Έρχεται από το μακρινό Περού και είναι αναμφισβήτητα η βασίλισσα του καλοκαιριού. Το όνομα που της έδωσαν οι πρώτοι καλλιεργητές της, οι Αζτέκοι, ήταν «tomatl», δηλαδή «αφράτο φρούτο», ενώ στην Ευρώπη πήρε το όνομα «pommo d’ oro» δηλαδή «χρυσό μήλο». Στην Ελλάδα ήρθε το 1818, αλλά στην αρχή οι καρποί της θεωρούνταν δηλητηριώδεις. Κόκκινη, ζουμερή, λαχταριστή, ταιριάζει με όλα τα φαγητά και αποτελεί κύριο ή έστω βασικό συστατικό σε χιλιάδες πιάτα. Ωμή στη σαλάτα, σε μορφή σάλτσας ή πελτέ, λιαστή, επεξεργασμένη (κέτσαπ), σε μορφή χυμού (τοματοχυμός), γεμιστή ή χτυπημένη (στραπατσάδα) ή ακόμη και γλυκό του κουταλιού, αποτελεί αδυναμία μικρών και μεγάλων, ακόμη και όσων δεν προτιμούν τα λαχανικά.
Κύριο συστατικό της χωριάτικης σαλάτας (γνωστή στους ξένους ως Greek salad), που, συντροφιά με το δροσερό αγγουράκι, τις χρωματιστές πιπεριές, τις μαυρομάτες ελιές, τη λαχταριστή φέτα και ντυμένη με το θρεπτικό μυτιληνιό ελαιόλαδο, είναι must σε κάθε μεσημεριανό τραπέζι, ενώ για όσους προσέχουν τη θερμιδική τους πρόληψη μπορεί να αποτελέσει ένα ελαφρύ βραδινό, με ιδιαίτερη γεύση και χρωματικό συνδυασμό.
Πόσο θρεπτική είναι η τομάτα;
Η τομάτα έχει όξινη γεύση και είναι ένα λαχανικό προικισμένο με βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία πολύ ευεργετικά για την ανθρώπινη υγεία, ενώ η μεγαλύτερη περιεκτικότητά της είναι νερό (πολύ σημαντικό για την ενυδάτωσή μας το καλοκαίρι). Είναι πλούσια σε βιταμίνη C και σε φυλλικό οξύ, ενώ είναι φτωχή σε θερμίδες και αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο βοήθημα στην απώλεια βάρους. Σκέτη ή με λίγο ελαιόλαδο, αποτελεί ένα χορταστικό αλλά και χαμηλό σε θερμίδες συμπλήρωμα του γεύματος ή ενδιάμεσο γευμάτων. Παρ’ όλο που στο παρελθόν κυκλοφόρησαν πολλοί μύθοι γύρω από την τομάτα και ενώ έχει κατηγορηθεί ότι «παχαίνει» και ότι πρέπει να καταναλώνεται πολύ περιορισμένα από όσους θέλουν να χάσουν βάρος, η τομάτα (βάρους 250 - 350 γρ.) αποδίδει 35 - 50 θερμίδες, όσες περίπου έχει μισό μήλο.
Το πιο κύριο συστατικό της τομάτας, στο οποίο οφείλει και το κόκκινο χρώμα της, είναι το λυκοπένιο. Το λυκοπένιο είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό, με αντικαρκινική και αντιγηραντική δράση και έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους ερευνητές τα τελευταία έτη. Η μαγειρεμένη τομάτα έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε λυκοπένιο από ό,τι η ωμή τομάτα, ενώ η σάλτσα τομάτας που περιέχει και ελαιόλαδο προσφέρει ακόμη περισσότερο από αυτό το σπουδαίο συστατικό στον ανθρώπινο οργανισμό.
Εκτός από συστατικό της καλοκαιρινής σαλάτας, η τομάτα δίνει υπέροχη γεύση και βιταμίνες σε όλα τα λαδερά φαγητά (φασολάκια, μπάμιες, τουρλού, ιμάμ, μπριάμ), στα όσπρια (φασολάδα, φακές), ενώ μαζί με το ελαιόλαδο συνδυάζονται αρμονικά σε μια λαχταριστή σάλτσα που ντύνει τα σουτζουκάκια, τα μακαρόνια και πολλά άλλα φαγητά. Και όταν ανοίγει την αγκαλιά της στο ρύζι ή ακόμη και στον κιμά, μετατρέπεται σε ένα από τα πιο αγαπημένα φαγητά του καλοκαιριού, τα γεμιστά (ορφανά ή μη). Σε πολλά μέρη τρώγεται και τηγανητή ή σε μορφή κεφτέ (τοματοκεφτέδες Σαντορίνης), όμως επειδή με αυτό τον τρόπο αποδίδει αρκετές θερμίδες προτιμήστε την καλύτερα με αυγά σε αντικολλητικό τηγάνι, με λίγο ελαιόλαδο (καγιανάς ή στραπατσάδα). Για ένα ελαφρύ αλλά χορταστικό βραδινό, τεμαχίστε την σε κυβάκια και μαζί με φέτα, ανθότυρο ή τυρί cottage και ελαιόλαδο συνοδεύστε ένα κρητικό παξιμάδι (ντάκος), ενώ σε μορφή λιαστής, συνδυάστε τη με ρόκα, 30 - 60 γρ. γραβιέρα Μυτιλήνης, μια κουταλιά κουκουνάρι, μια - δυο κουταλιές ελαιόλαδο και ξίδι βαλσάμικο.
Αν θέλετε να αποφύγετε να πάρετε παραπάνω θερμίδες που θα επιβαρύνουν τη σιλουέτα σας, αποφύγετε να βουτάτε το ψωμί μέσα στη σαλάτα, γιατί εκτός από το ζουμάκι της τομάτας θα απορροφήσει και πολύ λάδι (που ειδικά στο νησί μας ρέει άφθονο και στις ταβέρνες) και θα αυξήσει κατά πολύ τις θερμίδες του γεύματος χωρίς καν να το καταλάβετε. Επιπλέον, η τομάτα, εκτός από νόστιμη και θρεπτική, κόβεται και πολύ εύκολα, και δεν αφήνει περιθώρια σε όσους γκρινιάζουν ότι δε συνοδεύουν το φαγητό τους με σαλάτα γιατί είναι ταλαιπωρία να την ετοιμάσουν!
Και για να μιλήσουμε και λίγο για νούμερα. Μια κουταλιά της σούπας κέτσαπ αποδίδει 15 θερμίδες, ένα φλιτζάνι τοματοχυμού αποδίδει 40 θερμίδες, ενώ μία κουταλιά πελτέ τομάτας περιέχει 10 θερμίδες. Η απλή τοματοσαλάτα (μία τομάτα, μισό αγγούρι, κρεμμύδι και δυο κουταλιές ελαιόλαδο) αποδίδει περίπου 300 θερμίδες, ενώ η χωριάτικη (αναλόγως του βάρους της φέτας) αποδίδει επιπλέον 200 θερμίδες (συνολικά 500 θερμίδες). Γι’ αυτό όσοι επιθυμείτε να χάσετε βάρος, αποφύγετε να συνοδεύσετε τη φέτα από τη χωριάτικη με το ψητό σας.
Και μην ξεχνάτε πως, μπορεί η τομάτα να βρίσκεται στην αγορά όλο το χρόνο, λόγω των θερμοκηπίων, η καλύτερή της όμως εποχή, που έχει δηλαδή τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νερό και θρεπτικά συστατικά, είναι το καλοκαίρι!

* Η Χαρά Κουτρολού είναι κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, πτυχιούχος Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών.