Όπως είναι γνωστό το δημοκρατικό πολίτευμα στηρίζεται σε τρεις άξονες, έχει τρεις εξουσίες, τη Νομοθετική, την Εκτελεστική και τη Δικαστική. Υποτίθεται πως οι τρεις αυτές εξουσίες είναι ανεξάρτητες και δεν επηρεάζει η μια την άλλη, με την έννοια ότι λειτουργούν αυτόνομα και δεν εξυπηρετεί η μία τα συμφέροντα της άλλης. Γι’ αυτό μιλούμε για την αρχή της διάκρισης των εξουσιών και από τον σεβασμό που δείχνεται προς αυτή την αρχή εξαρτάται η ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος.

Η Δικαστική εξουσία έχει σχέση με την απονομή της δικαιοσύνης, με τη Δίκη που οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει και την είχαν ονομάσει «σύνθρονον των θεών». Και είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος που καλείται να παίξει η Δικαιοσύνη στη λειτουργία του πολιτεύματος και γι’ αυτό είναι πολύ κακό να κλονιστεί η εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτή. Ο Σωκράτης παρατηρούσε πως ο άνθρωπος «ουκ οίον τε άνευ δικαιοσύνης αγαθόν πολίτην γενέσθαι» (Ξενοφών, Απομνημ., Δ ΙΙ 11), δηλαδή δεν είναι δυνατό ο άνθρωπος χωρίς τη δικαιοσύνη να γίνει ενάρετος και σωστός πολίτης. Και ο Αριστοτέλης τόνιζε τη σημασία της Δίκης και έλεγε πως ο άνθρωπος «χωρισθείς νόμου και δίκης χείριστον πάντων των ζώων εστί» (Πολιτ. 1253 α 32, 38), δηλαδή ο άνθρωπος, όταν χωριστεί από τον νόμο και τη δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο από όλα τα ζώα.

Ο Πλάτων, όταν συνέταξε την ιδανική, κατά την άποψή του, Πολιτεία, όρισε τρεις τάξεις, την τάξη των αρχόντων που πρέπει να διακρίνονται για τη σοφία τους, την τάξη των φυλάκων που πρέπει να διακρίνονται για την ανδρεία τους και την τάξη τvν υπόλοιπων πολιτών, των δημιουργών, που πρέπει να διακρίνονται για τη σωφροσύνη τους, τη σύνεσή τους. Ο ίδιος, όμως, ανέλυσε και την έννοια της δικαιοσύνης, διερεύνησε τη φύση του δικαίου και του αδίκου και θεώρησε απαραίτητη τη δικαιοσύνη για την ύπαρξη, τη συνοχή και την εύρυθμη λειτουργία της ιδανικής Πολιτείας και ευρύτερα του πολιτικού βίου. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Αγησίλαος, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς, τόνιζε την ανωτερότητα της δικαιοσύνης έναντι των άλλων μορίων της αρετής και έλεγε πως «ανδρείας ουδέν όφελος μη παρούσης δικαιοσύνης» και «ει δίκαιοι πάντες γένοιντο, ουδέν ανδρείας δεήσονται», δηλαδή «η ανδρεία δεν έχει καμιά αξία, αν δεν συνυπάρχει η δικαιοσύνη» και « αν όλοι γίνουν δίκαιοι, δε θα χρειάζονται καθόλου την ανδρεία».

Είναι αξιοσημείωτος ο μύθος που λέει ο Πρωταγόρας στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα, ότι δηλαδή ο Δίας από φόβο μήπως εξαφανιστεί το γένος των ανθρώπων έστειλε τον Ερμή να τους πάει «την αιδώ και την δίκην» «ίνα είεν πόλεων κόσμοι τε και δεσμοί φιλίας συναγωγοί» (322 C), που σημαίνει πως ο Δίας έστειλε τη δικαιοσύνη στους ανθρώπους, για να είναι στολίδι των πόλεων, αλλά και παράγοντας κοινωνικής συνοχής . Ο Δίας μάλιστα όρισε, όποιος δεν μπορεί να συμμετέχει στην αιδώ και τη δίκη, να θεωρείται ασθένεια της πόλης και να αποβάλλεται (322 D).

Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τον τρόπο που απονεμόταν η δικαιοσύνη στην αρχαία Ελλάδα. Στην αρχαία Αθήνα λειτουργούσαν διάφορα δικαστήρια, αλλά οι πιο πολλές υποθέσεις δικάζονταν από τα τμήματα του κληρωτού δικαστηρίου της Ηλιαίας, δικαστηρίου με λαϊκό χαρακτήρα και γι’ αυτό με ατέλειες και αδυναμίες. Η Πολιτεία μπορεί να έπαιρνε μέτρα για αμερόληπτη απονομή της δικαιοσύνης, αλλά ήταν φυσικό αυτό να μην προσφέρει τις απαραίτητες εγγυήσεις. Η έλλειψη νομικής κατάρτισης των κληρωτών μελών του δικαστηρίου αυτού ακόμη και μόρφωσης απαραίτητης για την άσκηση του λειτουργήματος του δικαστή είχε σαν αποτέλεσμα η δικαιοσύνη να αποδίδεται πολλές φορές με βάση το συναίσθημα και όχι τη λογική επεξεργασία των δεδομένων. Δεν έλειπαν , φυσικά, και οι σκοπιμότητες. Δεν είναι άσχετο το γεγονός πως οι αρχαίοι παρομοίαζαν τους νόμους με ιστό της αράχνης που συλλαμβάνει τα αδύναμα έντομα, ενώ τα δυνατά τον διαρρηγνύουν και διαφεύγουν!

