Το μη επανδρωμένο διαστημικό σκάφος «Messenger» τής NASA προσέγγισε τον πλανήτη Ερμή το 2008. Ήταν η πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια που ένα διαστημικό σκάφος έφτασε σε αυτή... την άκρη του ηλιακού μας συστήματος. Το ταξίδι άξιζε πραγματικά τον κόπο. Οι φωτογραφίες που έστειλε στη Γη το «Messenger» δείχνουν ότι η ιστορία και η γεωλογία του «σιδερένιου πλανήτη» διαφέρουν σε σχέση με αυτά που πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες.

Μια 15λεπτη μαγνητοσκόπηση ήταν αρκετή για να αλλάξουν ριζικά οι απόψεις των αστροφυσικών σχετικά με το μικρό πλανήτη Ερμή. Ο πλησιέστερος στον Ήλιο πλανήτης είναι ένα πραγματικό μυστήριο: Η επιφάνειά του μοιάζει με της Σελήνης, αλλά ο πλανήτης διαθέτει και έναν τεράστιο πυρήνα από σίδηρο - όπως ο Άρης. Επίσης, έχει την περισσότερο ελλειπτική τροχιά απ’ όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Παρουσιάζει πολύ μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας, με τον ισημερινό να φτάνει τους 430οC και τους πόλους να έχουν πάγους μέσα σε βαθείς κρατήρες, εκεί που το φως του Ήλιου δε φτάνει ποτέ. Διαθέτει, τέλος, μαγνητικό πεδίο - παρότι κανονικά δε θα έπρεπε να έχει.

Καθαρές φωτογραφίες
Όταν το «Mariner 10» είχε προσεγγίσει τον Ερμή τη δεκαετία τού 1970, πήρε φωτογραφίες μόνο από το ένα ημισφαίριο του πλανήτη. Το διαστημικό σκάφος «Messenger» ήρθε, όμως, τώρα να καλύψει αυτό το κενό, με εκατοντάδες αναλυτικές φωτογραφίες και από τα δύο ημισφαίρια. Από τη μελέτη της επιφάνειας του Ερμή προκύπτει ότι οι κοιλάδες του έχουν σχηματιστεί από ηφαίστεια.
Ο Ερμής - όπως και οι άλλοι βραχώδεις πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος - σχεδόν αμέσως μετά τη δημιουργία του βομβαρδίστηκε από αναρίθμητους μετεωρίτες και κομήτες. Αυτή την πρώτη περίοδο βομβαρδισμού ακολούθησε μια δεύτερη, που θα πρέπει να ολοκληρώθηκε πριν από περίπου 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια και είναι γνωστή ως «Ύστερος Ισχυρός Βομβαρδισμός». Τότε θα πρέπει να σχηματίστηκε και ο κρατήρας πρόσκρουσης της λεκάνης Caloris, ένας από τους μεγαλύτερους που έχουν εντοπιστεί στο ηλιακό μας σύστημα. Η γιγάντια πρόσκρουση «έσπρωξε» ύλη από τα έγκατα του πλανήτη προς τα έξω, σχηματίζοντας μια οροσειρά που περιβάλλει τον κρατήρα Caloris σα δαχτυλίδι, ενώ απελευθερώθηκε και ρευστή λάβα, η οποία πλημμύρισε την περιοχή της πρόσκρουσης. Τη θεωρία αυτή ενισχύουν και τα ηφαιστειογενή ιζήματα που εντοπίστηκαν τώρα ολόγυρα στα άκρα του λεκανοπεδίου. Αυτά τα ιζήματα αναζητούσαν οι επιστήμονες στις φωτογραφίες τού «Mariner 10», χωρίς όμως τότε να καταφέρουν να τα εντοπίσουν. Στη συνέχεια, καθώς με το πέρασμα του χρόνου η θερμοκρασία σταδιακά μειωνόταν, ο ίδιος ο πλανήτης και ειδικότερα η συγκεκριμένη περιοχή άρχισαν να συρρικνώνονται, σχηματίζοντας κάποιες ιδιόμορφες δομές, σα ρυτίδες.

Οι μικρότεροι κρατήρες που εντοπίζονται μέσα στον κρατήρα της λεκάνης Caloris θα πρέπει να σχηματίστηκαν από μεταγενέστερες πτώσεις μετεωριτών, αφού ό,τι υπήρχε από προηγούμενες προσκρούσεις θα πρέπει να εξαφανίστηκε με την τιτάνια πρόσκρουση που δημιούργησε τον κρατήρα Caloris.
Σύμφωνα με τα νέα στοιχεία, ο κρατήρας της λεκάνης Caloris είναι κατά 20% μεγαλύτερος απ’ ό,τι θεωρούσαμε και η διάμετρός του υπολογίζεται πλέον στα 1.550 χιλιόμετρα. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι προσφάτως ανακαλύφθηκε ένας ακόμη μεγαλύτερος κρατήρας, που ανεπισήμως ονομάζεται Βαθύπεδο του Σκίνακα, από το ομώνυμο αστεροσκοπείο στον Ψηλορείτη της Κρήτης, από το οποίο και έγιναν οι σχετικές παρατηρήσεις. Στους αντίποδες της λεκάνης Caloris έχει, μάλιστα, εντοπιστεί μια περιοχή ασυνήθιστης γεωμορφολογίας, την οποία οι αστρονόμοι ονομάζουν «Παράξενη Περιοχή». Ορισμένοι αστρονόμοι εικάζουν ότι δημιουργήθηκε από κρουστικά κύματα τα οποία προκλήθηκαν από την πρόσκρουση του γιγάντιου ουράνιου σώματος που δημιούργησε τη λεκάνη Caloris. Αυτά τα κύματα, στη συνέχεια, «ταξίδεψαν» γύρω από τον πλανήτη και συνέκλιναν σε αυτή την περιοχή. Άλλοι επιστήμονες θεωρούν, ωστόσο, ότι θα πρέπει να δημιουργήθηκε από συντρίμμια και θραύσματα που εκτινάχθηκαν από την πτώση μετεωριτών.

Το μαγνητικό πεδίο αποκαλύπτει τον πυρήνα
Οι αστροφυσικοί παραξενεύτηκαν όταν το «Mariner 10» αποκάλυψε ότι ο Ερμής έχει μαγνητικό πεδίο. Εκείνες οι μετρήσεις, όμως, δεν ήταν πολύ αναλυτικές. To «Messenger», εφοδιασμένο με πολύ βελτιωμένα μαγνητόμετρα, μας δείχνει τώρα ότι το μαγνητικό πεδίο του Ερμή μοιάζει με αυτό της Γης.
Το μαγνητικό πεδίο περιβάλλει όλο τον Ερμή, ο οποίος διαθέτει βόρειο και νότιο πόλο, ακριβώς όπως και η Γη. Οι πόλοι του μαγνητικού πεδίου έχουν μια μικρή απόκλιση από τον άξονα περιστροφής του πλανήτη, περίπου 10ο. Η ισχύς του μαγνητικού πεδίου που μέτρησαν τα δύο διαστημόπλοια, είναι η ίδια. Η μεγάλη ομοιότητά του με το μαγνητικό πεδίο της Γης - παρ’ όλο που εκείνο του Ερμή είναι 100 φορές ασθενέστερο - αποκαλύπτει ότι η δημιουργία του οφείλεται στον ίδιο μηχανισμό, που είναι γνωστός ως «μαγνητικό δυναμό». Βάσει αυτού του μηχανισμού, το μαγνητικό πεδίο του Ερμή εξακολουθεί να δημιουργείται στο εξωτερικό τμήμα του ρευστού πυρήνα του και διατηρείται χάρη στην αργή στερεοποίησή του.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'