Όπως κάθε χρόνο ετσι και φέτος η Αγιάσος θα αναβιώσει την 16η γιορτή κάστανου την Κυριακή 3 Νοεμβρίου.

Τα τελευταία χρόνια η «Γιορτή Κάστανου», η μεγαλύτερη γιορτή της λεσβιακής φθινοπωρινής φύσης, αποτελεί αφορμή για κατοίκους του νησιού και μη, για μια ορεινή απόδραση στα στενά της Αγιάσου υπό την ευωδία των ψημένων κάστανων αλλά κυρίως με μια περιήγηση στα μονοπάτια του Καστανιώνα της που τέτοιες μέρες πλημμυρίζει από τα κάστανα και ταυτόχρονα από τα πολύχρωμα πεσμένα φύλλα των καστανιών που δημιουργούν εικόνες παραμυθιού.

Περπατώντας κανείς στους ντουσεμέδες της Αγιάσου, δρόμοι καλυπτόμενοι με λιθόστρωτη άσπρη πέτρα πέραν της επαφής του με πολιτισμικά στοιχεία μιας άλλης εποχής όπως τα “λαγκαδούρια”, τα “κιγκλίτσια” και τα “σαχνισινια” μπορεί κανείς να γευτεί τα ζεστά και ξεροψημένα κάστανα από τις παραδοσιακές φουφούδες και τα βραστά καζάνια μαζί με ούζο ή κρασί. Ακόμη μπορεί να ξεναγηθεί στα μονοπάτια (πατουμένις) του λιθόστρωτου καστανιώνα και να μαζέψει ο ίδιος κάστανα.

Χωρίς βέβαια να ξεχνάει κανείς ότι η Αγιάσος αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο χειροτεχνικής παράδοσης του νησιού με μεγάλη ποικιλία υφαντών, ξυλόγλυπτων και κεραμικών μπορεί κανείς να θαυμάσει τη ντόπια λαογραφική τέχνη από τους ίδιους τους μάστορες της περιοχής ενώ παράλληλα μπορεί να παρακολουθήσει θεατρικές και μουσικές παραστάσεις και να γευτεί και άλλα εκλεκτά τοπικά προϊόντα στα ταβερνάκια του χωριού με τους εκλεκτούς μεζέδες, να ακούσει την περίφημη ντοπιολαλιά των «Αγιασώτκων» στα καλντερίμια του χωριού και στην Πλατεία Αγοράς.

Ο καστανιώνας της Αγιάσου

Η περιβάλλουσα φύση της Αγιάσου αποτελεί έναν απ’ τους πιο σημαντικούς προστατευόμενους δασικούς πλούτους του νησιού και όλη η περιοχή του όρους Όλυμπος και του κόλπου Γέρας, συγκαταλέγονται στο δίκτυο Natura 2000. Η βλάστηση της περιοχής αποτελείται από εκτεταμένα δάση τραχείας πεύκης (pinus brutia) στα δυτικά του οικισμού, ενώ στις νότιες παρυφές του ξεκινάει ο περίφημος καστανιώνας της Αγιάσου αποτελούμενος από την κοινή castanea sativa, ο οποίος είναι ο μοναδικός που αποτελεί σημαντική δασική έκταση πάνω στο νησί. Η εκεί ύπαρξη του καστανιώνα της Αγιάσου, δίνει την αφορμή κάθε χρόνο, τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου στον οικισμό να διοργανώνει τη Γιορτή του Κάστανου και ταυτόχρονα περιπατητικές εξόρμησεις μέσα στον καστανιώνα.

O Καστανιώνας αυτός αποτελεί ένα αγροτικό δρόμο που οδηγεί μέσα από ένα πυκνό δάσος καστανιάς στις πηγές Βαλάνου, οι οποίες υδρεύουν μέρος του χωριού και καταλήγει στον Αϊ-Γιάννη. Καλύπτει 11.000 στρέμματα δάσος καστανιάς. Η παραγωγή της καστανιάς προσφέρει πολλά στους κατοίκους της Αγιάσου, αφού πρώτα από όλα κάθε χρόνο το χωριό πλημμυρίζει από άφθονα κάστανα και συγχρόνως παράγεται πολύτιμη ξυλεία. Ο καρπός της είναι αρκετά θρεπτικός και έτσι το δέντρο πολλαπλασιάζεται γρήγορα και βρίσκεται σε ύψος 400-1000 μέτρα. Μπορεί να επιβιώσει σε δασικές πυρκαγιές και είναι κατάλληλο για βιοκαλλιέργεια.

