Ο Ισπανός De Clavijo το 1404 περιπλέει το νησί από το Μόλυβο (Mollenos) στη Μυτιλήνη και αναφέρει στο ενδιάμεσο το κάστρο του Κόρακα (Cuaraca)*.

Επάνω από τον όρμο

Είναι μια αναφορά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι αφορά την εποχή των Γατελούζων, πριν την άλωση από τους Τούρκους.

... το Κάστρο

Μετά εμφανίζεται το «Παλιόκαστρο», στους παλιούς πορτολάνους του νησιού (Ch. Bounelmonti 15ος αι., Porcachi 1576, Coronelli 1688), στη θέση του σημερινού κάστρου, που δεσπόζει του όρμου Τσόνια, σε επιβλητικό κωνικό ύψωμα.

 ... με τον πύργο του περίβολου

Πρόκειται λοιπόν για το Κάστρο του Κόρακα, στην περιοχή όπου το τοπωνύμιο ανήκει σε ένα ακρωτήρι και σε ένα ύψωμα.

... το σκαλοπάτι

Όμως η σημαντική αυτή θέση δίνει και έναν οικισμό το 16ο αι., με το ίδιο όνομα. Φορολογείται ο Κόρακας με 11.646 άσπρα κυρίως για τα σιτηρά του (όπως όλο το νησί αυτόν τον πρώιμο αιώνα της κατάκτησης) και κατά 6,9% για το λάδι και τις ελιές.

 ... και το στροφέα της πύλης

157 οικογένειες χριστιανών και 11 μουσουλμάνων ζουν το 1548 στον οικισμό. Φαίνεται όμως πως αυτό το χωριό δίνει το όνομά του και σε ολόκληρη τη διοικητική περιφέρεια, που ονομάζεται Ναχιγιές του Κόρακα.

Η ακρόπολη

Πλησιάζουμε το ύψωμα από το ΒΔ του αυχένα. Σέτια με πέτρες από κτίσματα, όστρακα εφυαλωμένης κεραμικής, παντού ένα γύρω. Συναντάμε εδώ το τείχος, έναν κυκλικό πύργο από πέτρα και κουρασάνι, που διασώζεται σε ύψος 1,5 μ. (1989).

 ... με ισχυρό τείχος

Δεξιά και αριστερά του συνεχίζεται με θεμέλιο τείχους, που δείχνει εξωτερικό περίβολο, σε κάποιο σημείο του οποίου εντοπίζονται δύο μέλη από το κατώφλι της πύλης. Εδώ μέσα υπάρχουν θεμέλια από κτίσματα και στη βόρεια πλευρά βρίσκεται το εξωκκλήσι της Αγίας Κυριακής, με μέλη από τον παλιό ναό. Στο βράχο ανάβει το καντήλι του παλιού ιερού και παραδίπλα η πηγή. Από εδώ επάνω ορθώνεται ο κάθετος βράχος που φιλοξενεί την Ακρόπολη.

 ... και πύργους

Το πλάτωμα στην κορυφή είναι οχυρωμένο με ισχυρό τείχος, που στη ΒΑ πλευρά διασώζεται σε ύψος πέντε μέτρων (!), ενώ στη ΝΑ πλευρά διακρίνεται κυκλικός πύργος.

... με την Αγία Κυριακή

Ένα κάστρο, λοιπόν, που μέσα στον εξωτερικό του περίβολο και έξω από αυτόν αναπτυσσόταν ο οικισμός, με την ισχυρή, απόκρημνη ακρόπολη στην κορυφή.

... την παλιά πηγή

Πιστεύω, λοιπόν, ότι ο οικισμός ήταν ο Κόρακας, που συνεχίζει να υπάρχει και το 1548, μετά την πιθανή εγκατάλειψη του κάστρου από τη φρουρά του, που του δίνει το όνομα «Παλιόκαστρο».

 ... με κίονες

Ένα πρόβλημα που πρέπει να απαντηθεί, είναι το πού βρισκόταν η Κλειού τού 1548, με τις 150 χριστιανικές οικογένειες και τις 3 οθωμανικές, γιατί έναν αιώνα μετά (1621) ο Γαβριήλ Μηθύμνης αναφέρει για την Κλειού: «έχει εκκλησίαν μίαν της Αγίας Κυριακής, έξωθεν της κώμης, διά το μη εάν τους αγαρηνούς ποιήσαι έσωθεν».

Ήταν λοιπόν η Κλειού εκεί που είναι τώρα και το 1621 κατέβαιναν στην Αγία Κυριακή του κάστρου, για να προσκυνήσουν.

 ... θωράκια

Το 1793 κτίστηκε πια στο χωριό η Αγία Τριάδα. Φαίνεται ότι τότε το επέτρεψαν οι Τούρκοι. Έτσι γινόταν και σε άλλα χωριά του Λεπέτυμνου, με τις πρώτες εκκλησιές πολύ χαμηλότερα (Συκαμνιά, Χάλικας).

 ... και περιρραντήριο του παλιού ναού

* «Περπατώντας τη Λέσβο», σσ.195 - 200.