Το μοναστηράκι στη βορινή πλευρά του επιβλητικού «Βράχου του Λυτρού», είχε σε χαμηλότερο επίπεδο από το καθολικό, κτίσματα από τα οποία αυτό της άκρης ήταν ένας ελαιόμυλος trapetum.

Τα κτίσματα του ελαιόμυλου

Βρίσκεται σπασμένη η φακοειδής, πρώιμη, μυλόπετρα του μύλου, που δείχνει την επεξεργασία της ελιάς, σίγουρα σε κτήματα προς το μέρος της Ερεσού.

…και η μυλόπετρα

Είναι σημαντικός ο ελαιόμυλος εδώ επάνω, όταν η ελιά δεν αποτελεί την κύρια γεωργική παραγωγή, η οποία ήταν το αμπέλι και τα σιτηρά.

Η πόρτα του τρίτου επιπέδου

Στο επίπεδο επάνω από το ναό, υπήρχε ένας μικρός χώρος, διαμορφωμένος με ανάλημμα από μεγάλες πέτρες.

Τα χαλάσματα του 1ου επιπέδου και ο φόντος των βράχων

Διατηρούνται οι πεσσοί της εισόδου. Πιο ψηλά στο βράχο, σε μικρό επίπεδο μέρος, υπάρχουν παράλληλοι τοίχοι* που ορίζουν «στενόμακρες λουρίδες μήκους 2 μ. και πλάτους 1 μ.».

…ο απέναντι Σκούντος με το νεκροταφείο

Η έκταση κάτω από τη δυτική σκιά του βράχου, έως το δρόμο, είναι σπαρμένη από θεμέλια, τούβλα και κεραμίδια κτισμάτων.

…κτίσματα και κεραμική

Επίσης στη βορινή πλευρά, ανάμεσα σ’ αυτόν και στο ύψωμα του Σκούντου, υπάρχουν πάλι κτίσματα, στα οποία δεσπόζει ένα μεγάλο ορθογώνιο. Είναι σίγουρα κτίσματα οικισμού, κάτω από το μοναστήρι, ίσως και περιουσία του.

…πήλινες πλάκες

Η έρευνα έδειξε στην απέναντι πλαγιά του Σκούντου (σήμα στη φώτο) θεμέλια κτισμάτων με συνδετικό κουρασάνι και ανάμεσα στα τούβλα και τα κεραμίδια, μεγάλες πήλινες πλάκες, καλύμματα τάφων, σίγουρα του μοναστηριού, που δέσποζε απέναντι στην πλαγιά του βράχου.

…πήλινες πλάκες

Θεωρούμε ότι οι εγκαταστάσεις του μοναστηριού στο βράχο αποτελούν το «ιερό κέντρο» της περιοχής του Πορτού, μιας κατοικημένης πυκνά και καλλιεργημένης έκτασης, στην περιφέρεια της μεσαιωνικής Ερεσού.

…τα καλύμματα των τάφων

Εδώ άνθιζε και η Καλέντουλα με το σκούρο κέντρο (Calendula officinalis).
Η έρευνα έγινε με τους Μικαέλα και Μάκη Παυλέλλη.

…σε ένα μοναδικό τοπίο

* Βασίλη Κουμαρέλα: Ο Καστρόβραχος «Αιολικά Φύλλα», Τεύχ. 47, 1997.

…με την άλλη Καλέντουλα ένα γύρο