Ο Σύλλογος των καταγόμενων απ’ την Κρήτη κατοίκων του Αϊβαλιού (Τουρκοκρητικοί - Γκιριτλήδες, όπως αποκαλούνται στα τουρκικά) την περασμένη Κυριακή τίμησε την επέτειο της εγκατάστασης του πρώτου ανταλλαγέντα πρόσφυγα απ’ την Κρήτη στο Αϊβαλί, που χρονολογείται στις 24 Ιουλίου 1924.

Διοργάνωσαν έκθεση φωτογραφίας, με αρχειακό υλικό, που πρόσφεραν τα μέλη του συλλόγου από τα οικογενειακά τους κειμήλια. Φωτογραφίες που αποτυπώνουν τη θλίψη, την ανέχεια και την αβεβαιότητα της πρώτης περιόδου της προσφυγιάς, τις οποίες είχαν την ευκαιρία να δουν οι σημερινοί δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς Τουρκοκρητικοί.

Να σημειωθεί ότι όταν ουσιαστικά εκκενώθηκε το αμιγώς κατοικούμενο από Έλληνες Αϊβαλί το 1922, σταδιακά άρχισαν να εγκαθίστανται εκεί Τούρκοι πρόσφυγες (ανταλλαγέντες από την συνθήκη της Λωζάννης), που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους στην Ελλάδα. Πρώτοι έφτασαν και εγκαταστάθηκαν οι προερχόμενοι απ’ τη Λέσβο ( λόγω της γειτονίας με το Αϊβαλί) ενώ οι Τουρκοκρητικοί ήταν απ’ τους τελευταίους.

Κατά συνέπεια οι προερχόμενοι απ’ τη Λέσβο ανταλλαγέντες και όσοι είχαν πρόσβαση στη διοίκηση, πήραν τα καλύτερα σπίτια και χωράφια, ενώ στους Τουρκοκρητικούς δόθηκε μικρός κλήρος γης και σπίτια κυρίως στα Μοσχονήσια. Η κοινωνική αυτή διάκριση κράτησε για δεκάδες χρόνια στο ΑΪβαλί, παλαιότερα δε οι γάμοι επέλεγαν να γίνονται μεταξύ προερχόμενων απ’ την ίδια κοινότητα προσφύγων.

Αυτός είναι και ο λόγος που η τουρκοκρητική κοινότητα (ως πιο φτωχή και γκετοποιημένη) κράτησε ίσαμε τις μέρες μας, την ταυτότητά της στη γλώσσα και στις παραδόσεις των προγόνων της.