Η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD) άνοιξε προς υπογραφή κατά την Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992, και τέθηκε σε ισχύ το Δεκέμβριο του 1993. Διαθέτει 3 κύριους στόχους ^(1):

1. Την διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας
2. Την αειφόρα χρήση των συστατικών της βιολογικής ποικιλότητας
3. Τη δίκαιη και ισότιμη κατανομή των οφελών που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων

Η σύμβαση αναγνωρίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών επί των φυσικών πόρων που βρίσκονται στην περιοχή δικαιοδοσίας τους καθώς και την εξουσία των κρατών όσον αφορά τον καθορισμό της πρόσβασης στους γενετικούς πόρους τους. Η σύμβαση επιβάλλει σε όλα τα συμβαλλόμενα μέρη την υποχρέωση να δημιουργήσουν τις συνθήκες εκείνες που θα διευκολύνουν την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους επί των οποίων ασκούν κυριαρχικά δικαιώματα, για περιβαλλοντικά ορθές χρήσεις από άλλα συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση.

Η Συνάντηση των Μερών της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (Conference of the Parties) αποτελεί το διοικητικό όργανο της Σύμβασης και προωθεί την εφαρμογή της, μέσω των αποφάσεων που λαμβάνονται, και των περιοδικών συναντήσεων της.

Στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας από τις 18- 29 Οκτωβρίου 2010 πραγματοποιήθηκε  η 10^η Συνάντηση των Μερών της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα. Η Διάσκεψη αυτή ολοκληρώθηκε με το νέο Στρατηγικό Σχέδιο για την προστασία της βιοποικιλότητας για την περίοδο 2011-2020 και με ορίζοντα το έτος 2050, καθώς και με το Πρωτόκολλο για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και την κατανομή των ωφελειών. Η Ελλάδα, μαζί με τα άλλα κράτη, υιοθέτησε το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια για την πρόσβαση σε γενετικούς πόρους και τον ισόρροπο και δίκαιο καταμερισμό των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση τους (Access and Benefit Sharing-ακρωνύμιοABS) και ανέλαβε να ενσωματώσει το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια στην εθνική της στρατηγική για τη βιοποικιλότητα και να ορίσει σχέδιο δράσης ⁽²⁾.

Η ισχύς του Πρωτόκολλου της Ναγκόγια αρχίζει από τις 12 Οκτωβρίου του 2014.

Στην Εθνική Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα ⁽⁴⁾ αναφέρεται ότι:

• η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο και την Ευρώπη με, ταυτόχρονα, πολύ υψηλό βαθμό ενδημισμού.
• η ποικιλία του αβιοτικού περιβάλλοντος της Ελλάδας, σε συνδυασμό με την άσκηση παραδοσιακών μεθόδων γεωργίας κατά το παρελθόν, συντέλεσε σε μια υψηλή ποικιλότητα αγροτικών οικοσυστημάτων.
• η επέκταση της εντατικής γεωργίας στις πεδινές και σε ορισμένες ημιορεινές-ορεινές περιοχές, η εγκατάλειψη της παραδοσιακής, εκτατικής ορεινής γεωργίας, όπως και η αντικατάσταση των παραδοσιακών καλλιεργειών από μονοκαλλιέργειες, επέφεραν αλλοιώσεις των παραδοσιακών αγροτικών τοπίων, υποβάθμιση των αγροτικών αλλά και των γειτονικών οικοσυστημάτων, εξαφάνιση ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες και, εν κατακλείδι, μείωση της βιοποικιλότητας.

Είναι δηλαδή πλήρως κατανοητό σε εθνικό επίπεδο η αξία της παραδοσιακής γνώσης και των παραδοσιακών τοπικών ποικιλιών στην βιοποικιλότητα των αγροτικών οικοσυστημάτων.

Στις 16 Απριλίου 2014 εκδόθηκε ο Κανονισμός 511/2014 της Ε.Ε. ⁽³⁾ «Σχετικά με τα μέτρα συμμόρφωσης των χρηστών βάσει του πρωτοκόλλου της Ναγκόγια για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον δίκαιο και ισότιμο καταμερισμό των οφελών που απορρέουν από τη χρησιμοποίησή τους στην Ένωση».

