Ένα Θεματικό Ινστιτούτο Αγροτικής Έρευνας για τη Νησιωτική Γεωργία, σημαντικό εργαλείο για την παραγωγή ποιοτικών αγροτικών προϊόντων στα νησιά του Αιγαίου!

Με την εξαγγελία από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων της ενοποίησης των φορέων που στοχεύουν στην επιστημονική υποστήριξη των αγροτών ήλθε για πολλοστή φορά στην επικαιρότητα το θέμα του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας Λέσβου, ο οποίος υπάγεται στο Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ). Με τη συνένωση, σύμφωνα με το Υπουργείο, επιδιώκεται η έρευνα στον αγροτικό τομέα να συγκεντρωθεί από τις 56 διάσπαρτες και υποστελεχωμένες μονάδες που υπάρχουν σήμερα, σε 14 ισχυρά θεματικά Ινστιτούτα Αγροτικής Έρευνας, τα οποία θα αποτελέσουν βασικούς θεσμούς της εφαρμοσμένης έρευνας, με σκοπό τη βελτίωση της αγροτικής παραγωγής.
Παρά το γεγονός ότι είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τη σημασία ισχυρών φορέων ικανών να διεξάγουν ουσιαστική εφαρμοσμένη έρευνα στη γεωργία, εν τούτοις το γεγονός ότι κανένα από τα 14 θεματικά Ινστιτούτα δεν προβλέπεται να λειτουργήσει στα νησιά του Αιγαίου δείχνει ότι δεν έχει ληφθεί υπόψη στο σχεδιασμό η ιδιαιτερότητα που παρουσιάζει ο νησιωτικός χώρος στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων ποιότητας, που καμμία σχέση δεν έχουν με τα προϊόντα εκτατικής γεωργίας που παράγονται στη στεριανή Ελλάδα.
Η επιβίωση της γεωργίας και των παραγωγών στα νησιά - που αποτελεί σημαντική παράμετρο για την επιβίωση των ίδιων των νησιωτικών κοινωνιών -, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες της κρίσης, δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με την παραγωγή γεωργικών προϊόντων υψηλής ποιότητας, με μεθοδολογίες και πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. Και σε αυτό τον τομέα η ουσιαστική βοήθεια προς το νησιώτη παραγωγό συνδέεται με τη στήριξη που η εφαρμοσμένη έρευνα μπορεί να του προσφέρει.
Είναι γνωστό ότι ο Σταθμός άρχισε τη λειτουργία του πριν από 40 χρόνια με αντικείμενο την έρευνα για τη βελτίωση των γεωργικών προϊόντων, ιδιαίτερα στον τομέα της ελαιοκομίας, που αποτελεί τον κύριο γεωργικό τομέα στη Λέσβο. Οι εγκαταστάσεις του Σταθμού στο Κάτω Τρίτος και το μεγάλο αγρόκτημα για την ανάπτυξη ερευνητικών δραστηριοτήτων συνιστούν μια σημαντική υποδομή. Στο αγρόκτημα έκτασης 100 στρεμμάτων υπάρχουν πάνω από 30 - 40 ποικιλίες ελιάς απ’ όλο τον κόσμο και μπορεί να αξιοποιηθεί για την εφαρμογή πρότυπων καλλιεργητικών μεθόδων, που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας του ελαιολάδου και της παραγωγικότητας του λεσβιακού ελαιώνα. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια το προσωπικό και οι δραστηριότητες του Σταθμού συρρικνώθηκαν.
Υπήρξαν κατά καιρούς πολλές προτάσεις για την αξιοποίηση του Σταθμού από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, αλλά και επιστήμονες με σημαντική προσφορά, όπως ο ακούραστος πρώην διευθυντής του Σταθμού Στρατής Τσιρτσής. Δυστυχώς, δεν έγινε μέχρι σήμερα δυνατή η θεσμοθέτηση ενός Ινστιτούτου Αγροτικής Έρευνας το οποίο τα νησιά του Αιγαίου δικαιούνται.
Η λεσβιακή αγροτική οικονομία στηρίζεται σε δύο πυλώνες, την ελαιοκαλλιέργεια και την προβατοτροφία. Και οι δύο τομείς αντιμετωπίζουν πολλά και δυσεπίλυτα προβλήματα, των οποίων η αντιμετώπιση απαιτεί νέες ιδέες, εξειδικευμένο προσωπικό, πειραματικές μεθόδους με στόχο την παραγωγή ποιοτικών και ασφαλών προϊόντων, που εξασφαλίζουν εισόδημα και στηρίζουν την τοπική οικονομία στα νησιά. Τίθεται, λοιπόν, επιτακτικά το ζήτημα της στήριξης του Λέσβιου παραγωγού - ελαιοκαλλιεργητή και κτηνοτρόφου -, ώστε να αντιμετωπίσει τις δύσκολες σημερινές συνθήκες, θέτοντας γερές βάσεις για μια διέξοδο από την κρίση. Μια στήριξη που δε θα συνδέεται αποκλειστικά με τις κοινοτικές επιδοτήσεις, αλλά στο παραγόμενο προϊόν για να βελτιώσει το εισόδημα του παραγωγού. Αλήθεια, ποιος μπορεί να αμφισβητήσει την αναγκαιότητα της έρευνας για τη βελτίωση των μοναδικών χαρακτηριστικών του λεσβιακού ελαιολάδου, την αποτελεσματική καταπολέμηση του δάκου στο λεσβιακό ελαιώνα ή τη βελτίωση της βοσκοϊκανότητας των λεσβιακών λιβαδιών με νέες καλλιέργειες κτηνοτροφικών φυτών;
Η μετεξέλιξη του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας σε Θεματικό Ινστιτούτο Αγροτικής Έρευνας για τη Νησιωτική Γεωργία με τμήματα ελαιοκομίας, αιγοπροβατοτροφίας και νησιωτικών ποικιλιών είναι το κατάλληλο εργαλείο για την επιτυχία αυτής της προσπάθειας. Έστω και κατ’ εξαίρεση, η Λέσβος - λόγω και του όγκου της παράγωγης της - το δικαιούται. Έστω και αν χρειαστεί να επικαλεστούμε τη συνταγματικά κατοχυρωμένη υποχρέωση της Πολιτείας για ειδικές πολιτικές στα νησιά. Η εφαρμοσμένη αγροτική έρευνα είναι κατ’ αρχήν υποχρέωση του κράτους απέναντι στου νησιώτες και την προοπτική της επιβίωσης.
Το τμήμα ελαίας θα μπορούσε να εφαρμόσει νέες μεθόδους καλλιέργειας με στόχο την ποιοτική βελτίωση (βιολογικό ελαιόλαδο), την αύξηση της παραγωγικότητας του λεσβιακού ελαιώνα, την αποτελεσματική φυτοπροστασία με μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον (καταπολέμηση δακοπροσβολής) και τελικά τη βελτίωση του γεωργικού εισοδήματος.
Το τμήμα αιγοπροβατοτροφίας θα μπορούσε να εφαρμόσει νέες πειραματικές καλλιέργειες κτηνοτροφικών φυτών, που είναι κατάλληλα για τις ιδιαίτερες συνθήκες και τα εδάφη της Λέσβου αλλά και τις ανάγκες της περίφημης - αλλά όχι εμπορικά προβεβλημένης - λεσβιακής φυλής προβάτων.
Οι δραστηριότητες του Ινστιτούτου θα μπορούσαν να επεκταθούν στη συνέχεια και σε άλλους τομείς, όπως η νησιωτική αμπελουργία, οι τοπικές ποικιλίες αρωματικών φυτών, καρπών, φρούτων και λαχανικών κ.λπ..
Σε αυτή την προοπτική το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με το ανθρώπινο δυναμικό και τις υποδομές του, θα μπορούσε να συμβάλει καθοριστικά στη στήριξη των ερευνητικών δραστηριοτήτων του Ινστιτούτου, αλλά και πολλοί Λέσβιοι επιστήμονες, που έχουν διάθεση να στηρίζουν την προσπάθεια, μπορούν να αξιοποιηθούν.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει αναγκαιότητα ή δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία του Ινστιτούτου. Το ζήτημα είναι αν πραγματικά πιστεύουμε ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε την κρίση στηριγμένοι στις τεράστιες δυνατότητες των νησιών, στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων καθώς και στη σημασία τους για τη δημιουργία ελκυστικών τουριστικών προορισμών ποιότητας.

* Ο Νίκος Ζούρος είναι αναπληρωτής καθηγητής, πρόεδρος του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.