Νίκος Γιαννόπουλος: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Η κορυφαία φυσιογνωμία του Αγώνα για την ελευθερία, Εκδόσεις Historical Quest, Αθήνα 2021, σελ. 312 

“Για τον σημερινό Έλληνα είναι περίπου αδιανόητο το ότι η Επανάσταση του 1821 θα μπορούσε να είχε αποτύχει. Είναι τόσο έντονα αποτυπωμένη στη συλλογική μνήμη του έθνους ως το κορυφαίο γεγονός που οδήγησε στην απελευθέρωσή του, ώστε αισθανόμαστε ότι η επιτυχία ήταν -τρόπον τινά- σίγουρη. Ωστόσο, λίγοι από εμάς έχουμε κατανοήσει πόσο πολύ απειλήθηκε η Επανάσταση στον Μοριά με την εισβολή του Δράμαλη και κατά την επέμβαση του αιγυπτιακού εκστρατευτικού σώματος με επικεφαλής τον Ιμπραήμ. Ουσιαστικά μοναδικός αντίπαλος και των δύο στάθηκε ο Κολοκοτρώνης. Με πρωτοφανή ενεργητικότητα, ο Έλληνας στρατηγός συσπείρωσε τις εθνικές δυνάμεις και διατήρησε τη σπίθα του Αγώνα. Η εισβολή του Δράμαλη κατέληξε σε πανωλεθρία στα στενά των Δερβενακίων. Εκείνη του Ιμπραήμ συνάντησε μια αντίσταση τόσο σθεναρή που έφερε τον Αιγύπτιο στρατηλάτη και το επιτελείο του στα όρια της απελπισίας. 

Ο Κολοκοτρώνης ήταν η προσωποποίηση του Αγώνα. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι, κατά τις κρίσιμες εκείνες στιγμές, μονοπώλησε την Επανάσταση διότι ήταν πολλά και τα επιμέρους επιτεύγματα και των άλλων πρωταγωνιστών. Όμως, εκείνο που μπορεί να «μονοπωλήσει» ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στη συλλογική μνήμη είναι ότι κανένας δεν μπορεί να φανταστεί τον Αγώνα για την Εθνική Ανεξαρτησία χωρίς τον Γέρο του Μοριά”. 

Tα παραπάνω είναι από το εισαγωγικό κείμενο του ιστορικού Νίκου Γιαννόπουλου, ο οποίος μελετά με διεισδυτική ματιά εκείνη την πολυκύμαντη περίοδο και ξεδιπλώνει όλες τις πτυχές της πλούσιας δράσης του μεγάλου Επαναστάτη. Ο συγγραφέας παρακολουθεί και παρουσιάζει τη ζωή και τη δράση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από τη γέννηση το 1770 έως τον θάνατό του το 1843. Εισαγωγικά υπάρχει ένα κεφάλαιο για τη γενιά των Κολοκοτρωναίων και στο επίμετρο βρίσκουμε το λόγο που εκφώνησε στην Πνύκα, όπως τον κατέγραψε η εφημερίδα «Αιών». 

Αρχειοτάξιο, τεύχος 23/Δεκέμβριος 2021, Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 220 

«Το ’21 της αριστεράς» είναι το θέμα του αφιερώματος του τελευταίου τεύχους της περιοδικής έκδοσης των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Μέσα από τα 20 κείμενα που φιλοξενεί, το Αρχειοτάξιο ρίχνει ένα σύγχρονο βλέμμα στην πρόσληψη του 21 από την ελληνική Αριστερά, διατρέχοντας την πολύπλευρη και δυναμική σχέση της με την Επανάσταση, εκκινώντας από τη σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα του 19ου και της αυγής του 20ού αιώνα μέχρι και τη Μεταπολίτευση. Μία σχέση που γνώρισε μεταβολές, πυκνώσεις και εντάσεις, διαμορφώθηκε μέσα από διαφορετικούς σταθμούς, πρόσωπα και ιδέες και αποτυπώθηκε στα ποικίλα τεκμήρια του ελληνικού κομμουνιστικού και, ευρύτερα, αριστερού κινήματος. 

Ανάμεσα στα άλλα διαβάζουμε: Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Αριστερές αναγνώσεις μιας Επανάστασης στον 20ό αιώνα, 
Βαγγέλης Καραμανωλάκης - Πόπη Πολέμη : Η μελέτη του 1821 στην προσωπική διαδρομή του Βασίλη Παναγιωτόπουλου. Συνέντευξη, Βίκυ Καραφουλίδου: Το 1821 και η αριστερή σκέψη του 19ου αιώνα, Κωστής Καρπόζηλος: Το έθνος των κομμουνιστών, Γιάννης Κουμπουρλής: Η αντίληψη περί ιστορικής μεταβολής στην πρώιμη ελληνική μαρξιστική ιστοριογραφία: μερικές σκέψεις με αφορμή το παράδειγμα της οθωμανικής κατάκτησης, Βαγγέλης Σαράφης: Καταχρήσεις και δημόσια οικονομικά: η ιχνηλάτηση ενός ερμηνευτικού σχήματος, Χρήστος Τριανταφύλλου: Το εθνικό παρελθόν ως ξένη χώρα: αριστερές αναγνώσεις του 1821 στην εκατονταετηρίδα του ελληνικού κράτους (1930), Βαγγέλης Τζούκας: Ο Γιώργος Κοτζιούλας ως ιστοριογράφος της Αντίστασης και το 1821, Παντελής Μπουκάλας: Από τα κλέφτικα στα αντάρτικα: μια ταχύτατη περιδιάβαση, Χρίστος Μάης: Ο Κολοκοτρώνης στη χώρα των Φαραώ: ο Έλλην και το 1821, Χρήστος Λούκος: Ο Καποδίστριας και η Αριστερά, Άννα Ματθαίου - Πόπη Πολέμη: Το '21 των πολιτικών προσφύγων (1948-1968), Άντα Κάπολα: Η Αυγή και η επανάσταση του 1821: τα επετειακά αφιερώματα της εφημερίδας στην προδικτατορική περίοδο (1952-1967), Αλέξανδρος Μακρής: Ο Ρήγας, ο Κορδάτος και η Βαλκανική Ιδέα, Αντώνης Σαραντίδης: Αντιδικτατορικός αγώνας, οι έλληνες φοιτητές του εξωτερικού και το 1821, Ελένη Κούκη: Σε ποιον ανήκει το 1821; Η εκατονπεντηκονταετηρίδα του 1971 μέσα από τις σελίδες της Ελεύθερης Ελλάδας, Κωστής Κορνέτης: Το '21, η Επταετία και η Μεταπολίτευση, Σπύρος Κουκουριώτης: Το '21 στη σκηνή της Μεταπολίτευσης, Παναγιώτης Στάθης: Η αριστερή δημόσια ιστορία για το 1821 στη Μεταπολίτευση: η χρήση της ιστορίας ως πεδίου συγκρότησης πολιτικής ταυτότητας, Θανάσης Γάλλος: Η ελληνική επανάσταση στις συλλογές των ΑΣΚΙ: μνήμη και ιστόρηση.