Με τον Κανονισμό αυτό, ορίζονται κάποιοι κανόνες συμμόρφωσης ως προς το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια με στόχο την προστασία των χωρών που αποτελούν παρόχους (provider) βιοποικιλότητας ή/και παραδοσιακής γνώσης, το δίκαιο καταμερισμό οφελών έναντι των χρηστών της βιοποικιλότητας ή/και παραδοσιακής γνώσης αυτών των χωρών.

Ένα παράδειγμα χρησιμοποίησης της παραδοσιακής γνώσης και βιοποικιλότητας αποτελεί παγκόσμια η χρήση της στέβιας με καταγωγή από την Παραγουάη και Βραζιλία ⁽⁵⁾ σε αντικατάσταση άλλων γλυκαντικών μέσων (ζάχαρη, ασπαρτάμη) στις αναπτυγμένες χώρες τόσο για ερευνητικούς όσο και για εμπορικούς σκοπούς.

Σύμφωνα με τον Καν. 511/2014 της Ε.Ε:

• στο αρθ. 4, όλοι οι χρήστες γενετικών πόρων και παραδοσιακών γνώσεων που συνδέονται με γενετικούς πόρους, πρέπει να επιδεικνύουν τη δέουσα επιμέλεια (Due diligence) δηλαδή να αποκτούν, τηρούν και μεταβιβάζουν σε επόμενους χρήστες:

α) το διεθνώς αναγνωρισμένο πιστοποιητικό συμμόρφωσης, καθώς και πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο των αμοιβαίως αποδεκτών όρων, οι οποίες αφορούν τους επόμενους χρήστες, ή

β) σε περίπτωση που δεν υπάρχει διεθνώς αναγνωρισμένο πιστοποιητικό συμμόρφωσης, πληροφορίες και συναφή έγγραφα σχετικά με:

1. την ημερομηνία και τον τόπο πρόσβασης στους γενετικούς πόρους ή στις παραδοσιακές γνώσεις που συνδέονται με γενετικούς πόρους,
2. την περιγραφή των χρησιμοποιούμενων γενετικών πόρων ή παραδοσιακών γνώσεων που συνδέονται με χρησιμοποιούμενους γενετικούς πόρους, την πηγή από την οποία αποκτήθηκαν άμεσα οι γενετικοί πόροι ή οι παραδοσιακές γνώσεις που συνδέονται με γενετικούς πόρους, καθώς και τους επόμενους χρήστες των γενετικών πόρων ή των παραδοσιακών γνώσεων που συνδέονται με γενετικούς πόρους,

• την ύπαρξη ή απουσία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων όσον αφορά την πρόσβαση και τον καταμερισμό των οφελών, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σχετικά με μεταγενέστερες εφαρμογές και εμπορική εκμετάλλευση,

1. τις άδειες πρόσβασης, κατά περίπτωση,
2. τους αμοιβαίως αποδεκτούς όρους, περιλαμβανομένων των ρυθμίσεων για τον καταμερισμό των οφελών, κατά περίπτωση.

• στο αρθ. 4 § 5, όταν οι πληροφορίες που διαθέτουν είναι ανεπαρκείς ή εξακολουθούν να υπάρχουν αβεβαιότητες σχετικά με τη νομιμότητα της πρόσβασης και της χρησιμοποίησης, οι χρήστες αποκτούν άδεια πρόσβασης ή το ισοδύναμό της και καθορίζουν αμοιβαίως αποδεκτούς όρους, ή διακόπτουν τη χρησιμοποίηση.
• στο αρθ. 4 § 6, οι χρήστες φυλάσσουν τις πληροφορίες που αφορούν την πρόσβαση και τον καταμερισμό των οφελών επί είκοσι έτη ύστερα από τη λήξη της περιόδου χρησιμοποίησης.
• στο άρθ. 6 κάθε κράτος μέλος ορίζει μία ή περισσότερες αρχές ως αρμόδιες για την εφαρμογή του παρόντος Κανονισμού.

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να αναζητήσετε για τη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα και το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια στην ιστοσελίδα https://www.cbd.int

Σύμφωνα με την Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής είναι ο καθ’ύλην αρμόδιος φορέας για το συντονισμό και την εφαρμογή όλων των δράσεων που απαιτούνται για τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας της χώρας. Αρμοδιότητες σε θέματα διατήρησης έχει επίσης το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ⁽⁴⁾.

Στην διεύθυνση https://absch.cbd.int του Κέντρου πληροφοριών για την πρόσβαση και τον καταμερισμό των οφελών (Access and Benefit–Sharing Clearing House) έχει δημιουργηθεί μία πλατφόρμα πληροφοριών για κάθε χώρα παρέχοντας πληροφορίες για την πρόσβαση και τον καταμερισμό οφειλών (ABS) όπως π.χ. για την εθνική αρμόδια αρχή και την υπάρχουσα νομοθεσία. Είναι λυπηρό να διαπιστώνει κανείς ότι σ αυτή την πλατφόρμα υπάρχουν στοιχεία για διάφορες χώρες και για την Ελλάδα με την τόσο πλούσια βιοποικιλότητα δεν υπάρχει κανένα στοιχείο, έστω η υπάρχουσα νομοθεσία που αφορά την πρόσβαση στο γενετικό υλικό.

Συμπερασματικά και με απλά λόγια βάση του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια και για τον ισόρροπο και δίκαιο καταμερισμό των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση του γενετικού υλικού:

• Οι συλλέκτες και τα δίκτυα παραδοσιακών τοπικών ποικιλιών ως χρήστες, θα πρέπει να είναι σε θέση για το γενετικό υλικό (σπόρους, μοσχεύματα κλπ) που έχουν αποκτήσει μετά την 12 Οκτωβρίου 2014, εάν τους ζητηθεί να γνωρίζουν και να παρέχουν πληροφορίες για:
• την ημερομηνία απόκτησής του
• την πηγή δηλαδή τα στοιχεία του ατόμου που το δίνει (όνομα. τηλέφωνο, χώρα)
• τον επόμενο χρήστη δηλαδή τα στοιχεία του ατόμου που του παρέχεται το γενετικό υλικό (όνομα, τηλέφωνο, χώρα)
• περιγραφή-συνθήκες καλλιέργειας
• περιοχή καταγωγής του γενετικού υλικού
• περιοχή καλλιέργειας

Οι χρήστες οφείλουν να διατηρούν τις πληροφορίες μέχρι και 20 έτη μετά τη λήξη της περιόδου χρησιμοποίησης του γενετικού υλικού.

• Με την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια μπορεί ο πάροχος να ορίζει όρους για την παροχή του γενετικού υλικού όπως π.χ. να μην χρησιμοποιηθεί σε κάποια πατέντα ή για εμπορικούς σκοπούς, όπως επίσης μπορεί ο χρήστης να απαιτήσει πληροφορίες για το γενετικό υλικό που εμπορεύεται ιδιώτης
• η Χώρα μας για να διεκδικήσει το δίκαιο και ισότιμο καταμερισμό των αποτελεσμάτων της έρευνας και ανάπτυξης, καθώς και των οφελών που προκύπτουν από την εμπορική και κάθε άλλη χρησιμοποίηση των δικών της γεωργικών γενετικών πόρων, πρέπει ως πολιτεία:
• να δημιουργήσει πέρα από το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο της μη πρόσβασης του γενετικού υλικού χωρίς αδειοδότηση και ένα πλαίσιο αντισταθμιστικών όρων-μέτρων για τους παρόχους τοπικού γενετικού υλικού και τις περιοχές καλλιέργειάς του που χρησιμοποιούνται από πανεπιστήμια, εθνικά ιδρύματα έρευνας, εταιρείες, ιδιώτες, κλπ όχι μόνο για εμπορικούς αλλά και για ερευνητικούς ή αναπτυξιακούς σκοπούς.
• να ορίσει την Εθνική αρμόδια αρχή και τα αντίστοιχα σημεία ελέγχου, και να προβεί άμεσα σ’ όλες τις λοιπές αναγκαίες ενέργειες για την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια
• να δημιουργήσει άμεσα την εθνική βάση δεδομένων για τη βιοποικιλότητα όπως αναφέρεται στο Γενικό Στόχο 1 της Εθνικής Στρατηγικής. Από το 2014 μέχρι σήμερα τι έχει γίνει γι αυτό; Η εθνική βάση δεδομένων θα πρέπει να λάβει υπόψη της και την καταγραφή της παραδοσιακής γνώσης. Η ύπαρξη μόνο του νομοθετικού πλαισίου χωρίς την καταγραφή της εθνικής βιοποικιλότητας και της παραδοσιακής γνώσης, την καθιστά πρακτικά ανεφάρμοστη
• να αξιοποιήσει με πνεύμα συνεργασίας την σημαντική γνώση και εμπειρία των οργανώσεων και δικτύων διατήρησης τοπικών ποικιλιών στην Ελλάδα για τη συμπλήρωση αυτής της εθνικής βάσης δεδομένων και την προστασία του Εθνικού μας πλούτου.

Τσίγγου Ραλλού, ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ Εστιακό σημείο Λέσβου

Βιβλιογραφία

1. https://www.cbd.int/intro/default.shtml.
2. http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=591&language=el-GR
3. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014R0511&qid=1491988521033&from=EL
4. Αρ. 40332/26-8-2014 (ΦΕΚ 2383/Β/8-9-2014) Έγκριση Εθνικής Στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα για τα έτη 2014-2029 και σχέδιο δράσης πενταετούς διάρκειας http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=51OiCUUwsH8%3d&tabid=37&language=el-GR
5. http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Aromatika_Fyta/stevia090412.pdf

 Το Περιοδικό Κιβωτός και το δίκτυο Αιγίλοπας

Το άρθρο της γεωπόνου Ραλλού Τσίγκου για το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Κιβωτός» του Δικτύου για την βιοποικιλότητα και την οικολογία στην γεωργία «Αιγίλοπας». Στο ίδιο τεύχος υπάρχουν ενδιαφέροντα άρθρα για όσους δραστηριοποιούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά στην αγροτική παραγωγή. Μεταξύ άλλων ξεχωρίζουν τα άρθρα: 1) Πρακτικές για την εκτίμηση της υγεία του εδάφους, 2) Μητρική φυτεία παλιών ποικιλιών μηλιάς και αχλαδιάς, 3) Πρωτόκολλο της Ναγκόγια, 4) Το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των ντόπιων ποικιλιών στα Βαλκάνια.

Το δίκτυο «Αιγίλοπας» (άγριο στάρι) αποτελεί την ανασύσταση του Δικτύου Διατήρησης και Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών Φυτών και Αυτοχθόνων Φυλών Ζώων του Εργαστηρίου Οικολογικής Πρακτικής Θεσ/νίκης, επίσημου φορέα, που δραστηριοποιήθηκε όλη την δεκαετία του ’90, με κύρια δράση την προώθηση της Οικολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα.Ο ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ είναι κυρίως οργάνωση των βιοκαλλιεργητών, στην οποία επίσης μπορούν ελεύθερα να συμμετέχουν πρόσωπα, ομάδες ή επιστήμονες που συμφωνούν με τους σκοπούς του.Η οργάνωση είναι μέλος του Πανευρωπαϊκού Κινήματος ‘Let’s Liberate Diversity’ για την ελευθερία των σπόρων και της Πανελλαδικής Κίνησης Κατά των Γενετικά Tροποποιημένων Οργανισμών.

Το Δίκτυο έχει – μεταξύ των άλλων – τους εξής κυρίως στόχους:

Να αρχίσουν να καλλιεργούνται ξανά οι ντόπιες ποικιλίες αγροτικών φυτών και να διατηρηθούν, ανεξάρτητα των αποδόσεών τους, περισσότερο δε αυτές που κινδυνεύουν να εκλείψουν.

Να αναπτυχθούν ποικιλίες φυτών προσαρμοσμένες στις τοπικές εδαφοκλιματικές συνθήκες και το βιολογικό τρόπο παραγωγής και να τονισθεί η αξία τους για την οικολογική γεωργία.

Να επιτευχθεί η αναπαραγωγή και ανταλλαγή πολλαπλασιαστικού υλικού μεταξύ των μελών καθώς και χρήσιμων πληροφοριών, εμπειριών και παραδοσιακής γνώσης.

Να αναδειχθεί ο ρόλος της οικολογικής γεωργίας τόσο για την διατήρηση της βιοποικιλότητας στην γεωργία όσο και για την διατήρηση και εξασφάλιση του ίδιου του γεωργικού επαγγέλματος.

Να τονισθεί ο ρόλος του γεωργού στην διατήρηση της βιοποικιλότητας των αγροοικοσυστημάτων καθώς και το αναφαίρετο δικαίωμα του να συμμετέχει στην διαχείριση και τα οφέλη του γενετικού πλούτου.