Γιώργος Μαργαρίτης: Ενάντια σε φρούρια και τείχη. 1821. Μια μικρή εισαγωγή για την Ελληνική Επανάσταση, Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα 2019, σελ. 351

«Το βιβλίο προτείνει μια μέθοδο προσέγγισης, ανάλυσης και ερμηνείας των γεγονότων, μακριά από τις επιμέρους ή τις επιφανειακές αντίστοιχες που συνοδεύουν συνήθως τις εργασίες για την Ελληνική Επανάσταση. Προσπαθεί να ανιχνεύσει αιτίες και μηχανισμούς που εξηγούν την εξέλιξη και τη ροή των γεγονότων. Επιχειρεί να εντάξει τα πρόσωπα, τους πρωταγωνιστές μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο συνθηκών και σχέσεων που καθοδηγεί τις επιλογές και τις πράξεις τους. Ταυτόχρονα φιλοδοξεί να δείξει στον αναγνώστη πόσο συναρπαστική διαδικασία είναι η εμπλοκή σε μια εκρηκτική εποχή. Την εποχή της επανάστασης».

Τα παραπάνω είναι από συνέντευξη του  Γιώργου Μαργαρίτη, Καθηγητή σύγχρονης ιστορίας ΑΠΘ, στη Λεμονιά Βασβάνη και στο «www.typosthes.gr» με αφορμή της έκδοσης του νέου βιβλίου για το 1821, στο οπισθόφυλλο του οποίου διαβάζουμε:

Η ιστορία ξεκίνησε με μια Εταιρεία, η οποία εμπνεύστηκε και οργάνωσε την επανάσταση. Ήταν μια Εταιρεία ξενιτεμένων, μια συντροφιά εμπόρων και υπαλλήλων, με ταπεινή όμως καταγωγή, και σ’ εκείνα τα χρόνια οι ταπεινοί δεν μπορούσαν να ξεκινήσουν μια επανάσταση. Την ανέθεσαν, λοιπόν, σ’ αυτούς που μπορούσαν να την ξεκινήσουν, στους ομογενείς αριστοκράτες -τους πρίγκιπες της Ρωσίας, τους πρίγκιπες της Κωνσταντινούπολης, εξόριστους και μη-, στους προύχοντες, στους αρχιερείς. Αρκετοί από αυτούς συμμερίζονταν το όραμα για μια ελεύθερη πατρίδα.

Η επανάσταση ξεκίνησε αμήχανα, όπως συνήθως συμβαίνει με τις επαναστάσεις. Επιχείρησε να αποκτήσει κράτος και εξουσία μακριά από την πατρίδα για να νικήσει τον δυνάστη. Σχεδίασε φιλόδοξα χτυπήματα μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα του εχθρού. Κινήσεις περίπλοκες, δύσκολες, που απέτυχαν κλείνοντας τον κύκλο της Εταιρείας και των οραμάτων όσων την ακολούθησαν.

Έπειτα, την υπόθεση της ελευθερίας ανέλαβαν οι προύχοντες και οι ιεράρχες του Μοριά, οι καραβοκυραίοι των νησιών, οι αρματολοί της Ρούμελης. Για να πετύχουν, όμως, χρειάζονταν τον λαό τους. Δεν γινόταν χωρίς αυτόν. Χρειάζονταν τους πολλούς Έλληνες, αυτούς που μισούσαν τον τύραννο όσο και τη δική τους μιζέρια, που δεν διάβαζαν Διαφωτιστές, αλλά μέσα τους σιγόκαιγε ο κοινός πόθος για ελευθερία.

Με αίμα και πόνο έθρεψε ο λαός τον Αγώνα. Πάνω σε αυτά τα υλικά χτίστηκε το ελεύθερο ελληνικό κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα. Δεν έγινε ιδανικό, όπως πολλοί ονειρεύτηκαν. Ήταν όμως η πατρίδα μέσα στην οποία οι πολλοί μπορούσαν να ονειρεύονται το καλύτερο.

Την πολυπλόκαμη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης πραγματεύεται το βιβλίο αυτό, ρίχνοντας φως στο παρασκήνιο, και αναδεικνύοντας άγνωστους ήρωες και κρυφούς πρωταγωνιστές, μέσα από μια μεγάλη και συναρπαστικά ειπωμένη ιστορία.

Οι τίτλοι των 13 κεφαλαίων του βιβλίου είναι:
Τα προλεγόμενα - Οθωμανοί και Έλληνες, Ο ελληνισμός στον αιώνα των Φώτων
Η εταιρεία των Φιλικών,  Η επανάσταση των Φιλικών, Η Φιλική Εταιρεία σε πόλεμο
Το Μερικόν Σχέδιον Κωνσταντινούπολης, Ο Μοριάς, Το ξέσπασμα, Τα στρατόπεδα
Πίσω από τα τείχη, Μεταβίβαση εξουσίας, Η άλωση της Τριπολιτσάς
Το τέλος της οθωμανικής κοινωνίας του Μοριά.

Η Ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821. Δημοτικό τραγούδι, Νεοέλληνες ποιητές από τον Σολωμό και τον Κάλβο μέχρι σήμερα, Ανθολόγηση, επιμέλεια, εισαγωγικές σημειώσεις, εργοβιογραφικά σημειώματα ποιητών: Κώστας Σταμάτης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2020, σελ. 632

Εξαιρετική και πολύτιμη ανθολογία που χωρίζεται σε δύο μέρη:

 Στο πρώτο µέρος περιλαµβάνονται δηµοτικά τραγούδια που έπλασε, τραγούδησε και χόρεψε ο ποιητής ελληνικός λαός, αφότου κηρύχθηκε και εν συνεχεία ολοκληρώθηκε η Επανάσταση του Εικοσιένα. 46 επαναστατικά τραγούδια από διάφορες περιοχές της Ελλάδας είναι αντληµένα από τις έγκυρες συλλογές που εξέδωσαν παλαιότερα οι λαογράφοι: ο Νικόλαος Γ. Πολίτης, η Ακαδηµία Αθηνών, ο Γεώργιος Χασιώτης, ο Παναγιώτης Αραβαντινός, ο Arnold Passow και η Γεωργία Ταρσούλη. Στο συνοδευτικό Επίµετρο εµπεριέχονται 11 τραγούδια που είπαν ή φέρονται να στιχούργησαν ο Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης, ο Θεόδωρος Γρίβας και άλλα γνωστά πρόσωπα που πήραν µέρος στον ένοπλο Απελευθερωτικό Αγώνα· µεταξύ αυτών και η περίφηµη «αισχρή» απάντηση που έστειλε έµµετρα ο Καραϊσκάκης στον υπερφίαλο Οθωµανό αρχιστράτηγο, όταν εκείνος του ζητούσε φορτικά να τον τουρκοπροσκυνήσει και να υποταχθεί στην εξουσία του σουλτάνου.

 Στο δεύτερο µέρος ανθολογούνται έργα που έγραψαν οι ποιητές µας ήδη από τα χρόνια της Επανάστασης και φτάνουν µέχρι τα ποιήµατα που δηµοσιεύτηκαν µέσα στις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Σ’ έναν µεγάλο κύκλο καλλιτεχνικής έµπνευσης και τιµής για την ελευθερία που µας χάρισε το Εικοσιένα, στις σελίδες αυτές συγκαταλέγονται 205 ποιητικά έργα γραµµένα από 140 δηµιουργούς, τα οποία καλύπτουν την αδιάλειπτη ποιητική αλληλουχία δύο αιώνων. Περιλαµβάνονται όλες οι ποιητικές γενιές, οι σχολές, οι µορφές και τα ρεύµατα της λυρικής γραφής. Από τους γενάρχες της επαναστατικής ποίησής µας, τον Σολωµό και τον Κάλβο, ο έµµετρος λόγος συνεχίζεται µε τους εκπροσώπους της φαναριώτικης ποίησης, µε τους Επτανήσιους σολωµικούς και τους Ροµαντικούς της λεγόµενης Αθηναϊκής Σχολής. Η διαδοχή µε τους αίνους για την εθνεγερτική εικόνα του ’21 ανανεώνεται ζωη­ρά µετέπειτα στη σπουδαία εποχή του Παλαµά, των σύγχρονών του ποιητών και των συνεχιστών του. Όταν θ’ αναφανούν οι επόµενοι µεγάλοι ποιητικοί σταθµοί µας, ο Σικελιανός, ο Καρυωτάκης, ο Μαλακάσης, ο Βάρναλης και οι άλλοι ξεχωριστοί δηµιουργοί της εποχής εκείνης, όλοι αυτοί θα εµφυσήσουν νέα πνοή στο Ποιητικό Εικοσιένα. Από τα χρόνια του Μεσοπολέµου θα έρθουν οι ριζικές αλλαγές στα γράµµατά µας µε την ποίηση του Σεφέρη, που θα τ’ αλλάξει όλα στην τέχνη· µεγάλοι ποιητές της Γενιάς του ’30, όπως ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος και οι επόµενοι, θα δώσουν καινούριες προσλαµβάνουσες και προεκτάσεις στην ποίηση της ελευθερίας και στο συνειδησιακό χρέος για το Ει­κοσιένα µέσα στα χρόνια του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου, της Κατοχής και του Εµφυλίου. Οι µεταπολεµικές γενιές των ποιητών µας, Πρώτη και Δεύτερη, γονιµοποιη­µένες από τον υπερρεαλισµό και τις άλλες καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, θα δώσουν νέα φτερά για τα ουσιώδη αναθυµητικά της Επανάστασης, ενώ οι νεωτερικοί δηµιουργοί των µοντέρνων µεταπολιτευτικών ηµερών µας συµπληρώνουν µέχρι σήµερα µε νέα έργα το µέγα δοξαστικό του Εικοσιένα. Αυτό είναι το διαρκές ταξίδι στη µνήµη και στη γνώση που δωρίζει δύο αιώνες συνέχεια η ποίησή µας στην κατορθωµένη από το 1821 ελευθερία µας, γράφει στην εισαγωγή του ο ανθολόγος Κώστας Σταμάτης, ο οποίος και συνέταξε και τα πλήρη εργοβιογραφικά στοιχεία όλων των ανθολογούμενων ποιητών