Ο Απόλλων Κίτκας μαθητής του Γυμνασίου Πολιχνίτου, με ενδιαφέροντα την Ιστορία και Επιστήμη συνέταξε το δικό του άρθρο με θέμα : «Υγρόν Πυρ».

Ο μικρός μαθητής κάνει μια ιστορική αναδρομή στο πολεμικό αυτό όπλο, καθώς και αναφορές σε μάχες στις οποίες αυτό πρωταγωνίστησε.

«Υγρόν πυρ»

Μια ισχυρή Αυτοκρατορία πρέπει να έχει ισχυρότατα όπλα ώστε να μπορέσει να αποκρούσει τον κάθε εισβολέα που θα προσπαθούσε να καταπατήσει τα εδάφη της. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δηλαδή η Βυζαντινή, το κατάφερε αυτό με αρκετές μεθόδους. Όπως το βαρύ ιππικό των Καταφράκτων, μια φρουρά αποτελούμενη από Βαράγγους πολεμιστές, σπουδαίους στρατηγούς, αναμφισβήτητα όμως, το όπλο που κατάφερε να μείνει ως το ενδοξότερο στην υπερχιλιετή Ιστορία της είναι το Υγρόν Πυρ!

Το Υγρόν Πυρ είναι ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα της βυζαντινής Επιστήμης, κι αποτελεί έως και σήμερα μυστήριο, όχι μόνον η σύστασή του, αλλά και ο τρόπος ρίψης του μέσω των ειδικών σιφώνων.

Ήταν πολύ σημαντικό, κι ο τρόπος παρασκευής του παρέμενε κρυφός.

Πρόκειται για ένα καυστικό υγρό, του οποίου η εκτίναξη συνοδευόταν από μια σκηνή βροντών και καπνών.

Κατασκευαστής του, μάλλον υπήρξε ο Καλλίνικος, Έλληνας επιστήμονας από την Ηλιούπολη της Συρίας ή της Αιγύπτου· και λέω μάλλον διότι είτε το κατασκεύασε, είτε ανέλιξε μια προγενέστερη μορφή του.

Το πιο γνωστό περί αυτού, είναι ότι δεν έσβηνε στο νερό.

Όσον αφορά την σύστασή του, τα πιθανά συστατικά είναι πάμπολλα. Το αργό πετρέλαιο, η νάφθα, το έλαιο, ο άσβεστος κι άλλα, τα οποία είτε είχαν συμβολή στην ανάφλεξη, όπως το θειάφι, είτε στο να καίγεται με αργότερο ρυθμό, όπως η ρητίνη.

Η εκτόξευσή του γινόταν κυρίως με σίφωνες, οι οποίοι ήταν από χαλκό σύμφωνα με τον Λέων Στ'. Ένας συνηθισμένος δρόμων έφερε τέτοιους σίφωνες στην πλώρη και την πρύμνη. Υπήρχαν ωστόσο κι ειδικές χειροβομβίδες στις οποίες έμπαινε μέσα το μείγμα, κι υπήρχε μέρος κατασκευής τους στην Συρία. Αργότερα, επί Λέοντος Στ', δημιουργήθηκαν οι λεγόμενοι "χειροσίφωνες", οι οποίοι χρησίμευαν σε χερσαίες μάχες.

Απορίας άξιο είναι επίσης το πως ανεφλεγόταν. Δηλαδή η ανάφλεξή του συνέβαινε κατά την διάρκεια της εκτοξεύσεως, πριν εκτοξευθεί ή όταν ερχόταν σε επαφή με το νερό; Βάσει ιστορικών πηγών, η τρίτη εκδοχή είναι και η πιθανότερη.

Μια πολύ σημαντική πληροφορία μας παραδίδει η σκανδιναβική επική αφήγηση των ταξιδιών του πρίγκιπα Yngvar περί τον 12ο αιώνα, στον οποίο ερρίφθη υγρόν πυρ από ρωμαϊκές δυνάμεις. Η πηγή αυτή μας περιγράφει ότι οι σίφωνες εκτόξευσης υγρού πυρός, είχαν από κάτω ένα σημείο θέρμανσης.

Το υγρόν πυρ, εκτός από αυτήν την ονομασία, αναφερόταν και με άλλες στην Βυζαντινή χρονογραφία, όπως μηδικόν πυρ, θαλάσσιον πυρ κι αρκετές ακόμα, και στους δυτικούς έχει περάσει ως "ελληνικόν πυρ", λόγου χάρη στα λατινικά λέγεται "ignis graecus". Οι πολλές ονομασίες ίσως δήλωναν ότι το υγρόν πυρ δεν ήταν ένα. Ίσως υπήρχαν πολλές παρασκευές του και με την πάροδο του χρόνου εξελίσσοταν. Αλλωστε η δημιουργία των χειροσιφώνων ίσως σηματοδοτεί μια μεταβολή της σύστασης του υγρού πυρός ώστε να μπορεί να εφαρμοσθεί στην καινοτόμο εφεύρεση (δηλαδή τους χειροσίφωνες).

Ας δούμε τώρα ορισμένες μάχες στις οποίες χρησιμοποιήθηκε το υγρόν πυρ.

Θα ξεκινήσω με τις επιθέσεις των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη, εκ των οποίων η πρώτη έλαβε χώρα κατά τον 7ο αιώνα κι η δεύτερη τον 8ο αιώνα.

Και στις δύο αραβικές επιδρομές, η αντεπίθεση των Ρωμαίων στάθηκε δυνατή χάρη στο Υγρόν Πυρ.

Το 822 το καυστικό μείγμα συνέβαλε στην καταστολή της εξέγερσης του Θωμά του Σλάβου, όπως συνέβη και με άλλες εξεγέρσεις που χρησιμοποιήθηκε το Υγρόν Πυρ.

Το 904 (στην Θεσσαλονίκη) οι Ρωμαίοι έριχναν Υγρόν Πυρ στους Αραβες, κι αυτοί έριχναν στα σημεία του τείχους που είχε ξύλο.

Αργότερα το καυστικό αυτό υγρό, χρησιμοποιήθηκε εναντίων των Ρως. Το 941 οι Ρως πολεμιστές υπό τον Ιγγόρ, κάηκαν από Υγρόν Πυρ. Αργότερα, το 971, όταν επιτέθηκε ο Σβιατοσλάβος στο Δορύστολο, οι Ρωμαίοι ενισχύθηκαν με πυρφόρες τριήρεις που μετέφεραν Υγρόν Πυρ.

Επίσης, την χρήση του Υγρού Πυρός εφήρμοσε κι ο Νικηφόρος Β' Φωκάς κατά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες (961), ο Βασίλειος Β' Βουλγαροκτόνος στην μάχη της Βιδίνης (1004), οι Ρωμαίοι πολεμιστές στις μηχανές των Τούρκων οι οποίες ήταν από ξύλο κατά την μάχη στο Ματζικέρτ (1054)* και στην Ναυμαχία της Ρόδου (1099), όπου είναι αξιοσημείωτο ότι στην εν λόγω περίπτωση, οι σίφωνες εκτόξευσης είχαν κεφαλές από χερσαία ζώα, όπως λεόντων.

Όταν το 1453 οι Οθωμανοί είχαν ανοίξει υπόγειες στοές για να περάσουν τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως, οι Ρωμαίοι τους έκαψαν με το Υγρόν Πυρ.

Αξίζει να αναφερθεί ότι κάποια στιγμή του έτους 812 στην Μεσημβρία, είχαν πέσει σε βουλγαρικά χέρια αποθέματα Υγρού Πυρός και σίφωνες, αλλά δεν τα έθεσαν σε χρήση.

Αναμφίβολα, το Υγρόν Πυρ αντικατοπτρίζει την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο της Βυζαντινής Επιστήμης, και πόσο σημαντικό ήταν το να υπάρχει ένα πρωτότυπο όπλο ώστε να μπορούν να αποκρουστούν με επιτυχία επιθέσεις. Μπορεί να μην γνωρίζουμε την ακριβή σύστασή του σήμερα, γνωρίζουμε όμως ότι λάμπρυνε και παρέτεινε τον χρόνο ζωής της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

 Επιπλέον γεγονότα:

Το Υγρόν Πυρ είχαν χρησιμοποιήσει κι άλλοι λαοί. Για παράδειγμα, το 1081 οι Ενετοί το έβαλαν σε χρήση εναντίων των Νορμανδών κι οι Άραβες το χρησιμοποιούσαν στις Σταυροφορίες, όπως στην Άκρα το 1191 εναντίον του Ριχάρδου Α' Λεοντόκαρδου.

* Η μάχη στο Ματζικέρτ που αναφέρεται είναι διαφορετική από του 1071.

  Πηγές:

• Το υγρόν πυρ & η συμβολή του στη βυζαντινή ισχύ: Κωνσταντίνος Καρατόλιος
• Στα χρόνια του Βυζαντίου - Οι θετικοί επιστήμονες, ιατροί, χρονολόγοι και αστρονόμοι: Ευστράτιος Θεοδοσίου, Μάνος Δανέζης
• Οι Θετικοί Επιστήμονες της Βυζαντινής Εποχής: Ευάγγελος Σπανδάγος