργείων που αφορούν τη σκοπιμότητα και υλοποίηση έργων.
- Προστασία του Περιβάλλοντος και ιδιαίτερα οι αρμοδιότητες για την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων, την έκδοση οικοδομικών αδειών, για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, τη διαχείριση των υδάτινων πόρων και το χωροταξικό σχεδιασμό. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να απλοποιηθεί το γραφειοκρατικό οικοδόμημα που έχει γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια στον τομέα της χωροταξίας με πολλαπλά συμβούλια και επιτροπές (ΣΧΟΠ Νομαρχίας, Περιφέρειας, Υπουργείου, ΕΠΑΕ κ.λπ.). Αυτό θα μπορούσε να επιλυθεί με τη σύσταση ενός και μόνου ενιαίου Συμβουλίου Χωροταξίας & Περιβάλλοντος σε περιφερειακό επίπεδο.
- Πρωτογενής παραγωγή και τα θέματα για την αγροτική ανάπτυξη, την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και της αλιείας.
- Παιδεία, πολιτισμός και αθλητισμός κυρίως σε ό,τι αφορά την κατασκευή νέων υποδομών.
- Μεταφορές και συγκοινωνίες. Θα πρέπει να μεταβιβαστούν οι αρμοδιότητες των Υπουργείων που αφορούν την ενδοπεριφερειακή συγκοινωνία.
- Προστασία της Δημόσιας Υγείας.
- Τουριστική ανάπτυξη και προβολή.
- Ενέργεια & Φυσικοί Πόροι.
- Πολιτιστική προστασία.

Πόροι για τη στήριξη της μεταρρύθμισης - Αξιοποίηση του ΕΣΠΑ
Η μεταφορά αρμοδιοτήτων στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση χωρίς την αντίστοιχη μεταφορά των απαραίτητων πόρων θα οδηγήσει τη μεταρρύθμιση σε πραγματική αποτυχία. Οι πόροι που θα δοθούν θα πρέπει να μεταφερθούν από ήδη θεσμοθετημένους πόρους που εισπράττει σήμερα το κράτος και σε καμμία περίπτωση δεν μπορούμε να συζητάμε σήμερα για θεσμοθέτηση νέων φόρων ή για μελλοντικές υποθέσεις και εικασίες.
Σημαντικό, όπως και ήδη εξαγγέλθηκε, είναι να περάσει η διαχείριση των Περιφερειακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις.
Σήμερα, τρία χρόνια μετά την έναρξή του, το ΕΣΠΑ έχει αξιοποιηθεί ελάχιστα. Λάθη, παραλείψεις, αδυναμίες, έλλειψη διαβούλευσης και συντονισμού οι βασικότερες αιτίες. Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, σήμερα συζητάμε για αναθεώρηση του ΕΣΠΑ, η οποία θα πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το Μάρτη του 2010. Τα λάθη δυστυχώς συνεχίζονται και επαναλαμβάνονται...
Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να έχει την αρμοδιότητα για την αναθεώρηση των Περιφερειακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, για τον προγραμματισμό και την υλοποίηση των μεγάλων αναπτυξιακών έργων. Δεν αρκεί όμως αυτό, οι πόροι των Περιφερειακών Προγραμμάτων δεν επαρκούν. Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να προγραμματίζει τα έργα και τις δράσεις που θα χρηματοδοτηθούν και από τα Τομεακά Προγράμματα των Υπουργείων με βάση τους πόρους που αναλογούν στην Περιφέρεια, οι οποίοι θα πρέπει να καθοριστούν. Τα Τομεακά Προγράμματα παραμένουν δυστυχώς μέχρι σήμερα ένα «μαύρο κουτί» για τους Φορείς της Αυτοδιοίκησης, δίχως να γνωρίζει κανείς τον τρόπο ιεράρχησης των έργων, τους πόρους που αναλογούν σε κάθε Περιφέρεια και τις διαδικασίες.

Απαιτείται ειδικός σχεδιασμός και αρχιτεκτονική για τη νησιωτική Ελλάδα
Για την εφαρμογή της διοικητικής μεταρρύθμισης στη νησιωτική Ελλάδα απαιτείται ειδικός σχεδιασμός και αρχιτεκτονική. Δυστυχώς, όμως, τέτοια στοιχεία δεν έχουν παρουσιαστεί στο κείμενο για τη διοικητική μεταρρύθμιση που έχει δοθεί για διαβούλευση.
Η αρχιτεκτονική που θα ακολουθηθεί πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της ότι στη νέα Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση θα πρέπει το κάθε νησί να εκπροσωπείται αναλογικά, θα πρέπει να έχει τις δικές του διοικητικές υπηρεσίες και να μπορεί να εξυπηρετεί τον πολίτη χωρίς την ανάγκη μετάβασής του από το ένα νησί στο άλλο. Στον τομέα αυτό μπορεί να βοηθήσει σημαντικά η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών.
Η υποστελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών στα νησιά μας αποτελεί ένα χρόνιο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της διοικητικής μεταρρύθμισης, προκειμένου οι νέες δομές που θα δημιουργηθούν να υποστηριχθούν και να στελεχωθούν με κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό.
Οι υποδομές που απαιτούνται για την ισόρροπη ανάπτυξη των νησιωτικών Περιφερειών είναι πολλαπλάσιοι από την ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτό γιατί το κάθε νησί θέλει το δικό του λιμάνι, το δικό του αεροδρόμιο, το δικό του ΧΥΤΑ κ.λπ. και γι’ αυτό απαιτούνται και πολλαπλάσιοι πόροι. Το θέμα αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στην κατανομή των πόρων που θα δοθούν στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση.
Η δυσκολία της συγκοινωνιακής σύνδεσης, τόσο μεταξύ των νησιών, όσο και με την υπόλοιπη Ελλάδα, καθώς και το υψηλό κόστος των μεταφορών δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα και δυσκολίες στα νησιά μας.

Ισχυρότερη αυτοδιοίκηση…
… Καλύτερη αυτοδιοίκηση προς όφελος του Πολίτη
Όλα αυτά τα θέματα θα πρέπει να εξεταστούν και να ληφθούν σοβαρά υπόψη στο σχεδιασμό που γίνεται και στο νομοσχέδιο που θα ακολουθήσει.
Το όραμα που έχουμε όλοι όσοι ασχολούμαστε με την αυτοδιοίκηση είναι η νέα διοικητική μεταρρύθμιση να κάνει ισχυρότερη την αυτοδιοίκηση για να μπορέσει να γίνει καλύτερη. Αυτό είναι που ενδιαφέρει τον πολίτη και αυτός πρέπει να είναι ο βασικός στόχος του νέου εγχειρήματος.

* Ο Θεόδωρος Βαλσαμίδης είναι αντινομάρχης Λέσβου.