Έζησε δύσκολα χρόνια, γνώρισε έναν εμφύλιο, μια δικτατορία, μια Ελλάδα που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της. Τίποτα από αυτά δεν στάθηκε εμπόδιο μπροστά στον έρωτα του για την μάθηση, όμως και εκείνη τον αγάπησε και τον αντάμειψε για να τον φέρει ακόμη πιο κοντά της. Ο Λευτέρης Ζούρος, ένα παιδί από τα Γέλια, την Πελόπη όπως ονομάζεται σήμερα, κατάφερε με την δίψα του για την γνώση και κερδίζοντας υποτροφίες, την μία μετά την άλλη, να φτάσει από τη Λέσβο στην κορυφή της επιστημονικής κοινότητας. Μάλιστα φέτος βραβεύτηκε με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού. Μια βράβευση που χαρακτηρίζεται μοναδική αν αναλογιστεί ότι Ζούρος και Ξανθόπουλος είχαν δυνατούς δεσμούς φιλίας.

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Γέλια, όπως θέλει να λέει το χωριό του, που άγνωστο γιατί το Υπουργείο Εσωτερικών το  1950 το μετονόμασε σε Πελόπη. Θα φοιτήσει στο 2ο Γυμνάσιο Αρρένων Μυτιλήνης τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν τον εμφύλιο πόλεμο. Η αγάπη του για τα γράμματα και μια υποτροφία από τα Φιλανθρωπικά Καταστήματα Μυτιλήνης -από χρήματα που είχε διαθέσει σε αυτά ο Γεώργιος Βοστάνης- την οποία διεκδίκησε και απέσπασε ο κ. Ζούρος τον βοήθησαν να σπουδάσει στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών. Ο όρος της υποτροφίας ήταν ότι εκείνος που θα την λάμβανε θα έπρεπε να σπουδάσει Γεωπονική «Εγώ ήθελα να σπουδάσω, δεν με ενδιέφερε τι θα σπούδαζα» μας εξομολογήθηκε δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο την αγάπη του για την μάθηση. Η υποτροφία αυτή τον βοήθησε, όπως είπε ο ίδιος, σημαντικά καθώς σε διαφορετική περίπτωση δεν θα μπορούσε να φύγει από την Λέσβο για σπουδές.

Από το δεύτερο κιόλας έτος φοίτησης στη Γεωπονική Σχολή Αθηνών οι καθηγητές του τον ξεχώρισαν και τον ήθελαν στα εργαστήριά τους. Αποφοίτησε πήγε στο στρατό και όταν τέλειωσε τις υποχρεώσεις του, τον πολιόρκησαν οι καθηγητές του προκειμένου να μπει στο ερευνητικό και διδακτικό προσωπικό της  Γεωπονικής Σχολής Αθηνών, όπως και έκανε. Προτίμησε να πάει στην έδρα της Γενετικής και εκεί έκανε το πρώτο του διδακτορικό πάνω στο δάκο της ελιάς. Η επιλογή του δάκου δεν είχε κάποια σχέση με την καταγωγή του. «Δυστυχώς η ζωή δεν μας επιτρέπει και πολλές επιλογές» είπε και πρόσθεσε: «Η επιλογή του δάκου ήταν διότι τότε το υπουργείο Γεωργίας είχε βγάλει ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης για την γενετική του δάκου της ελιάς». 

Η διεθνής αναγνώριση

Ακολούθησε άλλη υποτροφία, από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών. Με την υποτροφία αυτή θα έφευγε στο εξωτερικό, στο Πανεπιστήμιο Σικάγο, κορυφαίο για την εποχή εκείνη στο αντικείμενο που ήθελε να σπουδάσει ο Λευτέρης Ζούρος και δεν ήταν άλλο από την Εξελικτική Βιολογία και Εξελικτική Γενετική. Ο καθηγητής του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο αναγνωρίζοντας την αξία του του έδωσε υποτροφία από δικό του πρόγραμμα. Η υποτροφία αυτή ήταν πολύ καλύτερη, όπως λέει ο ίδιος από εκείνη που είχε πάρει από το ελληνικό δημόσιο η οποία τον ανάγκαζε να επιστρέψει στην Ελλάδα  μετά από δύο χρόνια. «Η υποτροφία που μου έδινε ο καθηγητής του Σικάγο δεν είχε τέτοιους περιορισμούς. Απέρριψα την ελληνική υποτροφία και έμεινα στην Αμερική». Μετέτρεψε την ιδιότητά του από επισκέπτη ερευνητή σε μόνιμο ερευνητή. Όπως υποστηρίζει δεν ήταν ότι δεν αγαπούσε την πατρίδα του αλλά οι συνθήκες της εποχής εκείνης, όταν στην Ελλάδα υπήρχε δικτατορία, συνηγόρησαν στο να επιλέξει να εξελιχθεί επιστημονικά σε ένα άλλο κράτος. Ο ίδιος έζησε δύο χρόνια δικτατορίας και πίστευε ότι με κόπο θα μπορούσε να τα καταφέρει στη χώρα του. Όταν όμως πήγε στην Αμερική η αφύπνισή του ήταν τόσο σημαντική που όπως ο ίδιος λέει: «Η σύγκριση που έκανα στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο με το ελληνικό, οι συνθήκες ζωής, η ικανότητα να κάνεις έρευνα χωρίς να φοβάσαι τι θα βγει και αν αυτό που θα βγει μπορώ να το δημοσιεύσω με έκαναν να παραιτηθώ από μία πολύ σίγουρη - γιατί είχα πάρει εντωμεταξύ κι μονιμότητα- και πολλά υποσχόμενη σταδιοδρομία στην Ελλάδα. Το έκανα αυτό παίρνοντας όλο το ρίσκο γιατί στην Αμερική αυτό σήμαινε πολύ ισχυρό ανταγωνισμό με τους συναδέλφους μου». Ωστόσο επιβίωσε. Αργότερα το  Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά τον διαλέγει για μόνιμο καθηγητή. Εκεί θα ζήσει με την οικογένειά του για αρκετά χρόνια ώσπου η ίδρυση του Πανεπιστημίου Κρήτης ήταν πέτρα θα ταράξει τα ήρεμα νερά της λίμνης.