Όσον αφορά τον σκοπό για τον οποίο επιβάλλεται η απονομή της δικαιοσύνης διατυπώθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες αξιοπρόσεκτες απόψεις που εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Σωκράτη «σωφρονίζει και δικαιοτέρους ποιεί και ιατρική γίγνεται πονηρίας η δίκη» (Πλάτων, Γοργίας, 478 d), που σημαίνει «η απονομή της δικαιοσύνης κάνει πιο φρόνιμους και πιο καλούς τους ανθρώπους και γίνεται ιατρική της κακίας. Και ο Πλάτων έλεγε πως η τιμωρία διορθώνει αυτόν που τιμωρείται, κοιμίζει μέσα του το «θηριώδες» και γαληνεύει την ψυχή του, ενώ αντίθετα αυτός που αδικεί, αλλά αποφεύγει την τιμωρία γίνεται ακόμη πιο κακός και πονηρός. Τόσο ο Πλάτων (Νόμοι ΙΑ 934 a,b), όσο και ο Πρωταγόρας ( Πλάτων, Πρωταγ. 324 a,b) πίστευαν πως η τιμωρία του ανθρώπου που αδίκησε δεν επιβάλλεται από τον νόμο με σκοπό την ανταπόδοση της αδικίας, την εκδίκηση, αφού ό τι έγινε δεν επανορθώνεται, αλλά αποσκοπεί στο να προλάβει παρόμοιες αδικίες στο μέλλον είτε από αυτόν που αδίκησε είτε από άλλον που βλέπει πως η αδικία δε μένει ατιμώρητη.

Τώρα τελευταία η δικαστική εξουσία πέρασε από μια δοκιμασία στη χώρα μας. Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο πήρε μια απόφαση που δε συμφωνούσε με το λεγόμενο «κοινό περί δικαίου αίσθημα» και κλόνισε την εμπιστοσύνη των πολιτών ακόμη περισσότερο στη δικαστική εξουσία. Μιλώ για τη σχεδόν αθωωτική γι όλους τους εμπλεκόμενους απόφαση που πήρε το αρμόδιο δικαστήριο για την τραγωδία που έπληξε πριν μερικά χρόνια το Μάτι τη Αττικής και στοίχισε τη ζωή σε περισσότερα από εκατό άτομα! Ο Δίδυμος έλεγε πως «πρέπει ο δικαστής να γνωρίζει πως υπηρετεί την κρίση του Θεού, και δεν έχει το δικαίωμα να διεξάγει έτσι τη δίκη, ώστε να κάνει χάρες σ’ αυτούς που δικάζονται» και ο Φωκυλίδης τόνιζε πως « αν δικάσεις με τρόπο όχι σωστό, μετέπειτα θα δικάσει εσένα ο Θεός». Και ο Σολομών παρατηρούσε πως « Ος δίκαιον κρίνει το άδικον, άδικον δε το δίκαιον , ακάθαρτος και βδελυρός παρά Κυρίωι» (Παροιμ. ΙΕ΄ 15), δηλαδή αυτός που κρίνει το δίκαιο άδικο και το άδικο δίκαιο είναι ακάθαρτος και μισητός ενώπιον του Κυρίου. Γενικά, τα να απονέμει κανείς ίσα σε άνισους είναι η πιο μεγάλη αδικία και, όταν ο δικαστής αθωώνει έναν ένοχο, καταδικάζεται ο ίδιος στη συνείδηση του κόσμου.

Και εδώ είναι το παράξενο. Οι δικαστές δικάζουν κατά κανόνα με βάση τους νόμους που θεσπίζει η Νομοθετική εξουσία. Αυτή φέρεται πολλές φορές με λαϊκισμό για διάφορους λόγους, απαλύνει τους ποινές ακόμη και για τα εγκλήματα και «παγιδεύει» τη δικαιοσύνη. Συμβαίνει μάλιστα το παράδοξο η αντιπολίτευση να κατηγορεί την κυβέρνηση επί της θητείας της οποίας εκδόθηκε η απόφαση-είναι κανόνας αυτός που διαχειρίστηκε τελευταίος μιαν υπόθεση να πληρώνει τα «σπασμένα»-, ενώ η δικαιοσύνη αποφάσισε με βάση τους νόμους που είχε θεσπίσει η ίδια η αντιπολίτευση, όταν ήταν στην εξουσία! Μύλος, δηλαδή! Ευτυχώς που στη συγκεκριμένη περίπτωση κινήθηκε η Εισαγγελία Εφετών και ακύρωσε τη σχετική απόφαση ως ανυπόστατη και άκυρη σε μια προσπάθεια να διασώσει τη χαμένη αξιοπρέπεια της δικαιοσύνης. Μόνο που υπάρχει και ο κίνδυνος πλήρους παραγραφής του αδικήματος…… Οψόμεθα….!