Ας επιχειρήσουμε ένα ταξίδι στο παρελθόν για να δούμε περιληπτικότατα τις παλιές κατασκευές και τους τρόπους δόμησης.

  Υπήρχαν πολλών ειδών τοιχοποιίες. Όσοι είχαν την οικονομική άνεση χρησιμοποιούσαν λιθοδομή. Αφού άνοιγαν τα θεμέλια, ξεκινούσαν το χτίσιμο με μεγάλες πέτρες και φρόντιζαν να τις δένουν, να τις «σταυρώνουν», έτσι ώστε να υπάρχει συνοχή μεταξύ των δύο όψεων του τοίχου.

Είναι απίστευτο το μέγεθος των πετρών που χρησιμοποιούσαν κάποιοι τεχνίτες. Ο γράφων θυμάται καλά τον τελευταίο πετρά του Παλαιοκήπου, Νικόλαο Σκορδά, σε ηλικία εξήντα πέντε ετών (!), να τοποθετεί με ευκολία κομμάτια άνω των εκατό κιλών. Όσο ανέβαινε το κτήριο, μειωνόταν το μέγεθός τους. Καθ’ ύψος και ανά διαστήματα περίπου εξήντα εκατοστών «αλφαδιάζανε» την τοιχοποιία, φτιάχνοντας με πολύ μικρές πέτρες κορδόνια, τα λεγόμενα «ντουζένια».

Στις γωνίες έβαζαν λαξευμένες πέτρες, που τις πελεκούσαν τεχνίτες, οι ονομαζόμενοι «πελεκάνοι», που πληρωνόταν με το κομμάτι. Συνδετικά κονιάματα υπήρχαν πολλών ειδών. Χωματολάσπη, ασβέστης με άμμο ποταμίσιο ή θαλάσσης, μέχρι και το θρυλικό «κουρασάνι», που κατασκευαζόταν ποικιλοτρόπως. Συνήθως ήταν ασβέστης, τριμμένο κεραμίδι και θηραϊκή γη.

Υλικό απίστευτης αντοχής, με υγρομονωτικές ιδιότητες. Σε κατασκευές με άνεση χρόνου, ο ασβέστης παρασκευαζόταν («σβηνόταν») σε εδαφόλακκους, σκεπαζόταν με ξύλα, κλαδιά και χώμα τουλάχιστον έξι μήνες πριν τη χρησιμοποίησή του.

Χρησιμοποιούσαν πέτρες ασβεστολιθικές («νταμαρόπετρες) Μυστεγνών, Πολιχνίτου, λίγδους, τραχείτες, διάφορους πορόλιθους κ.λπ. Απ’ τη Μικρά Ασία με μαούνες ερχόταν οι υπόλευκες φωκιανές πλάκες για γριπίδες και δάπεδα και τα σαρμουσάκια, που λόγω εύκολης κατεργασίας χρησιμοποιούνταν σε εμφανείς λιθοδομές.

Πολλά σπίτια χτιζόταν με πλίνθους από χώμα και άχυρο. Κάποιες φορές πάνω από το ισόγειο γινόταν μία κατασκευή που λεγόταν «φριγκί». Ξύλινος σκελετός δηλαδή, πληρούμενος με πέτρα.

Φτιαχνόταν φυσικά και εξολοκλήρου υπερκατασκευές από ξύλο, τα περίφημα «σαχνισίνια».

Άλλος τρόπος δόμησης ήταν με συμπαγή τούβλα, τα λεγόμενα «τούρκικα». Τα εσωτερικά χωρίσματα γινόταν συνήθως με «μπαγδαντί», δηλαδή με ξύλινο σκελετό πετσωμένο με λεπτά πηχάκια ξύλου ή καλαμιού και επίχρισμα.

 Τα κεραμίδια ήταν στην πλειονότητα τους ντόπια (τούρκικα) και σε ελάχιστες περιπτώσεις γαλλικά (Μασσαλίας).

 Τα επιχρίσματα γινόταν με κονίαμα από ασβέστη, άμμο, νερό και άχυρο ή «κιντίρι», δηλαδή γιδότριχα. Το τελευταίο χέρι του σοβά λεγόταν «γιαγλί», το οποίο ήταν ασβέστης χωρίς νερό με άμμο ψιλοκοσκινισμένη και εφαρμοζόταν πατητά με το μυστρί. Σε ειδικές περιπτώσεις γινόταν επίχρισμα με «κουρασάνι».

Με «κουρασάνι», εμπλουτισμένο με ασπράδι αυγού ή γάλα συκιάς, γινόταν οι επαλείψεις δεξαμενών (χαβούζες).

  Η ξυλεία που χρησιμοποιούνταν συνήθως ήταν ντόπια κυπαρίσσια και λεύκες (καβάκια) για σκεπές, πατώματα, κουφώματα, μπαγδαντιά κ.λπ., και καστανιές για τα υπέρθυρα («πρέκια») και για τα εξωτερικά κουφώματα . Ένα υπέροχο ξύλο από κάποιο είδος πεύκου με υψηλότατη περιεκτικότητα σε ρετσίνι, συνήθως για πατώματα, ήταν το λεγόμενο «κέρινο» από τη Μαύρη Θάλασσα.

Γυαλιζόταν με δέρμα καρχαρία, αναδίνοντας μια ηδονική μυρωδιά κεχριμπαριού και αποκτούσε υφή κεριού, εξ ου και το όνομά του.

 Τα ταβάνια φτιάχνονταν κυρίως με το σύστημα «καπάτς χανέ», δηλαδή με αλληλοκαλυπτόμενες πλάκες ξύλου 20 περίπου εκατοστών πλάτος.

Οι βαφές ήταν χειροποίητες με λάδι, νέφτι, στεγνωτικό, χρώματα σε σκόνη κ.λπ.

Στο καμίνι («μουχάνι») και τ’ αμόνι φτιάχνονταν τα διάφορα σιδερικά, όπως πόμολα, κλειδαριές, μεντεσέδες κ.λπ. Δυσεύρετα και πανάκριβα είναι σήμερα τα παλιά και περίτεχνα μασίφ κάγκελα και οι σιδεριές των παραθύρων.

Ας κρίνουν με επιείκεια οι φίλοι αναγνώστες την έλλειψη λογοτεχνικού ύφους στο συμπιεσμένο και επιγραμματικό κείμενο με τις πολλές παραλήψεις. Για να αποτυπώσει και να περιγράψει κανείς όμως τις κατασκευές του παρελθόντος, κάνοντας τον λόγο εικόνα, χρειάζεται τεράστιος χώρος γραφής, που μόνο σε ένα πολυσέλιδο βιβλίο θα προσφερόταν.