Ίδρυση του Πανεπιστημίου Κρήτης 

Η ίδρυση του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Ηράκλειο ξεκίνησε με πολύ καλές προοπτικές φαίρνοντας από το εξωτερικό μια στρατιά καθηγητών, ανάμεσά τους και ο κ. Ζούρος. Το 1982 εξελέγη καθηγητής στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ηράκλειο, όπου συμμετείχε στην οργάνωση των σπουδών θαλάσσιας βιολογίας και από το 1996, παραιτηθείς από το Πανεπιστήμιο Dalhousie, αφιερώθηκε αποκλειστικά στην έρευνα και διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Από το 1998-2003 υπήρξε επίσης Διευθυντής του ιδρυθέντος από το 1987 Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης και συνετέλεσε σημαντικά στην οργάνωση, ανάπτυξη της ερευνητικής δραστηριότητας του Ινστιτούτου αυτού καθώς και στη σύναψη ερευνητικών συνεργασιών με άλλα ευρωπαϊκά αντίστοιχα κέντρα έρευνας. Από το 2006 αποχώρησε λόγω ορίου ηλικίας από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, του οποίου είναι ομότιμος καθηγητής από το 2007. Σε αναγνώριση του επιστημονικού του έργου η Ακαδημία Αθηνών τον εξέλεξε στις 14 Ιουνίου 2007 νέο αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της «Θαλάσσιας Βιολογίας». Σήμερα είναι Ομότιμος καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ το ενδιαφέρον του για τα κοινά τον οδήγησε στην εκλογή του ως Δημοτικού Συμβούλου στο Γούβες του Νομού Ηρακλείου. Πρόσφατα ο κ. Ζούρος βραβεύτηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού.

Το βραβείο και η ιστορία του

Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) έχει θεσμοθετήσει από το 1991 το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού. Το βραβείο είναι ετήσιο και τιμά τη μνήμη του Βασίλη Ξανθόπουλου και του Στέφανου Πνευματικού, καθηγητών του Πανεπιστημίου Κρήτης και μελών του ΙΤΕ, που δολοφονήθηκαν το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου 1990 στο Ηράκλειο, τη στιγμή που επιτελούσαν από κοινού το διδακτικό λειτούργημα, όταν ξαφνικά ο φοιτητής Γιώργος Πετροδασκαλάκης, εισέβαλε στο αμφιθέατρο κρατώντας καραμπίνα, και πυροβόλησε εναντίον των δύο καθηγητών. Ο Ξανθόπουλος και ο Πνευματικός έπεσαν επί τόπου νεκροί από τα πυρά, ενώ τραυματίσθηκε σοβαρά στο χέρι ο καθηγητής του ΑΠΘ, Σωτήριος Περσίδης. Ο δολοφόνος δεν συνελήφθη για το φονικό. Διέφυγε στα βουνά της Κρήτης και ένα χρόνο αργότερα, στις 9 Ιουλίου 1991, βρέθηκε απαγχονισμένος σε ένα δένδρο.

Ο δολοφόνος λέγεται ότι αντιμετώπιζε ψυχολογικά προβλήματα και η πράξη του ήταν πράξη εκδίκησης καθώς οι καθηγητές του, του είχαν ζητήσει να επαναλάβει κάποια μαθήματα. Μάλιστα το απολυτήριό του από το στρατό ανέφερε ότι ο νέος αντιμετώπιζε ψυχολογικά προβλήματα.

Σχέση Ζούρου και Ξανθόπουλου

«Ο Ξανθόπουλος ήταν πολύ στενός φίλος μου ξέρετε» είπε ο κ. Ζουρος εμφανώς συγκινημένος και ήταν πολύ περίεργο για εκείνον που βραβεύτηκε με ένα βραβείο που θεσμοθετήθηκε στη μνήμη του καλύτερού του φίλου. «Να βραβεύεσαι με το βραβείο του φίλου σου (….) Δεν ξέρω πόσοι άνθρωποι έχουν βιώσει εκείνο το συναίσθημα. Μπορώ να σας πω ότι πως τα κατάφερα και κρατήθηκα ψύχραιμος, όταν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας δάκρυσε, ήταν ένα κατόρθωμα που ακόμη δεν μπορώ να το εξηγήσω».  Οι δύο επιστήμονες όπως εξομολογείται ο κ. Ζούρος είχαν αναπτύξει μια βαθιά φιλία, και κάθε βράδυ δεδομένου ότι ήταν μακριά από τις οικογένειές τους συνήθιζαν να μιλάνε με τις ώρες για τις επιστήμες τους. Συναντιόντουσαν σε ένα ταβερνάκι στο Ηράκλειο κάθε βράδυ. Εκείνο το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου ο Βασίλης Ξανθόπουλος δεν μπόρεσε να πάει στο ραντεβού του.