Κάθε φορά όλο και πιο συχνά ακούγονται φωνές που θέλουν να μας προειδοποιήσουν για την εμφάνιση ενός υποτιθέμενου νέου εχθρού, ο οποίος προσδιορίζεται με διάφορες ετικέτες, όπως αυτές τού «από βορρά κινδύνου», της «εξ ανατολής απειλής», των «αναρχικών», των «κομμουνιστών», του «ισλαμισμού», του «Σισμίκ» κ.λπ..
Ο όρος «εχθρός» έχει μια έννοια σαφή και απλή όταν χρησιμοποιείται σε μια κατάσταση πολέμου: προσδιορίζει τη χώρα της οποίας ο στρατός προσπαθεί να νικήσει το δικό μας και κατά συνέπεια προτίθεται να μας εξοντώσει. Η δική μας αντίδραση είναι να εξουδετερώσουμε και να καταστρέψουμε αυτόν το εχθρό. Τότε η δολοφονία δεν αποτελεί έγκλημα, αντίθετα μετατρέπεται σε «καθήκον»!
Ωστόσο, τα καθεστώτα χρησιμοποιούν τον όρο με μια πολύ πιο ευρεία έννοια. Επιβάλλουν το πολεμικό λεξιλόγιο σε περιόδους ειρήνης και δεν αποδέχονται διαφοροποιήσεις: όποιος σκέφτεται ή είναι διαφορετικός θεωρείται αντίπαλος και αυτός ο αντίπαλος, εχθρός, η εξόντωση του οποίου είναι θεμιτή και επιθυμητή…
Σε αυτήν τη θεώρηση του κόσμου θα μπορούσαμε να καταλογίσουμε ηθικές και πνευματικές αδυναμίες. Το μίσος, αναμφισβήτητα, είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα, αλλά αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να υπάρχει εχθρός για να επιβεβαιώσεις την ατομική ή τη συλλογική σου ταυτότητα. Για να προσδιοριστεί κάθε ανθρώπινο ον πρέπει να τοποθετηθεί σε σχέση με τους υπόλοιπους, αλλά αυτή η σχέση δεν περιορίζεται στον πόλεμο: το να αγαπάς, να σέβεσαι, να ζητάς αναγνώριση, να μιμείσαι, να φθονείς, να ανταγωνίζεσαι, είναι πράγματα τόσο ανθρώπινα όσο και το να μισείς. Όπως κάθε μανιχαϊστική θεώρηση που αποκλείει άλλες θέσεις, ο διαχωρισμός μεταξύ εχθρών και φίλων απλοποιεί υπερβολικά τον κόσμο των ανθρώπινων σχέσεων. Τείνει να μετατρέψει μια ανθρώπινη ομάδα σε αποδιοπομπαίο τράγο, υπεύθυνο για όλα τα δεινά μας. Επιπλέον, ο περιορισμός των διεθνών σχέσεων σε «συμμάχους - εχθρούς» δεν εγγυάται τη νίκη του ιδεώδους την οποία ισχυρίζονται πως υπερασπίζονται... Θυμηθείτε τις «τρομοκρατικές επιθέσεις» εναντίον των ΗΠΑ που δικαιολογούν (!), κατά την άποψη της κυβέρνησής τους, τα συστηματικά βασανιστήρια στη φυλακή τού Αμπού Γκράιμπ και στο στρατόπεδο του Γκουαντάναμο, αλλά και την εγκατάλειψη των αρχών στις οποίες βασίζεται το «κράτος δικαίου», τη σειρά ανεξέλεγκτων κατασταλτικών μέτρων που παίρνουν όλες οι αστικές κυβερνήσεις με αφορμή την «τρομοκρατία»! Κι ο καθένας συμβάλλει στο ξέπλυμα της συνείδησης του άλλου... Αν για να νικήσεις τον «εχθρό» δανείζεσαι από αυτόν τα πιο απεχθή χαρακτηριστικά του, τότε εκείνος είναι που νικά…
Οι επαγγελματίες του πολέμου σε κάθε περίπτωση υποτιμούν τη δύναμη των ιδεών και των παθών! Ταυτόχρονα, η επιμονή σε μια μετωπική αντιπαράθεση καταδικάζει τον εχθρό σε πράξεις όλο και πιο ακραίες, όπως φαίνεται και από την εξέλιξη της σύγκρουσης μεταξύ τού Ισραήλ και της Παλαιστίνης. Μια στρατιωτική νίκη κατά του «εχθρού» δεν πείθει το λαό σου: αυτό είναι το μάθημα της Συνθήκης των Βερσαλλιών, το 1919, της μάχης του Αλγερίου, το 1975, της εισβολής στη Βαγδάτη και του βομβαρδισμού του Βελιγραδίου στις αρχές του 21ου αιώνα. Αυτοί τους οποίους στιγματίζουμε ως «εχθρούς» είναι ανθρώπινα όντα όπως εμείς, έλλογα όντα όπως εμείς. Για να προστατευτούμε από αυτούς, τους δολοφονούμε, τους φυλακίζουμε, τους καταστρέφουμε - «δικαιολογημένα»...!
Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτή την κλιμάκωση στην οποία μάς παρασύρει το «μοντέλο του εχθρού», σε αυτή την πολυπλοκότητα του κόσμου; Όχι με την προσαρμογή, αλλάζοντας εχθρούς (όπως κάνουν οι παλαιοί αριστεριστές που έχουν μετατραπεί σε γεράκια και σθεναρούς υπερασπιστές του «ελεύθερου κόσμου»: προχθές του παγκόσμιου καπιταλισμού, χθες του κομμουνισμού, σήμερα του ισλαμισμού…), αλλά με την άρνησή μας απέναντι στην ίδια τη μανιχαϊστική σκέψη!
Έχουμε τα πάντα για να νικήσουμε: δεν είναι οι εχθρικές ταυτότητες αυτές που προκαλούν τις συγκρούσεις, αλλά οι συγκρούσεις που καθιστούν εχθρικές τις ταυτότητες. Οι λαοί διαθέτουν μια πολύπλευρη και εύπλαστη ταυτότητα, αλλά οι πόλεμοι τους υποχρεώνουν να γαντζώνονται σε μία μόνο διάσταση και να διακινδυνεύουν στους πολέμους για να νικήσουν τον εχθρό... Οι καταστάσεις δεν επιτρέπουν να εμμένουν σε απλοϊκές φτιαχτές αντιθέσεις και είναι αδύνατον να περιοριστούν στις κατηγορίες του καλού και του κακού. Μέσα από τον ειρηνικό λάκκο των λεόντων, ξέρουμε πως η εικόνα του κόσμου που προωθούν, σαν «ένας πόλεμος όλων εναντίον όλων», όχι μόνο είναι εσφαλμένη, αλλά κάνει τον κόσμο μας ακόμη πιο επικίνδυνο…

… ο Δανιήλ.