Παναγιώτης Σκορδάς

«Αδιάντροπα του Κλήδονα»

Εκδόσεις Μύθος, Μυτιλήνη

Η γιορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου είναι από τις πιο «ειδωλολατρικές» του εορτολογίου μας: Μαζί με τον Αι- Γιάννη, λατρεύεται, με παλιά υποσυνείδητη εθιμολογία, ο Ήλιος των θερινών τροπών, ανάβονται διαβατήριες και καθαρτήριες πυρές, για τον κρίσιμο χρόνο, ασκούνται με τελετουργική δεξιοτεχνία, η μαντεία και η μαντική. Ο άγιος της ημέρας έχει ποικίλα ονόματα: Αι - Γιάννης ο Κλήδονας, ή Λαμπαδιάρης, Φανιστής ή Ριγανάς. Η γιορτή του Αι - Γιάννη είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: με τις φωτιές που ανάβονται στην παραμονή της εορτής (23 Ιουνίου) και με τον Κλήδονα. Οι φωτιές του Αι-Γιαννιού ανάβονται συνήθως σε σταυροδρόμια, κατά γειτονιές, με ανταγωνιστική διάθεση, καθώς κάθε γειτονιά θέλει να παρουσιάσει τη μεγαλύτερη φωτιά. Όταν η φωτιά έχει κατακαθίσει οι μεγαλύτεροι επιχειρούν το δικό τους πέρασμα. Τα πηδήματα αυτά έχουν από παλιά μαγική σημασία, αφού πιστεύεται ότι αυτός που πηδά πάνω απ’ τη φλόγα, ενώνεται μ’ αυτήν και παίρνει τη δύναμή της, πράγμα που του εξασφαλίζει υγεία και ευτυχία.

Βασικό εθιμικό στοιχείο στην ημέρα του Αι-Γιάννη, στενά συνδεδεμένο με τις φωτιές, είναι ο Κλήδονας. Πρόκειται για μια μαντική διαδικασία, ιδιαίτερα των κοριτσιών, από τις πιο τελετουργικές στη λαϊκή μας παράδοση. Στηρίζεται και αυτή στη μεταβατική ώρα των Τροπών και θεωρείται κατάλληλη ή ευκαιριακή για τη δοκιμασία της τύχης. Το βράδυ του Αι-Γιαννιού μαζεύονται πολλά κορίτσια στο σπίτι που θέλει να φιλοξενήσει τον Κλήδονα. Αναθέτουν σε μια «Μαρία», της συντροφιάς να πάρει τον μαστραπά και να φέρει το αμίλητο νερό. Όταν γυρίσει την καλοδέχονται και οι κοπέλες ρίχνουν μέσα στο νερό τα σημάδια τους (δαχτυλίδια, βραχιόλια, σκουλαρίκια, νομίσματα). Σκεπάζουν τον μαστραπά με κόκκινο ύφασμα, που το δένουν καλά, με περιποιημένο κορδόνι, σαν να τον κλειδώνουν. Το μεσημέρι ή το απόγευμα συγκεντρώνεται πάλι στο σπίτι η συντροφιά των κοριτσιών και άλλοι γείτονες. Η «Μαρία» κάθεται στο κέντρο ως μικρή Πυθία και βγάζει από το μαντικό νερό ένα - ένα τα σημάδια της συντροφιάς. Προτού τα ανασύρει, απαγγέλει ένα δίστιχο ή τετράστιχο, είτε όπως το θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών, είτε από ημεροδείκτες. Η κάθε κοπέλα αναγνωρίζει το σημάδι της και κρίνει το τυχερό της από το δίστιχο ενώ η ομήγυρη σχολιάζει. Η συγκέντρωση τελειώνει με κεράσματα και χορούς.

Διεξοδική αναφορά στα δυο σπουδαία αυτά έθιμα, δηλαδή στα κάψαλα - φωτιές και στον κλήδονα, θα βρει ο αναγνώστης και ο μελετητής στο σημαντικότατο βιβλίο του Παναγιώτη Σκορδά, φιλολόγου - συγγραφέα, που έχει τον τίτλο «Αδιάντροπα του κλήδονα» και υπότιτλους «Τα κάψαλα και ο κλήδονας στη Λέσβο. Τα κάψαλα και ο κλήδονας στη Λεσβιακή λογοτεχνία και στο Λεσβιακό θέατρο. Λαογραφικές συλλογές Βάσου Βόμβα και Ακίνδυνου Σκωπτικού».

Πρέπει να σημειωθεί ότι η μελέτη είναι έτσι διαρθρωμένη ώστε να εξηγεί τα έθιμα αλλά έχει και υποσημειώσεις που βοηθούν τον αναγνώστη, τεκμηριώνουν και παραπέμπουν. Στο τέλος παρατίθενται τα «Αδιάντροπα», τετράστιχα και δίστιχα, που αν και είναι τολμηρά, είναι έξυπνα και απολαυστικά. Άλλωστε στο νησί πάντοτε ο λαός είχε το θάρρος να λέει τη γνώμη του και το σατιρικό πνεύμα διακρίνει τους Λέσβιους.

Ο Παναγιώτης Σκορδάς με το νέο του πόνημα καταφέρνει να κερδίσει τον αναγνώστη και να διαβάσει το βιβλίο με μεγάλη ευχαρίστηση. Από την άλλη δείχνει ότι αγαπά και σέβεται την παράδοση του τόπου του και προσφέρει ένα ακόμη βιβλίο που κατά τη γνώμη μου είναι κόσμημα για τα γράμματα του νησιού μας.

Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης

Συγγραφέας