Λεσβιακό βιβλίο 20-02-21

21/02/2021 - 12:17

Νίκος Σαραντάκος: Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων. Ανιχνεύοντας το 1821 μέσα από τις λέξεις του, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2020, σελ. 268

 «Tο λημματολόγιο του βιβλίου αριθμεί 300 λήμματα. Πολλά από τα 300 λήμματα ανακαλούν αμέσως στη μνήμη είτε τον ξεσηκωμό του Εικοσιένα είτε την Τουρκοκρατία: τέτοιοι είναι λογουχάρη οι όροι που αφορούν οθωμανικούς θεσμούς (εγιαλέτι, βιλαέτι, σαντζάκι, καζάς, μεχκεμές, ιλτιζάμι) ή νομίσματα (ρουμπιές, μαχμουτιές) ή αξιώματα (αγάς, πασάς, μπέης, σούμπασης, μπίμπασης, κοτζάμπασης, αρματολός) ή όπλα (καριοφίλι, γιαταγάνι, πάλα) κτλ. Με χοντρικούς υπολογισμούς, οι όροι αυτοί είναι περίπου οι μισοί του λημματολογίου. Οι άλλοι μισοί είναι όροι που απαντούν σε κείμενα της εποχής αλλά δεν συνδέονται ειδικά με το Εικοσιένα.

Για να καταρτίσω το λημματολόγιο, σκέφτηκα τον αναγνώστη που διαβάζει κείμενα του Εικοσιένα, σκοντάφτει σε μια λέξη που του είναι άγνωστη (π.χ. τζεπχανές, μπίμπασης) αλλά δεν τη βρίσκει στα σημερινά λεξικά. Μια αποδελτίωση του Μακρυγιάννη, της Διήγησης, του Κασομούλη και άλλων βασικών κειμένων έδωσε ένα πρώτο λημματολόγιο. Και ενώ η αρχική μου σκέψη ήταν να περιοριστώ στις λέξεις που απουσιάζουν από τα σημερινά λεξικά, μια αρχή που είχα εφαρμόσει στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται, τελικά έκρινα ότι το εγχείρημα θα ήταν κουτσό αν έλειπαν λέξεις του βασικού λεξιλογίου του Εικοσιένα που εξακολουθούν να βρίσκονται στα σημερινά λεξικά (π.χ. αγάς, πασάς, γρόσια, γιαταγάνι, ταμπούρι). Κι έτσι, συμπλήρωσα το λημματολόγιο και με τέτοιες λέξεις.

Από τα 300 λήμματα περίπου το 1/3 βρίσκονται στα σημερινά λεξικά· για την ακρίβεια, τα 97 λημματογραφούνται στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Πολλές από αυτές τις λέξεις που διατηρούνται στα σημερινά λεξικά αναφέρονται σε θεσμούς, πρόσωπα και πράγματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως το βιλαέτι ή τα γρόσια, οπότε σήμερα χρησιμοποιούνται κυρίως για αναφορά στον καιρό εκείνο· άλλες πάλι χρησιμοποιούνται, συχνά με μεταφορική ή μετατοπισμένη σημασία, και για σημερινές καταστάσεις, όπως το μετερίζι.

Οπότε στο λημματολόγιο συμπεριέλαβα: αφενός, λέξεις που ανήκουν στο βασικό λεξιλόγιο του Εικοσιένα, είτε υπάρχουν στα σημερινά λεξικά είτε όχι· αφετέρου, λέξεις που συναντά συχνά ο αναγνώστης στα κείμενα των αγωνιστών και της εποχής αλλά δεν ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο του Εικοσιένα (π.χ. βενέτικο, γεμιτζής, γκιουλές, πλίκος, ρίζιμο, σκαμπαβία), εφόσον όμως δεν μπορούν να βρεθούν στα σημερινά λεξικά. Για να φέρω ένα παράδειγμα με λέξεις από τον Μακρυγιάννη, το μπαϊράκι και το ρεχέμι είναι λέξεις του βασικού ειδικού λεξιλογίου του Εικοσιένα, η πρώτη από τις οποίες διατηρείται και στα σημερινά λεξικά, ενώ η δεύτερη όχι. Η χάψη [φυλακή] ή το ρήμα γκιζεράω [περιφέρομαι] δεν είναι λέξεις του ειδικού λεξιλογίου, αλλά δεν υπάρχουν στα σημερινά λεξικά κι έτσι τις συμπεριέλαβα κι αυτές στο λημματολόγιό μου, όπως και κάποιες λέξεις που υπάρχουν αλλά η σημασία τους έχει μετατοπιστεί (λουφές, κονάκι κτλ.). Αντίθετα, απέρριψα τον όρο «κιοτής», παρόλο που τον χρησιμοποιούν αρκετά ο Μακρυγιάννης και άλλα κείμενα της εποχής, διότι δεν έχει αλλάξει σημασία, σημαίνει πάντοτε τον δειλό, και συμπεριλαμβάνεται στα σημερινά λεξικά, όπου μπορεί να ανατρέξει όποιος δεν είναι βέβαιος για τη σημασία του».

Τα παραπάνω είναι από τον πρόλογο του νέου βιβλίου του Νίκου Σαραντάκου, ο οποίος πολλά χρόνια ασχολείται με τη φρασεολογία, την ετυμολογία, την λεξικογραφία καθώς και με ην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Στο παρόν βιβλίο έχοντας αποδελτιώσει δεκάδες συγγράμματα της εποχής, από απομνημονεύματα και ιδιωτική αλληλογραφία έως αποφάσεις του Βουλευτικού και αναφορές προς τις αρχές, χωρίς να ξεχνάει τα δημοτικά τραγούδια, ο Νίκος Σαραντάκος, μανιώδης κυνηγός λέξεων, συγκέντρωσε 300 αντιπροσωπευτικούς όρους: λέξεις της οθωμανικής διοίκησης, ορολογία του άτακτου και του τακτικού στρατού, λεξιλόγιο των καραβιών και της ναυτοσύνης, νομίσματα οθωμανικά και ευρωπαϊκά, ακόμη και τους πρώτους χαρακτηρισμούς των αντίθετων στις εμφύλιες διαμάχες.
Πάνω από χίλια παραθέματα, από τη δωρική λιτότητα του Μακρυγιάννη έως τα φαναριώτικα κομψοτεχνήματα του Μαυροκορδάτου, μεταφέρουν στον σημερινό αναγνώστη το πνεύμα της εποχής και το ύφος και ήθος των ανθρώπων της, από τα μεγάλα και τα ηρωικά κατορθώματα έως τα καθημερινά ή και τα χαμερπή, ιχνηλατώντας έτσι το Εικοσιένα μέσα από τις λέξεις του.

 

 

Κώστας Ακρίβος: Ιστορία ενός οδοιπόρου. Στρατής Δούκας, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2020, σελ. 100 

«Γυρίζοντας απ’ αυτό το ταξίδι, είχα πρόταση να πάω στη Μυτιλήνη. Πήγα και βρήκα τον φίλο και συγγραφέα Αντώνη Πρωτοπάτση. Μαζί μ’ αυτόν, αλλά και με άλλους γνωστούς, ασχολήθηκα με τις λαογραφικές μελέτες. Ο τόπος είχε γαλήνη και πλούτο. Αλησμόνητη ήταν η εκδρομή που κάναμε στον Μόλυβο κι αποκεί σην Εφταλού. Τις αποστάσεις τις διανύαμε   με άλογα που νοικιάζαμε. Γνώρισα τότε από κοντά και μίλησα με άντρες βρακοφόρους, γνήσιους ανθρώπους του λαού μας. Η ψυχή μου ήρθε και ηρέμησε. Γαλήνεψε κι ο νους απ’ τις σκοτούρες του βίου». (Απόσπασμα από το βιβλίο)

 

 Από τα Μοσχονήσια και το Αϊβαλί στη Νεάπολη Εξαρχείων και εν συνεχεία στην πρόσφατα απελευθερωμένη Μακεδονία και ύστερα ξανά πίσω στην Αθήνα, ο Στρατής Δούκας οδοιπορεί μέσω της μνήμης και εξομολογείται, σε μεγάλη πια ηλικία και τρόφιμος γηροκομείου, προσωπικές εμπειρίες αλλά και βιώματα ανθρώπων που άγγιξαν βαθιά την ψυχή του.
Κυρίαρχο γεγονός στη ζωή και το έργο του είναι η συνάντηση που είχε με έναν πρόσφυγα στην περιοχή της Πιερίας· συνάντηση που θα γεννήσει την εμβληματική για τα ελληνικά γράμματα Ιστορία ενός αιχμαλώτου.
Ταυτόχρονα με την ανάπλαση του σκηνικού της συγγραφής αυτού του κορυφαίου έργου, ξεδιπλώνεται ανάγλυφα και η ιστορία του ελληνικού πολιτισμού όλου σχεδόν του 20ού αιώνα, καθώς από την αφήγηση του Δούκα παρελαύνουν όχι μόνον οι εκλεκτές συντροφιές του (Κόντογλου, Παπαλουκάς, Μυριβήλης, Μόλλας, Βενέζης, Πεντζίκης...), μα και οι πνευματικοί του προπάτορες: Σολωμός, Παπαδιαμάντης, Παλαμάς, Καζαντζάκης, Χαλεπάς...
Ακροατής αυτής της μυθοπλαστικής εξιστόρησης ένας δημοσιογράφος. Αποδέκτες ωστόσο, θα ευχόταν ο Στρατής Δούκας, να είναι όλες οι κατοπινές γενιές και ιδίως η μεγάλη συμπάθεια και αδυναμία του: οι νέοι αυτού του τόπου.

Ο Χρίστος  Παπαγεωργίου παρουσιάζοντας το βιβλίο στο ηλεκτρονικό περιοδικό  «diastixo.gr» έγραψε μεταξύ άλλων: «Ο Ακρίβος μπαίνει στο πετσί του ήρωά του, τον ερμηνεύει, τον μεταφράζει, τον αποκωδικοποιεί, τέλος, τον αποσαφηνίζει, φτάνοντας την εν είδει εξομολόγησης, την υπό μορφή συνέντευξης παράθεσή του έως το τέλος, το φανταστικό και το τραγικό, το πλούσιο σε ερεθίσματα και το γεμάτο εμπειρίες, το πεπερασμένο και το γήινο, το ανθρώπινο και το φυσικό. Ο Δούκας στα χέρια του Ακρίβου βρίσκει τον τέλειο βιογράφο του, τον απίστευτο γραφιά του, τον ενδελεχή αναγνώστη του, τον εξίσου δόκιμο συνάδελφο.  Αντικαθιστώντας ο Ακρίβος τη λέξη «αιχμάλωτος» με τη λέξη «οδοιπόρος» κρατώντας όμως τη λέξη «ιστορία» αναπτύσσει ολόκληρο τον βίο και την πολιτεία ενός   αγίου των ελληνικών γραμμάτων, του Στρατή Δούκα».

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey