Έχουν περάσει πολλές δεκαετίες από τότε που οι ελαιοπαραγωγοί της Λέσβου έλεγαν «στη μαξουλοχρονιά χτίζεις σπίτι ή παντρεύεις κόρη». Κι εννοούσαν πως το εισόδημα που αποκομίζουν σε μια χρονιά μεγάλης παραγωγής ελαιολάδου, είναι αρκετό για να χτίσεις ένα σπίτι ή να προικίσεις την κόρη που πρόκειται να παντρευτεί.

Στις μέρες μας η καλλιέργεια της ελιάς στη Λέσβο δε δίνει τόσο μεγάλο εισόδημα. Δίνει όμως ένα σημαντικό εισόδημα, που όσο η οικονομική κρίση εντείνεται, γίνεται όλο και σημαντικότερο.

Οι περίπου 20.000 ελαιοπαραγωγοί της Λέσβου, τα 56 ελαιοτριβεία που λειτουργούν στο νησί, οι ελαιουργικοί συνεταιρισμοί και οι τυποποιητικές επιχειρήσεις πιστοποιούν αυτήν τη διαπίστωση.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η καλλιέργεια της ελιάς στη Λέσβο έχει αλλάξει χαρακτήρα. Βασικό χαρακτηριστικό είναι οι σχεδόν μηδενικές εισροές και η λίπανση, η φυτοπροστασία, το κλάδεμα, ο καθαρισμός των ελαιώνων έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις δε γίνεται καμμία από τις παραπάνω εργασίες.

Η καλλιέργεια της ελιάς στο νησί έχει μετατραπεί σε ένα είδος φυσικής καλλιέργειας, δηλαδή γίνεται μόνο συγκομιδή του καρπού όταν και όποτε υπάρχει.
Αιτία είναι η πτώση των τιμών του ελαιολάδου, που έχει δημιουργήσει την πεποίθηση, στην πλειοψηφία των ελαιοπαραγωγών, πως η συστηματική καλλιέργεια δε θα τους αποδώσει εισόδημα. Πεποίθηση βάσιμη για μεγάλο αριθμό ελαιοκτημάτων, που λόγω γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών είναι δύσκολο να καλλιεργηθούν.

Το συγκεκριμένο «μοντέλο» καλλιέργειας ακολουθεί το 70% των ελαιοπαραγωγών της Λέσβου.
Το υπόλοιπο 30% των ελαιοπαραγωγών δουλεύουν συστηματικά τα χωράφια τους, επιδιώκοντας από τη δουλειά τους να αποκομίσουν εισόδημα αρκετό για να ζήσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους. Οι περισσότεροι από αυτούς εκμηχανοποιούν την καλλιέργεια.

Μέχρι σήμερα τα καταφέρνουν αρκετά καλά, αν και εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς ανορθολογισμούς, περιττά έξοδα και άστοχες επενδύσεις. Μεγάλο πρόβλημα για τη συγκεκριμένη κατηγορία ελαιοπαραγωγών είναι η έλλειψη βασικών υποδομών (π.χ. εγγειοβελτιωτικά έργα για να αρδεύουν τα χωράφια τους, αγροτικοί δρόμοι), αλλά και ο μικρός κλήρος.

Στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου (πλην Κρήτης, Ρόδου και Εύβοιας) υπάρχει μόνο η πρώτη κατηγορία παραγωγών, δηλαδή μικροί παραγωγοί που βγάζουν το λάδι της χρονιάς τους από τα χωράφια που έχουν και ένα μικρό πρόσθετο εισόδημα.

Τι θα αναπτυχθεί
Με βάση την παραπάνω περιγραφή, είναι φανερό ότι από τις δύο προαναφερθείσες κατηγορίες ελαιοπαραγωγών εκείνη που θα επιβιώσει και θα αναπτυχθεί στις νέες συνθήκες που θα δημιουργηθούν με τη θέσπιση των αυστηρότερων κανόνων για την παραγωγή του ελαιολάδου, θα είναι η δεύτερη ομάδα ελαιοπαραγωγών.

Αυτοί θα επιδιώξουν να αξιοποιήσουν πεδινούς ή ημιορεινούς επίπεδους ελαιώνες. Οι ορεινοί ελαιώνες και όσοι βρίσκονται σε εδάφη με μεγάλη κλήση, θα εγκαταλειφτούν - αν αυτό δεν έχει ήδη συμβεί - διότι η καλλιέργειά τους θα καταστεί εντελώς ασύμφορη, παρ’ ότι αποδεδειγμένα οι ορεινοί ελαιώνες δίνουν πολύ καλύτερης ποιότητας ελαιόλαδο.

Η εκμηχάνιση της ελαιοκαλλιέργειας είναι αναγκαία προκειμένου να επιτευχθούν οι νέες πολύ αυστηρότερες προδιαγραφές που προωθούνται, να μειωθεί το κόστος παραγωγής και να μειωθούν τα εργατικά χέρια που απαιτούνται για την καλλιέργεια και τη συγκομιδή της ελιάς.

Πολύ σύντομα θα προωθηθούν μεγάλες αλλαγές και στα ελαιοτριβεία. Η αυστηρές προδιαγραφές απαιτούν νέα, σύγχρονα ελαιοτριβεία, που θα πληρούν του σύγχρονους κανόνες υγιεινής και θα μπορούν να αλέσουν πολύ μεγάλες ποσότητες καρπού σε λίγες ώρες.

Με ταχύτατους ρυθμούς προχωρούν και οι αλλαγές στο εμπόριο του ελαιολάδου. Οι μικροί χονδρέμποροι ελαιολάδου που δραστηριοποιούνται στη Λέσβο και σε άλλες περιοχές της χώρας, σύντομα θα αποτελούν παρελθόν ή στην καλύτερη περίπτωση θα λειτουργούν ως ελαιομεσίτες για λογαριασμό πέντε με δέκα εμπόρων πανελλαδικής εμβέλειας.

Τους προηγούμενες μήνες γράφαμε ότι οι εγγυητικές επιστολές ύψους 150.000 ευρώ αποτελούν πλήγμα για τους μικρούς χονδρεμπόρους. Δεύτερο και εξίσου ισχυρό πλήγμα γι’ αυτούς, αποτελούν οι πολύμηνες καθυστερήσεις στην επιστροφή τού Φ.Π.Α. όταν κάνουν εξαγωγές στην Ιταλία.

Τις προηγούμενες ημέρες, χονδρέμπορος ελαιολάδου που δραστηριοποιείται στο νησί, μας έλεγε πως οι επιστροφές τού Φ.Π.Α. καθυστερούν μέχρι και ενάμιση χρόνο και στην ουσία «τρώει» το κεφάλαιο κίνησης που διαθέτει.

Στην εποχή των υπερεντατικών ελαιώνων

Το κυρίαρχο μοντέλο καλλιέργειας της ελιάς, τόσο στη λεκάνη της Μεσογείου, όσο και παγκοσμίως, είναι οι υπερεντατικές εκμεταλλεύσεις, οι οποίες είναι αποτέλεσμα επιστημονικής δουλειάς χρόνων, που κατάφερε να δημιουργήσει ποικιλίες ελαιόδεντρων νάνου με διάρκεια ζωής ροδακινιάς. Πρόκειται για καλλιέργειες απολύτως ελεγχόμενες, στις οποίες είναι από πριν γνωστά οι αναγκαίες καλλιεργητικές φροντίδες και το κόστος τους, τα φυτοπροστατευτικά και θρεπτικά προϊόντα που θα χρησιμοποιηθούν, οι μέθοδοι και τα μηχανήματα που θα χρησιμοποιηθούν.

Στους ελαιώνες αυτούς, οι γεωπόνοι το μόνο που κάνουν, είναι να υποδεικνύουν ποια είναι η κατάλληλη στιγμή λήψης ενός μέτρου και η αντιμετώπιση πιθανών απρόβλεπτων παραγόντων. Οι ελαιοσυλλεκτικές μηχανές που χρησιμοποιούνται στους υπερεντατικούς ελαιώνες, είναι το πιο εξελιγμένο μηχάνημα και θέτουν εκτός παραγωγής χιλιάδες εργάτες γης.

Λέγεται πως μια ελαιοσυλλεκτική μηχανή έχει δυνατότητα να συγκομίσει μέσα σε μια μέρα έως και 100 στρέμματα υπερεντατικού ελαιώνα.
Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί, το λάδι που παράγεται από τους υπερεντατικούς ελαιώνες, είναι εξαιρετικής ποιότητας όταν ο καρπός αλεστεί αυθημερόν, κι αυτό για να γίνει απαιτείται να δημιουργηθούν πολύ μεγάλα ελαιοτριβεία. Κάτι που ήδη έχει συμβεί στην Ισπανία, στις ελαιοπαραγωγές χώρες της βόρειας Αφρικής και αλλού.

Η αναμόρφωση των χημικών χαρακτηριστικών του ελαιολάδου που προωθείται από την Επιτροπή Ελαιολάδου της Καλιφόρνιας, στόχο έχει να διαμορφώσει ένα πλαίσιο που θα είναι ευνοϊκό για αυτό το μοντέλο παραγωγής.

Αυτό δε σημαίνει πως οι παραδοσιακοί και οι ελαιώνες με συστηματική καλλιέργεια θα εξαφανιστούν μέσα σε μία ημέρα. Η επιβίωση των παλαιότερων μορφών οργάνωσης της καλλιέργειας της ελιάς θα εξαρτηθεί από την ικανότητα προσαρμογής τους στις νέες συνθήκες, αλλά και από τη ικανότητα των οργάνωσης και αντίδρασης που θα επιδείξουν οι μικροί ελαιοπαραγωγοί που καλλιεργούν παραδοσιακούς και συστηματικούς ελαιώνες.

Η επιστημονική οργάνωση της παραγωγής, η εκμηχάνισή της (όσο αυτό είναι δυνατό), η δημιουργία μεγάλων ελαιοτριβείων, η δημιουργία μεγάλων συνεταιρισμών και επιχειρήσεων στον τομέα του εμπορίου είναι ορισμένα από τα βήματα που πρέπει να γίνουν στην Ελλάδα, αλλά και στη Λέσβο ειδικότερα.

Από εκεί και πέρα, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, είναι αναγκαίο να χαραχθεί μια στρατηγική για τον κλάδο που θα προστατεύει και θα αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα της παραδοσιακής ελαιοκαλλιέργειας, όπως είναι ο φιλικός χαρακτήρας προς το περιβάλλον, η χαμηλή κατανάλωση ενέργειας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ορεινού και του νησιωτικού ελαιολάδου κ.λπ..

Η παθητική αποδοχή όσων αποφασίζονται σε διεθνή κέντρα για την εξέλιξη της ελαιοκομίας πρέπει να σταματήσει άμεσα.

Συνοπτικά, ό,τι συνέβη τις προηγούμενες δεκαετίες στην αμπελουργία, βλέπουμε ότι θα συμβεί και στην ελαιοκομία τα επόμενα χρόνια. Η απάντηση βρίσκεται στη συλλογική και συγκροτημένη αντιμετώπιση των εξελίξεων. Η απουσία αυτού του στοιχείου μάς κάνει απαισιόδοξους.