Νίκος Ψιλάκης: Η κραυγή των απόντων (μυθιστόρημα), εκδόσεις Καρμάνωρ, Ηράκλειο 2021, σελ. 461 

Ένας από τους σημαντικότερους λαογράφους της χώρας μας, ο ερευνητής, μελετητής και πολυγραφότατος συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης, ύστερα από μια μεγάλη παραγωγή βιβλίων για την γενέτειρά του Κρήτη και τον λαϊκό μας πολιτισμό, σημειώνω το σημαντικότατο τόμο «Ο πολιτισμός της ελιάς. Το ελαιόλαδο», τα τελευταία χρόνια μάς έχει δώσει τρία μυθιστορήματα, που διαβάστηκαν πολύ και απέσπασαν θετικότατες κριτικές: Και οι θάλασσες σωπαίνουν, Πολυφίλητη, Δυο φεγγάρια δρόμο. Στο τέλος του 2021 κυκλοφόρησε «Η κραυγή των απόντων», ένα πολύ ενδιαφέρον και συναρπαστικό ιστορικό μυθιστόρημα. 

«Ο Ψιλάκης αφουγκράζεται τη δική του ιστορία και μέσα από αυτή στήνει καρτέρι στις ιστορίες των απλών ανθρώπων της εποχής είτε αυτοί είναι Έλληνες, είτε Βούλγαροι ή Γερμανοί. Για να αναδείξει κυρίως το νόημα της ανθρωπιάς όταν η μεγάλη Ιστορία συνθλίβει στο πέρασμά της ανελέητα τις μικρές ιστορίες των ανθρώπων και το μπόι που παίρνουν οι άνθρωποι όταν τολμούν να τη διεκδικήσουν» έγραψε η Τέσυ Μπάιλα στο www.culturenow.gr 

Η υπόθεση, όπως τη διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο έχει ως εξής: Ένας Έλληνας φαντάρος βρίσκεται σε στρατόπεδο της γερμανικής Σιλεσίας, στο Γκαίρλιτς, και απασχολείται περιστασιακά στο φωτογραφείο του Γκύντερ Ζόμμερ προσπαθώντας να μάθει την τέχνη. Ένα χειμωνιάτικο απόγευμα οδηγεί μια νέα κοπέλα στο στούντιο. Είναι το πρώτο πορτρέτο που τολμά να βγάλει χωρίς τη βοήθεια του δασκάλου του. Όταν παρατηρεί τη φωτογραφία προσέχει το θλιμμένο βλέμμα της κοπέλας. Μια απρόσμενη σχέση αρχίζει. Και μαζί της μια περιπέτεια που σημαδεύει τη ζωή τους για πάντα. Η εικόνα πυροδοτεί συναισθήματα, ο μύθος του Πυγμαλίωνα που ερωτεύτηκε το άγαλμα της θεάς επανέρχεται. 
Η υπόθεση ξετυλίγεται στα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τότε που ένα γεγονός πρωτόγνωρο για τα παγκόσμια στρατιωτικά χρονικά σημαδεύει την ελληνική ιστορία: Τη στιγμή που τα βουλγάρικα στρατεύματα καταλαμβάνουν αμαχητί τη Μακεδονία, το Τέταρτο Σώμα Στρατού παραδίδεται από τη φιλοβασιλική διοίκησή του σε ξένη δύναμη και εκπατρίζεται. Σχεδόν εφτά χιλιάδες μάχιμοι φορτώνονται σε τρένα και μεταφέρονται στη Γερμανία. Τυπικά είναι φιλοξενούμενοι του Κάιζερ. Στην πράξη, όμως, τα όρια ανάμεσα στη φιλοξενία και την αιχμαλωσία ή την ομηρία είναι παντελώς ασαφή. Η πόλη που τους υποδέχεται είναι όμορφη αλλά πληρώνει κι αυτή τις συνέπειες του πολέμου. Τα τρόφιμα δυσεύρετα, οι άντρες στα χαρακώματα. Οι Έλληνες στρατιώτες ξαναδίνουν ζωή στον τόπο κι ο έρωτας βρίσκει χαραμάδες ανοιχτές να τρυπώσει. 
Ο συγγραφέας παρακολουθεί τις αντιφάσεις της Ιστορίας, ανατέμνει τα συναισθήματα των ανθρώπων, δοξολογεί την αγάπη, την ελευθερία, τον έρωτα και προσπαθεί να κατανοήσει τον ψυχισμό ενός πατέρα που βρίσκεται αντιμέτωπος με το παιδί του στον πόλεμο. Είναι μια από τις κορυφώσεις της αφήγησης. Ο πατέρας επιστρατεύει την διαίσθηση και παραδίδεται στα μεγάλα ανθρώπινα διλήμματα. Όλες οι κάννες θαρρεί πως σημαδεύουν τον γιο του. Και του δικού του όπλου η κάνη! 
Όπως και σε προηγούμενα βιβλία του Νίκου Ψιλάκη, ο μύθος διαλέγεται με την Ιστορία και στο επίκεντρο βρίσκονται εκείνοι που υφίστανται τις συνέπειες των αποφάσεων τις οποίες λαμβάνουν οι ισχυροί. Ο συγγραφέας ιχνηλατεί τα μικρά και τα μεγάλα γεγονότα ενός ολόκληρου αιώνα, ξεδιπλώνει την ιστορία ενός απροσδόκητου έρωτα, αλλά και την ιστορία μιας χώρας, μιας ηπείρου, την ιστορία του 20ού αιώνα, από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Πρώτο Παγκόσμιο, μέχρι το οικονομικό κραχ, την άνοδο του Ναζισμού και τον Δεύτερο Παγκόσμιο, με ιδιαίτερη αναφορά στη ναζιστική εισβολή στην Ελλάδα. 
 

Μαρία Γαβαλά: Ο μικρός Γκοντάρ (μυθιστόρημα), Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2022, σελ. 335 

Συγγραφέας εννέα λογοτεχνικών βιβλίων, σεναριογράφος, μεταφράστρια, σκηνοθέτις η Μαρία Γαβαλά κυκλοφόρησε ένα ακόμη αξιοσημείωτο μυθιστόρημα. 

Παρίσι, τέλη της δεκαετίας του ’60. Ο Γκασπάρ Φρενέλ είναι ένας φιλόδοξος νέος κινηματογραφιστής. Με μια 16άρα κάμερα στον ώμο, κάνει σκοπό της ζωής του να αποτυπώσει σε φιλμ τα σημαδιακά ιστορικά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω του. Ο Μάης του ’68, τα ανεπούλωτα τραύματα του Πολέμου της Αλγερίας, η γενοκτονία του λαού της Μπιάφρα, οι βίαιοι εξισλαμισμοί στην Αφρική, η δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, είναι μερικά από τα θέματα που τον απασχολούν. 

Ένας «κινηματογράφος-αλήθεια», που αιχμαλωτίζει την κοινωνική εξέγερση και τη βία τη στιγμή που διαδραματίζονται. 

Η αφήγηση εκτυλίσσεται μέσα από τις αναμνήσεις της Λουκίας Βακαρή, μιας Ελληνίδας σπουδάστριας κινηματογράφου στο Παρίσι, η οποία ενηλικιώνεται, ερωτεύεται και ωριμάζει, με έντονο και ενίοτε οδυνηρό τρόπο, στον απόηχο των μεγάλων κοινωνικών αναταραχών και στη δίνη κρίσιμων προσωπικών αποφάσεων, επιχειρώντας να βρει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Μπορεί ένας καλλιτέχνης να διαχειριστεί, χωρίς απώλειες, το αδιανόητο με τα εκατομμύρια των νεκρών ή ό,τι απέμεινε από μια γενοκτονία, ένα ολοκαύτωμα, ένα αιματηρό πραξικόπημα; Σε ποιο βαθμό διασώζεται η ιστορική μνήμη μέσω εικόνων και αφηγήσεων; Είναι όλες οι μαρτυρίες των επιζώντων αδιάψευστες; Έχει ο κινηματογράφος τη δύναμη να συλλαμβάνει με ακρίβεια τις πραγματικές διαστάσεις των γεγονότων, ή αυτό είναι εν μέρει μόνο εφικτό;