Η Λίτσα Ψαραύτη γεννήθηκε στη Σάμο το 1936. Αποφοίτησε από το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο, σπούδασε ξένες γλώσσες στην Αθήνα κι εργάστηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών και την Αμερικανική Πρεσβεία. Τα βιβλία της βραβεύτηκαν πολλές φορές, τόσο από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, όσο και από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και άλλους φορείς, ενώ έχουν συμπεριληφθεί σε τιμητικούς καταλόγους και είτε έχουν αποσπάσει βραβεία λογοτεχνίας, είτε ήταν υποψήφια γι’ αυτά. Αν μη τι άλλο κριτικοί και πανεπιστημιακοί συμφωνούν ότι η Λίτσα Ψαραύτη έχει ουσιαστική και διαρκή προσφορά στη λογοτεχνία για νέους και την περιλαμβάνουν στους πιο διακεκριμένους και αγαπητούς Έλληνες συγγραφείς για παιδιά και νέους. Πριν λίγες ημέρες, η συγγραφέας βρέθηκε στη Μυτιλήνη και επισκέφθηκε το 3ο Δημοτικό Σχολείο και το Μουσικό Σχολείο Μυτιλήνης, όπου και συνομίλησε με μαθητές και εκπαιδευτικούς και απάντησε σε πολλές ερωτήσεις που αφορούσαν στο λογοτεχνικό της έργο και ειδικότερα τα ανθολογημένα της κείμενα στα σχολικά βιβλία δημοτικού και γυμνασίου. Συναντήσαμε την κ. Ψαραύτη και είχαμε μαζί της μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Αγαπητή κ. Ψαραύτη, ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από τις επισκέψεις σας στα σχολεία της Μυτιλήνης;
«Είναι η τρίτη φορά που επισκέπτομαι σχολεία στη Λέσβο και οι εντυπώσεις μου ήταν πάντα καλές, γιατί οι δάσκαλοι είχαν προετοιμάσει τους μαθητές για την εκδήλωση, δηλαδή είχαν εργαστεί πάνω σε ένα τουλάχιστο βιβλίο μου.»

Ανήκετε στους συγγραφείς εκείνους που ανταποκρίνονται στις προσκλήσεις των σχολείων και επιδιώκετε την άμεση επαφή με τα παιδιά. Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από αυτό το άνοιγμα της εκπαίδευσης στους πνευματικούς ανθρώπους;
«Οι συγγραφείς επισκέπτονται σχολεία εδώ και αρκετές δεκαετίες, με αποτέλεσμα το παιδικό βιβλίο να βρίσκεται σήμερα σε άνθιση περισσότερο ποσοτική και λιγότερο ποιοτική. Τα τελευταία χρόνια με τα προγράμματα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, περίπου 1.000 σχολεία έχουν εγγραφεί στο Πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας και έχουν τη δυνατότητα να καλέσουν ένα συγγραφέα. Ελπίζω το πρόγραμμα να ολοκληρωθεί έως το 2013 με επιτυχία.»

Νομίζετε ότι η λογοτεχνία έχει τη θέση που της αξίζει στο ελληνικό σχολείο;
«Θα μπορούσε να έχει και καλύτερη αντιμετώπιση από την οργανωμένη πολιτεία. Να υπάρχουν εκπομπές στην τηλεόραση, ειδικά στα κρατικά κανάλια, να καλούνται συγγραφείς, εικονογράφοι και μεταφραστές και να γίνονται παρουσιάσεις βιβλίων και συζητήσεις. Υπάρχει κι ένα σχετικό ανέκδοτο, για το πώς βλέπουν μερικοί τη λογοτεχνία για παιδιά. Σε μια κοινωνική συναναστροφή, ένας κύριος ρωτάει μια κυρία τι δουλειά κάνει και εκείνη του απάντησε ότι γράφει βιβλία για παιδιά. Τότε εκείνος συνεχίζει: “Σας εύχομαι να γράψετε κάποτε και βιβλία για μεγάλους.” Η συγγραφέας τον ρώτησε τι δουλειά κάνει εκείνος και της απάντησε ότι ήταν παιδίατρος. “Με το καλό να γίνετε και γιατρός για ενήλικες”, του απάντησε κι εκείνη.»

Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας

Τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να καλλιεργηθεί αποτελεσματικότερα η φιλαναγνωσία στα σχολεία;
«Εδώ και χρόνια, όλος ο πνευματικός κόσμος φωνάζει ότι πρέπει να υπάρχει πλήρης βιβλιοθήκη σε κάθε σχολείο, με βιβλιοθηκάριο που θα ξέρει να κάνει προγράμματα φιλαναγνωσίας και όχι με έναν εκπαιδευτικό, χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις, που να την ανοίγει όποτε θέλει. Σε όλες τις πολιτισμένες χώρες δε νοείται σχολείο χωρίς μια πλήρη βιβλιοθήκη, που να εμπλουτίζεται κάθε τόσο με καινούργια βιβλία. Και κάτι εξίσου σημαντικό: Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να παρακολουθούν την κίνηση των παιδικών βιβλίων, να ενημερώνονται για τα καλά βιβλία, ώστε στις γιορτές και στο τέλος της χρονιάς να μπορούν να συστήνουν στα παιδιά μερικούς τίτλους. Υπάρχει από το 1986 το περιοδικό “Διαδρομές”, που ασχολείται με τη θεμελίωση της παιδικής λογοτεχνίας και τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο, με άρθρα πανεπιστημιακών, διδακτόρων, μεταπτυχιακών φοιτητών, εκπαιδευτικών, συγγραφέων, εικονογράφων κ.ά.. Σε κάθε τεύχος υπάρχει επίσης και ένα 16σέλιδο με προτάσεις και κριτικές βιβλίων από γνωστούς συγγραφείς. Το περιοδικό εκδίδεται ηλεκτρονικά τέσσερις φορές το χρόνο, από τις εκδόσεις “Ψυχογιός”.»

«Το βιβλίο είναι απόλαυση»

Το συγγραφικό σας έργο είναι πλούσιο και πολυπρισματικό. Ποιες είναι οι πηγές έμπνευσής σας;
«Εμπνέομαι από όσα βλέπω και ακούω που θα κεντρίσουν τη φαντασία μου, από την πλούσια ελληνική ιστορία, τη μυθολογία, από τα ταξίδια μου και τις προσωπικές μου εμπειρίες.»

Ποιες είναι οι ποιοτικές διαφορές της λογοτεχνίας για παιδιά σε σύγκριση με αυτή για ενηλίκους; Είναι η πρώτη δυσκολότερη και απαιτητικότερη;
«Θα πρέπει να υπάρχει συχνά η οπτική γωνία του παιδιού, να είναι ο λόγος λιτός, αλλά όχι απλοϊκός, και η αμεσότητα έκδηλη. Οι χαρακτήρες, μολονότι διαγράφονται καθαρά και ζωηρά, θα πρέπει να αφήνουν στον αναγνώστη περιθώρια για να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του για την ολοκλήρωσή τους. Να υπάρχει μύθος με αρχή, μέση και τέλος, καθώς και πλοκή με ταχύ ρυθμό. Το κακό να μην υπερισχύει, αντίθετα να είναι το καλό συνήθως που επικρατεί τελικά. Αλλά και όταν η επικράτηση του καλού δεν είναι απόλυτη ή χωρίς σημαντικές απώλειες, ακόμα κι όταν το κακό έχει κάνει βλάβες ανεπανόρθωτες, τελικά βρίσκεται διέξοδος, διαφαίνεται κάποια λύση, τονώνεται η πίστη στις αξίες της ζωής. Αυτό το τελευταίο είναι και το κυριότερο σημείο. Ένα λογοτέχνημα για παιδιά δεν επιτρέπεται να απογοητεύει τον αναγνώστη, αλλά αντίθετα να του δίνει κουράγιο για τη ζωή, χωρίς να αποκρύπτει τις δυσκολίες της, και να τον βοηθάει να βρει το νόημά της, να του τονώνει την ελπίδα ότι όποιες αντιξοότητες κι αν συναντήσει, θα υπάρχει τρόπος να τις αντιμετωπίσει.»

Διαβάζοντας τα βιβλία σας, παρατηρούμε ότι σας απασχολούν σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, όπως η ειρηνική συνύπαρξη λαών και πολιτισμών, η μετανάστευση, η καταστροφή του περιβάλλοντος κ.ά.. Όταν γράφετε, ως κύριο στόχο σας έχετε τη διδαχή του παιδιού, την αβίαστη κοινωνική του ευαισθητοποίηση ή προέχει η ευχαρίστηση από την ανάγνωση, δηλαδή η πρόκληση στο παιδί-αναγνώστη, πρωτίστως, αισθητικής απόλαυσης;
«Το βιβλίο είναι, πρώτα απ’ όλα, απόλαυση. Παράλληλα όμως καλλιεργείται η φαντασία του παιδιού, πλουτίζεται το λεξιλόγιό του και μαθαίνει καινούργια πράγματα, που δε θα του μάθει κανένα σχολικό βιβλίο.»

Κυρία Ψαραύτη, η χώρα μας διέρχεται μια πολυεπίπεδη κρίση με ιδιαίτερα εμφανή την οικονομική δυσπραγία, που ένα μέρος του πληθυσμού το έχει φέρει σε πραγματικό αδιέξοδο. Το βιβλίο, η συγγραφή, η ανάγνωση, τι μπορούν να προσφέρουν σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς;
«Τα βιβλία μπορεί να μην αλλάζουν τον κόσμο, μπορούν όμως να τον κάνουν ομορφότερο. Για τους συγγραφείς το γράψιμο ενός βιβλίου είναι θεραπεία ψυχής και για τους αναγνώστες είναι απόλαυση, καταφύγιο ψυχής, γεμάτο ελπίδα και αισιοδοξία…»