Άλλη πνοή παίρνει το Κάτω Κάστρο Μυτιλήνης, χάρη στα έργα που πραγματοποιούνται στο χώρο και στα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως, τα οποία μας δίνουν νέα στοιχεία για την ιστορία της περιοχής. Ο τεράστιος αυτός αρχαιολογικός χώρος μεταμορφώνεται κυριολεκτικά και αποκτά την αίγλη που του αξίζει.

Ο Προϊστάμενος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Λέσβου, Παύλος Τριανταφυλλίδης, σε συνέντευξή του στο «Ε» κάνει αναφορά στα νέα αρχαιολογικά στοιχεία και συγκεκριμένα στο λουτρό που εντοπίστηκε και πρόκειται για το πρωϊμότερο λουτρό που έχει βρεθεί στη Λέσβο. Το λουτρό αυτό συνδέεται με τον Οθωμανικό Κατακτητή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, για τον οποίο μαρτυρείται ότι έφτιαξε αυτά τα λουτρά. Ακόμη εντοπίστηκε πύλη ύψους 3 μέτρων η οποία χρονολογείται στους Πρωτοβυζαντινούς χρόνους και σύμφωνα με τις φιλολογικές πηγές συνδέεται με τον οικισμό του Μελανουδίου. Τα ευρήματα που αποτελούν οικιστικά κατάλοιπα ανατρέπουν όλα όσα γνωρίζαμε για την παρουσία πληθυσμού στο Κάτω Κάστρο.

Τα ευρήματα και τα νέα στοιχεία

«Έχουμε τα πρώτα αρχαιολογικά τεκμήρια, τόσο για την οικιστική κατάσταση στο Κάτω Κάστρο από τον 7^ο αιώνα μ.Χ. με την μνημειώδη αυτή πύλη. Ο χώρος επαναχρησιμοποιήθηκε με τις λουτρικές εγκαταστάσεις που αποδεικνύουν μια συνεχή ζωή στο χώρο από τον 16^ο αιώνα μέχρι και τον 19^ο αιώνα. Σημειώνεται ότι δίπλα από το λουτρό που αποκαλύφτηκε υπήρχε ένα άλλο λουτρό του 17^ου αιώνα, το οποίο είχε αποκαταστήσει παλαιότερα η 14^η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων» είπε ο κ. Τριανταφυλλίδης και πρόσθεσε: «Όλα αυτά είναι ενδείξεις ότι στην περιοχή του Κάτω Κάστρου που μέχρι και σήμερα λέγαμε ότι δεν ήταν κατοικημένη, με τις νέες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν επιβεβαιώνουν ότι στην ευρύτερη περιοχή του Κάτω Κάστρου υπήρχε ο ακμάζον οικισμός του Μελανουδίου, ο οποίος ουσιαστικά ήταν ο οικισμός του Κάστρου». Τα ευρήματα αυτά είναι σημαντικά γιατί, όπως είπε ο κ. Τριανταφυλλίδης, θα δώσουν την δυνατότητα στο μέλλον να πραγματοποιηθούν ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του Κάτω Κάστρου, μετά την παράδοση του έργου.

Το έργο

Τα νέα αρχαιολογικά στοιχεία για την τοπογραφία του Μεσαιωνικού Κάστρου της Μυτιλήνης, του εμβληματικότερου μνημείου της πόλης της Μυτιλήνης, αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου «Ανάδειξη και βελτίωση της επισκεψιμότητας του Κάτω Κάστρου Μυτιλήνης», το οποίο χρηματοδοτείται από το συγχρηματοδοτούμενο ευρωπαϊκό πρόγραμμα των Βιώσιμων Αστικών Αναπλάσεων του ΕΣΠΑ 2014-2020 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Στην περιοχή του  Κάτω Κάστρου διενεργούνται εργασίες αποκατάστασης των επιθαλάσσιων μεσαιωνικών οχυρώσεων και ανάδειξη της περιοχής με την δημιουργία ποδηλατόδρομου και πεζόδρομου, καθώς και με την ανακατασκευή δύο μικρών οθωμανικών οικιών σε πολιτιστικούς χώρους. Το έργο θα παραδοθεί στο τέλος του Δεκεμβρίου του 2021. Ο ένας οικίσκος θα χρησιμοποιηθεί για τα ψηφιακά μέσα, δηλαδή για την προώθηση του πολιτισμού στη Λέσβο από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, η δεύτερη οικία πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σύμφωνα με τον κ. Τριανταφυλλίδη για τα ψηφιακά προγράμματα. Τα έργα αυτά θα δώσουν νέα πνοή στο Κάτω Κάστρο και σύμφωνα με τον κ. Τριανταφυλλίδη στόχος είναι, μέσα από τα έργα της Εφορίας, να δημιουργηθεί μια νέα πολιτιστική γειτονιά.

Το λουτρό του Μπαρμπαρόσα

Στη διάρκεια των εργασιών αποκαλύφθηκε στο πλαίσιο της ανάδειξης του πλατώματος της Οθωμανικής κρήνης, οθωμανικό λουτρό του 16ου αι. σε επαφή με το μεσαιωνικό τείχος. Πρόκειται για το πρωϊμότερο λουτρό που έχει βρεθεί στη Λέσβο και το οποίο διατηρεί τους θολωτούς χώρους του θερμού, χλιαρού και ψυχρού λουτρού με τα υπόκαυστα, όπως ανέφερε σε συνέντευξή του στο «Ε» o Προϊστάμενος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Λέσβου, Παύλος Τριανταφυλλίδης. Σύμφωνα με τον κ. Τριανταφυλλίδη το λουτρό αυτό συνδέεται με τον Οθωμανικό Κατακτητή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, για τον οποίο μαρτυρείται ότι έφτιαξε αυτά τα λουτρά για την σωματική καθαριότητα τόσο του οθωμανικού όσο και του χριστιανικού πληθυσμού της περιοχής. Η ύπαρξη του μεγαλειώδους αυτού λουτρού του 16^ου βάζει σε προβληματισμό τους αρχαιολόγους γιατί τα λουτρά αυτά συνήθως ήταν στον κεντρικό ιστό της μεσαιωνικής πόλης. «Αυτό που ξέραμε μέχρι σήμερα ήταν ότι στην περιοχή του Κάτω Κάστρου δεν είχαν εντοπιστεί οικιστικά κατάλοιπα. Μάλιστα σύμφωνα με τους ερευνητές και με τα παλαιότερα αρχαιολογικά δεδομένα το Κάτω Κάστρο δεν είχε οικιστικά κατάλοιπα. Η παρουσία αυτού όμως του λουτρού μας βάζει σε προβληματισμό για την ύπαρξη ενός οικισμού πιθανώς που υπήρχε στη περιοχή του Κάτω Κάστρου» είπε χαρακτηριστικά ο κ. Τρανταφυλλίδης.

Η πύλη του οικισμού του Μελανουδίου

Για την ανάδειξη και προστασία του μνημείου, το οποίο θα είναι ορατό στους επισκέπτες, διερευνήθηκε ο χώρος δυτικά αυτού, όπου και εντοπίσθηκε τμήμα ισχυρού τείχους πάνω στο οποίο εδράζεται ο δυτικός τοίχος του λουτρού, καθώς και μαρμάρινη πύλη εισόδου, η οποία σύμφωνα με τα ευρήματα χρονολογείται στους Πρωτοβυζαντινούς χρόνους. Η πύλη έχει συνολικό ύψος 3,20μ., πλάτος 2,05μ. και βάθος 2,00μ. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 9 πλάκες εντόπιου γκριζόλευκου μαρμάρου, συναρμοσμένες με κονίαμα, ενώ κοιλότητες στο υπέρθυρο υποδηλώνουν την ύπαρξη ξύλινης θύρας, προσαρμοσμένης με στροφείς. Οι παραστάδες της κοσμούνται με ταινία και κοιλόκυρτο κυμάτιο, ενώ το υπέρθυρο φέρει κυρτό γείσο. Στο κατώφλι διακρίνεται οριζόντια, ανάγλυφη, κυρτή ταινία. Στο εσωτερικό της διατηρείται μέρος πρόχειρου τειχίσματος για την αντιστήριξη του δαπέδου του κύριου, θερμού δωματίου του λουτρικού συγκροτήματος. Η επίχωση που αφαιρέθηκε για την αποκάλυψη της πύλης περιείχε κυρίως στρώματα καύσης και στάχτες λόγω της γειτνίασης με τον θερμό χώρο του λουτρού, κι απέδωσε άβαφη χρηστική κι εφυαλωμένη κεραμική κατά κανόνα Βυζαντινών χρόνων, καθώς και  χάλκινα νομίσματα (φόλλεις) του 6ου κι 7ου αιώνα που εντοπίστηκαν κοντά στο κατώφλι.

Λαμβάνοντας υπόψη πως από την Βυζαντινή περίοδο στο Κάστρο Μυτιλήνης σώζονται σήμερα μόνο ο ανατολικός τοίχος του Ακρόπυργου, η βυζαντινή πυλίδα στα βορειοανατολικά τείχη και η είσοδος της δεξαμενής, η πρόσφατα αποκαλυφθείσα μαρμάρινη πύλη μπορεί να θεωρηθεί εύρημα ξεχωριστής σημασίας τόσο για την τοπογραφία κι αμυντική αρχιτεκτονική του Κάστρου της περιόδου αυτής, όσο και για την ιστορία της πόλης της Μυτιλήνης. Πιθανώς με την πρωτοβυζαντινή αυτή πύλη να συνδέεται και ο άγνωστος έως σήμερα αρχαιολογικά και ανασκαφικά βυζαντινός οικισμός του Μελανουδιού, ο οποίος χωροθετείται από πολλούς ερευνητές στην περιοχή του Κάτω Κάστρου Μυτιλήνης.