Άρθρωση είναι η διαδικασία κατά την οποία οι φωνητικές χορδές, η γλώσσα, η μαλθακή υπερώα (πίσω μέρος ουρανίσκου), τα χείλη (δηλ. όλα τα όργανα της φώνησης) συνεργάζονται κατάλληλα κάθε φορά για την παραγωγή φθόγγων, συλλαβών και λέξεων.

Με τον όρο διαταραχή της άρθρωσης αναφερόμαστε στις δυσκολίες που σχετίζονται με την παραγωγή των ήχων της ομιλίας (φωνήματα) που επιμένουν μετά το πέρας της φυσιολογικής κατάκτησης αυτών των φωνημάτων. Η φυσιολογική άρθρωση είναι μια σειρά από σύνθετες κινήσεις. Στη διαταραχή άρθρωσης, το παιδί διαλέγει το σωστό φώνημα αλλά το εκφέρει λάθος και γνωρίζει τη δυσκολία, την ακούει. Το πώς οι φθόγγοι διαχωρίζονται ο ένας από τον άλλον εκούσια, καθορίζεται σε μικρή ηλικία, όπως π.χ. τριών ετών. Ένα παιδί γεννιέται άγραφο χαρτί φθογγολογικά. Στη συνέχεια εκτίθεται ακουστικά σε απεριόριστη ποικιλία φθόγγων. Αργότερα, με βάση τα ερεθίσματα τα οποία δέχεται, δημιουργεί έναν αριθμό φθόγγων που ανήκουν στη γλώσσα του. Εάν κατά τη διαδικασία αυτή κάτι πάει στραβά, τότε όλη η διαδικασία γλωσσικής ανάπτυξης διαταράσσεται.

Τα αίτια που συμβαίνει αυτό, μπορεί να είναι οργανικά, όπως: Δυσμορφίες χειλιών-σχιστίες χειλιών, Δυσμορφίες δοντιών, Σχιστίες υπερώας (τρύπα στον ουρανίσκο) και Δυσμορφίες φάρυγγα, ή λειτουργικά: Λανθασμένα μοντέλα άρθρωσης, Λάθος τρόπος άρθρωσης και Λάθος τοποθέτηση αρθρωτών.

Ενδεικτικά, κάποια παραδείγματα-συμπτώματα αρθρωτικών δυσκολιών είναι τα ακόλουθα:
/θέλω/-/σέλω/ = αντικατάσταση φωνημάτων
/κότα/-/κόα/ = παράλειψη φωνημάτων
/στρατός/-/στατός/ = απλοποιήσεις συμπλεγμάτων

Επίσης μπορεί αντί για /ρ/ το παιδί να παράγει έναν ήχο που ακούγεται σα /γι/.

«Καθαρός» λόγος πριν το σχολείο
Καλό είναι να γνωρίζουν οι γονείς ότι ένα παιδί πριν πάει σχολείο (δημοτικό), πρέπει να έχει «καθαρίσει» ο λόγος του. Αυτό βέβαια δεν είναι πάντα απόλυτο, καθώς λαμβάνουμε υπόψη και άλλες παραμέτρους ανάπτυξης. Το κλάμα του παιδιού θεωρείται ο πρώτος ήχος που παράγει το παιδί, καθώς είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο το παιδί εκδηλώνει τις ανάγκες του. Σταδιακά το παιδί αρχίζει να βαβίζει, δηλαδή να παράγει διάφορους ήχους χωρίς κάποιο σημασιολογικό περιεχόμενο. Στη συνέχεια, περίπου έξι μηνών, «μουρμουρίζει» χρησιμοποιώντας ήχους όπως μ, π, μπ.

- Σε ηλικία 2,5 - 3 ετών το παιδί παράγει πλέον καθαρά τα φωνήματα μ, π, τ, κ, μπ, γκ μέσα σε λέξεις.

- Σε ηλικία 3 - 3,5 ετών, το παιδί παράγει πλέον καθαρά τα φωνήματα γ, χ, ντ μέσα σε λέξεις.

- Σε ηλικία 3,5 - 4 ετών το παιδί παράγει πλέον καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα φ, β, σ, ζ, λ, σπ, κλ, βλ, κν, πκ, νγ.

- Σε ηλικία 4 - 4,5 ετών το παιδί παράγει πλέον καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα θ, δ, φ, λ, στ, σκ, ψ, ξ, χτ, κρ, δγ, ζμ, μν.

- Σε ηλικία 4,5 - 5 ετών το παιδί παράγει πλέον καθαρά τα συμπλέγματα τσ, ντζ, σφ, βρ, ντρ, ζγ, φτ.

- Σε ηλικία 5 - 5,5 ετών το παιδί παράγει πλέον καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα ρ, ν, γλ, γρ, στρ, δρ, θρ.

Βέβαια οι περισσότερες έρευνες δίνουν ένα περιθώριο μέχρι 6,5 ετών για να καθαρίσει ο λόγος του παιδιού, όμως προσωπική μου άποψη, όπως και πολλών συναδέλφων, είναι ότι καλό θα ήταν το παιδί να πάει σχολείο απαλλαγμένο από οποιαδήποτε δυσκολία θα μπορούσε να του δημιουργήσει θέμα στη σχολική του επίδοση, αλλά και στις σχέσεις με τους συμμαθητές του.

Βελτιώσεις...
Όλες οι διαταραχές άρθρωσης επιδέχονται βοήθειας, ανεξάρτητα από την ηλικία του ατόμου. Όμως, όσο πιο πολύ παραμένει η δυσκολία, τόσο πιο μεγάλη προσπάθεια πρέπει να καταβάλει το άτομο για να βελτιωθεί η διαταραχή. Μερικές δυσκολίες άρθρωσης όπως εκείνες που αφορούν τους μύες της άρθρωσης (δυσαρθρία), είναι ιδιαίτερα δύσκολες και παίρνουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να βελτιωθούν. Η πρόοδος της άρθρωσης του ατόμου εξαρτάται επίσης από την ακουστική ικανότητα του ατόμου, τη διαμόρφωση της στοματικής κοιλότητας (π.χ. ανατομία δοντιών), το κίνητρο και τη συνεργασία με το λογοθεραπευτή.

Ο λογοθεραπευτής θα αξιολογήσει την άρθρωση του παιδιού και θα παρέμβει για τη βελτίωσή της. Αυτό που θα κάνει αρχικά, είναι να καθοδηγήσει το παιδί στη σωστή τοποθέτηση των αρθρωτών. Αργότερα, θα γυμνάσει τη γλώσσα με ειδικές ασκήσεις και στη συνέχεια με ασκήσεις συλλαβών, λέξεων και προτάσεων θα προσπαθήσει να «προπονήσει» το παιδί στο συγκεκριμένο φώνημα, ώστε στο τελικό στάδιο να το γενικεύσει στον αυθόρμητο λόγο του και να το αυτοματοποιήσει. Αυτό που χρειάζεται, φυσικά, είναι όχι μόνο η προσπάθεια από μέρος του παιδιού, αλλά και η συνδρομή των γονιών, οι οποίοι θα πρέπει να βοηθάνε το παιδί να κάνει εξάσκηση και στο σπίτι, κάτω φυσικά από τις οδηγίες του λογοθεραπευτή. Η συνεργασία παιδιού - λογοθεραπευτή - γονιών είναι «η συνταγή της επιτυχίας», πιστέψτε με!