Με υπογραφές που συγκεντρώνονται διαδικτυακά στη διεύθυνση <https://secure.avaaz.org/el/petition/Dimos_Mytilinis_Arhiepiskopi_Ypoyrgeio_Agrotikis_Anaptyxis_Yp_Politismo_OHI_STIN_KATARGISI_TIS_SFAGIS_STO_PANIGYRI_TON_M/share/?new> πολλές δεκάδες μέχρι στιγμής πολίτες διαμαρτύρονται προς τις εκκλησιαστικές και πολιτικές αρχές για την κατάργηση της σφαγής του ταύρου στο πανηγύρι την Κυριακή των Μυροφόρων στο Μανταμάδο.

Στην επιστολή αυτή διαμαρτυρίας στην οποία η συγκέντρωση υπογραφών συνεχίζεται και υπό τον τίτλο «Γιατί είναι σημαντικό;» αναφέρονται τα παρακάτω ενδιαφέροντα:
Ο λόγος για το πανηγύρι των μυροφόρων και τη θυσία του ταύρου.

Αν κάποιος έρθει για πρώτη φορά στον τόπο μας θα μείνει με την εντύπωση πως δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ειδωλολατρικό κατάλοιπο.

Δεν είναι όμως έτσι. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στις αγάπες -κοινά δείπνα των πρώτων χριστιανών και στους βυζαντινούς χρόνους.

Η Λέσβος διατηρεί μέσα στο θρησκευτικό τελετουργικό της πολλά στοιχεία από το Βυζάντιο και από τα απέναντι παράλια. Αυτό δεν είναι τυχαίο αφού εδώ βρήκαν καταφύγιο αρκετοί εικονολάτρες φέρνοντας μαζί τους κειμήλια και συνήθειες.

Θυμηθείτε τον Αγάθωνα, τον ιδρυτή της Παναγίας στην Αγιάσο.

Στο χωριό μας η προφορική παράδοση λέει ότι πολλές από τις συνήθειες της Μεγάλης Εβδομάδας που διατηρούνται μέχρι σήμερα καθιερώθηκαν από ένα καλόγερο που έζησε εδώ και είχε καταγωγή από τη Ανατολή.

Αυτό φαίνεται και από τα εγκώμια που στο Μανταμάδο ψέλνονται διαφορετική ώρα από τα άλλα χωριά κι ας μας χωρίζουν μονό λίγα χιλιόμετρα.
Η θρησκεία μας τώρα είναι γεμάτη σύμβολα

Για μας σήμερα το αίμα φαίνεται συχνά σαν κάτι αηδιαστικό ή ακόμη και τρομαχτικό. Κάποτε όμως είχε τελείως διαφορετική σημασία: ήταν σύμβολο της ζωής, της γέννησης και της γονιμότητας.

Πέρασε έτσι μέσα στις παραδόσεις των λαών σε ολόκληρο τον κόσμο, θεωρήθηκε ιερό και άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο μέσα σε διάφορες θρησκείες.

Το αίμα του Χριστού σώζει. Η θυσία του έγινε παράδειγμα για όλη την ανθρωπότητα. Ο Απόστολος Παύλος, στην επιστολή του «Προς Εβραίους», συσχετίζει το αίμα του Χριστού με το αίμα του ταύρου, λέγοντας ότι το δεύτερο εξαγνίζει το σώμα, ενώ το πρώτο καθαρίζει τη συνείδηση των ανθρώπων ( «Προς Εβραίους» 9:12).

Δεν είναι τυχαίο ότι στον Ακάθιστο Ύμνο η Παναγία αποκαλείται δάμαλις (νεαρή αγελάδα) και ο γιος της μόσχος (μοσχάρι): η δάμαλις τον μόσχον εν ξύλω κpεμασθέντα ηλάλαζεν ορώσα (Ιερά Σύνοψις, 4η έκδ., Παπαδημητρίου, Αθήνα 2000, σελ. 566.).

Με το ζώο αυτό τον παραλληλίζει ο Τερτυλλιανός (σημαντικός χριστιανός απολογητής του 2ου αι.  -Tertullian, Adversus Marcionem III, 18, 14-26, Corpus Christianorum, Latin Series I και II, Commentaria in Genesim, IV, 15, J.-P. Migne (επιμ.), Patrologiae Latinae, 107, σελ. 655).

Αυτό που είναι αποκαλυπτικό είναι ότι ταύρος στα αρχαία ελληνικά σημαίνει γυναικείο αιδοίο. Το κεφάλι του με τα κέρατα έχει το ίδιο σχήμα όπως η μήτρα με τις σάλπιγγες (M. Gimbutas, «The Language of the Goddess», Thames & Hudson, London 1989, σελ. 265, όπου και εικόνα). Η επισήμανση αυτή έγινε από την Ντόροθι Κάμερον (Dorothy Cameron) στο βιβλίο της «Symbols of Birth and Death in the Neolithic Era».)

Η λέξη βους (αγελάδα) είχε μεταφορικά την έννοια μητέρα. Ακόμη κι ο ευαγγελιστής Λουκάς απεικονίζεται ενίοτε με μορφή φτερωτού ταύρου που φέρει φωτοστέφανο στο κεφάλι -ένα τέτοιο παράδειγμα συναντάμε σε ψηφιδωτό από το ναό του Αγίου Απολλιναρίου του Λιμένος στη Ραβέννα. [Εικόνα στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, λ. «ζώο», τόμ. 26, Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 170.

Τα ζωομορφικά εμβλήματα των ευαγγελιστών προέρχονται από την Αποκάλυψη (4, 6 κ.ε.)].
Τι σχέση έχει τώρα ο ευαγγελιστής Λουκάς μ’ αυτά που λέμε;
Έχει με το ότι στη θρησκεία παίζει μεγάλο ρόλο η γλώσσα των συμβόλων

Οι τέσσερις ευαγγελιστές συμβολίζονται ως εξης: με άνθρωπο ο Ματθαίος, με αετό ο Ιωάννης, με ταύρο ο Λουκάς και με λιοντάρι ο Μάρκος.

Και τα τέσσερα αυτά ζώα είναι τα ζώα της αποκάλυψης του Ιωάννη
«…. και το ζώον το πρώτον όμοιον λέοντι, και το δεύτερον ζώον όμοιον μόσχω, και το τρίτον ζωον έχον το πρόσωπον ως ανθρώπου, και το τέταρτον ζώον όμοιον αετώ πετομένω. 8 και τα τέσσαρα ζώα, εν καθ’ εν αυτών έχον ανά πτέρυγας εξ, κυκλόθεν και έσωθεν γέμουσιν οφθαλμών, και ανάπαυσιν ουκ έχουσιν ημέρας και νυκτός λέγοντες, άγιος, άγιος, άγιος

Κύριος ο Θεός ο παντοκράτωρ…..» (Αποκάλυψις 4/δ: 6-10).
Η πνευματική ερμηνεία των τεσσάρων ζώων έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά των αγγελικών ταξιαρχών

Και ο ταύρος βοός δηλώνει την ισχύ και την ακμαιότητα που διευρύνει τα νοερά αυλάκια για να υποδεχθούν τους γονιμοποιούς όμβρους από τον ουρανό, ενώ τα κέρατά τους φανερώνουν τη δύναμη της φρουρήσεως και του αήττητου.

Επομένως, μήπως δεν είναι τυχαίο που το πανηγύρι μας γίνεται την άνοιξη μια εποχή που οι αγρότες οργώνουν τη γη, παλιότερα με τα υποζύγια, για να δεχτεί τους σπόρους που θα καρποφορήσουν όπως και ο λόγος του Ευαγγελίου στις καρδιές μας αν ανοίξουν διάπλατα όπως τα αυλάκια της γης;

Κι αν ο καλόγερος του τότε μοναστηριού που οι πειρατές λεηλάτησαν καταγόταν από την Ανατολή και φιλοτέχνησε τον Προστάτη μας με χώμα και αίμα είχε ακούσματα μιας τοπικής διαλέκτου, τότε για κείνον η λέξη adamah, θα ήταν γνώριμη.

Μεταφράζεται ως «κόκκινο χώμα» -πιστεύεται όμως ότι η αρχική του σημασία ήταν «ματωμένος πηλός».
Όλα αυτά δε σας βάζουν σε σκέψεις;

Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Η ιστορία και η θρησκεία στο πέρασμα των χρόνων διατηρούν κάποια στοιχεία που προσαρμόζονται και επαναλαμβάνονται ανάλογα με τις περιστάσεις.

Η ταυροθυσία ήταν τόσο βαθιά ριζωμένη στη συνείδηση των ανθρώπων, ώστε τελούνταν στις ανατολικές επαρχίες της βυζαντινής αυτοκρατορίας ως το 12ο αιώνα: έξω από τις εκκλησίες μετά τη λειτουργία σφαζόταν ένα βόδι και ακολουθούσε κοινό γεύμα, φυσικά με την ευλογία του ιερέα.

Μια επιβίωση αυτού του εθίμου συναντάμε σήμερα στη Λέσβο, στο Πανηγύρι του Ταύρου στην Αγία Παρασκευή, την Κυριακή των Μυροφόρων στο Μανταμάδο, σε γιορτές άλλων αγίων σε άλλα χωριά του νησιού, που συνεχίζουν τις αρχαίες συνήθειες.