Η παραγωγή του προϊόντος καθώς και η ποιότητά του εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες και τις πρώιμες βροχές. Μεγάλη αξία έχει και η ξυλεία που παράγεται από την καστανιά. Χρόνια τώρα το προϊόν αυτό έντυνε τα σπίτια του νησιού με κουφώματα, έπιπλα, πετσώματα σκεπών και σαχνισίνια που είναι οι ξύλινες προεξοχές σπιτιών.

Αν και τα παραγόμενα κάστανα της Αγιάσου είναι εξ ολοκλήρου βιολογικά – οικολογικά, επειδή η καλλιέργειά τους χρόνια τώρα γίνεται με τρόπο αρχέγονο και ευκαιριακό, οι ασθένειες της καστανιάς, η χαμηλή τιμή του προϊόντος, η μη ύπαρξη αντισταθμιστικών οικονομικών παροχών οδηγούν σε συνεχή μείωση του συνολικού παραγόμενου προϊόντος. Βασικές ασθένειες του αγιασώτικου καστανιώνα είναι η καρπόκαψα, το έλκος, ο ιξός, η μελάνωση, το ρόδινο και κόκκινο σκουλήκι, η μαύρη αφίδα αλλά και τα ξυλοφάγα έντομα.

Παρόλα αυτά, το Αγιασώτικο κάστανο είναι ένα περιζήτητο ντόπιο προϊόν, που χαίρει της εκτίμησης του καταναλωτικού κοινού. Σήμερα πολλοί ντόπιοι και  κυρίως ξένοι τουρίστες επισκέπτονται την Αγιάσο, για να πάρουν μία γεύση της φθινοπωρινής ειδυλλιακής ατμόσφαιρας που δημιουργείται στον μεγάλο καστανιώνα του λεσβιακού Ολύμπου.

Πώς το κάστανο έφτασε στην Αγιάσο;

Σύμφωνα με τον Στρατή Π. Κολαξιζέλη, την περίοδο της Ρωμαϊκής κατοχής της Λέσβου (88 π.Χ. – 395 μ.Χ.) ένας από τους άρχοντες της «χώρας της Πενθίλης» έφερε από τη Μικρά Ασία και φύτεψε στην περιοχή τις πρώτες καστανιές. Μετά τον τρομερό παγετό που έπληξε τους ελαιώνες και έμεινε στην ιστορία ως «η καμάδα των ελιών» (11-1-1850), οι ντόπιοι συνειδητοποίησαν ότι δεν πρέπει να περιορίζονται μόνο στην καλλιέργεια της ελιάς, αλλά να δημιουργήσουν και άλλες πηγές βιοπορισμού. Για το λόγο αυτό, στράφηκαν στον καστανιώνα. Καθάρισαν τα σωθήρια από τα άγρια φυτά, «ημέρεψαν» με τον εμβολιασμό τα οπωροφόρα δένδρα και μετέτρεψαν τις όχθες των ρυακιών σε εύφορα περιβόλια, όπου καλλιέργησαν και τις πρώτες πατάτες. Ύστερα από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1877 (το «γιανγκίνι» της 14-15/8/1877), οι αγριοκαστανιές, που βλάστησαν πάνω στους κορμούς των παλιών, εξημερώθηκαν με εμβόλια από ήμερες καστανιές και η παραγωγή τους στο τέλος της τουρκοκρατίας έφτασε τις τριακόσιες χιλιάδες οκάδες. Στη διάρκεια της κατοχής το κάστανο ήταν το προϊόν που έσωσε χιλιάδες ζωές από τηn πείνα. Κι επειδή οι Αγιασώτες με την έντονη θυμοσοφική τους διάθεση πάντα διακωμωδούν τόσο τις χαρές όσο και τα βάσανα της ζωής τους, έλεγαν τότε το παρακάτω τετράστιχο :

Τα κάστανα τιλειώσανι, δείτι να σουδιαστείτι

να τρώτι καστανόπταρα, μη τυχόν τσι πρηστείτι!

(Το πρήξιμο παραπέμπει στον τυμπανισμό λόγω της πείνας, φαινόμενο πολύ συνηθισμένο το χειμώνα του 1941 – 1942.)