Αλλά πέρα από αυτό εδώ, ήταν και αποτέλεσμα του ανεπτυγμένου αισθήματος φιλοξενίας των Μανταμαδιωτών που ήθελαν να προσφέρουν τροφή στους κουρασμένους ταξιδιώτες και προσκυνητές χωρίς να βάλουν στο μυαλό τους ότι καθώς τα χρόνια περνούν, θα μετονομαστούν σε βάρβαρους και άξεστους, που δεν ξέρουν να σκουπίζουν την καβαλίνα από τα παπούτσια τους πριν μπουν στην καφετέρια.

Όμως κανένας από αυτούς που μας κατηγορεί δεν ξέρει πως δίχως τη καβαλίνα της αγροτιάς ψωμί δεν τρώει κανείς… ούτε τα κατώγια ούτε τα σαλόνια...

Είναι σημαντικό, γιατί είναι η ιστορία του τόπου μας, ο πολιτισμός μας, τα έθιμα των προγόνων μας.

Έθιμα προσφοράς, φιλοξενίας και αγάπης. Και αν για κάποιους είναι θέμα αισθητικής, για εμάς είναι οι ρίζες μας.

Και αν εκείνοι έχουν επιλογή να αποφύγουν το πανηγύρι, εμείς οφείλουμε να κρατήσουμε τις ρίζες μας.

Η ιστορία της μανταμαδιώτικης ταυροθυσίας

Πληροφορήθηκα για τα τελευταία γεγονότα, σχετικά με την προσπάθεια παρέμβασης εκ μέρους φιλοζωικών οργανώσεων στην τελούμενη ετησίως (το Σάββατο πριν από την Κυριακή των Μυροφόρων) ταυροθυσία στον Μανταμάδο. Αν πρέπει να εκφέρω τη θέση μου, οφείλω να πω απερίφραστα ότι πρόκειται για ένα παλαιότατο έθιμο, το οποίο επέζησε μέσα στους αιώνες, γεγονός που οφείλουμε να σεβόμαστε. Και τούτο επειδή τα έθιμα ανατρέπονται και ακυρώνονται μέσα στη διαχρονία, όταν οι κοινωνικές συνθήκες επιβάλλουν την ακύρωσή τους, και όχι με διοικητικές πράξεις, καθώς τούτο οδηγεί σε ενίσχυσή τους και ενδεχομένως την πραγμάτωσή τους με παράνομο και επικίνδυνο τρόπο.
Είχα δημοσιεύσει, πριν από λίγο καιρό, από τις στήλες του «Εμπρός» κάποια νέα στοιχεία για την ταυροθυσία του Μανταμάδου. Στην ιστορική οπτική το έθιμο αυτό συνδεόταν με την τρίτη ανακαίνιση του ναού του Ταξιάρχη που γιορτάστηκε την Κυριακή των Μυροφόρων του 1888, με την παρουσία του μητροπολίτη Μηθύμνης Νικηφόρου Γλυκά. Όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Μελετώντας πριν από λίγα χρόνια τους κώδικες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη, εντόπισα ένα γράμμα του πατριάρχη Γαβριήλ Γ΄, του 1707. Με το γράμμα αυτό ο Πατριάρχης απαγόρευε στον εκάστοτε Μητροπολίτη Μηθύμνης να απαλλοτριώνει τα αφιερώματα που γίνονται στον Ταξιάρχη. Επί λέξει στο γράμμα -ανάμεσα στα άλλα- αναφέρονται και τα εξής: «Προς τούτοις και τα δέρματα των σφαζομένων ζώων εν τη κατ’ έτος εορτή της εκκλησίας του αυτού μοναστηρίου, κατ’ επικρατήσασαν του τόπου συνήθειαν, και ταύτα ώσι του μοναστηρίου και παραλαμβάνωσιν αυτά οι διοικηταί και επίτροποι του μοναστηρίου...».
Με άλλα λόγια θυσίες ζώων προς τιμήν του Ταξιάρχη γίνονταν κιόλας το 1707, προφανώς στις 8 Νοεμβρίου. Και επειδή η παρέμβαση γίνεται για πράγματα που ήδη συνέβαιναν και άρχισαν να ενοχλούν τους ιθύνοντες του ναού, μπορούμε να πάμε και ακόμα πιο πίσω και να φθάσουμε τουλάχιστον στα μέσα του 16ου αιώνα τουλάχιστον.
Όλα αυτά τα γράφω για να δείξω την αντοχή ενός εθίμου για 4 τουλάχιστον αιώνες. Δεν ξέρω αν αυτό σημαίνει κάτι για τις φιλοζωικές οργανώσεις. Εγώ πάντως είμαι έτοιμος να δεχθώ και ότι κατά την ταυροθυσία, πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα οι υγειονομικοί κανόνες και ως ζωόφιλος ότι πρέπει να γίνεται με τον πιο ανώδυνο τρόπο η σφαγή των ζώων.

Π. Δ. Μιχαηλάρης
Ιστορικός-Διευθυντής Ερευνών
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών