Οι πρωτογενείς πηγές είναι εκείνες που θα σου μάθουν την ιστορία αλλιώς ή μάλλον οι άνθρωποι που έζησαν & πήραν μέρος σε γεγονότα έχουν τρόπο μοναδικό να κάνουν τις στιγμές που σου αφηγούνται να μένουν ανεξίτηλες στο χρόνο. Αυτή τη φορά ταξιδέψαμε 48 χρόνια πίσω, η χρονομηχανή στήθηκε στο γραφείο του συνταξιούχου πλέον δικηγόρου Απόστολου Κομνηνάκα, μπροστά σε πρωτοσέλιδο εφημερίδας που απεικόνιζαν τον ίδιο και τον Νίκο Ξυλούρη, στα Προπύλαια του Πολυτεχνείου και μια φωτογραφία με το πρώτο διοικητικό συμβούλιο της Λεσβιακής Ενωσης Σπουδαστών στην Αθήνα αμέσως μετά την πτώση της χούντας. Ο κ. Κομνηνάκας ζωντανεύοντας τις μνήμες του μας πήγε πίσω στις 17 Νοεμβρίου 1973 και στα γεγονότα που προηγήθηκαν. 

Το Σεπτέμβριο του 1972 πέρασε στη Νομική Αθηνών και έναν μήνα αργότερα τον Οκτώβριο του 1972 είχε αρχίσει να ξεπηδάει από το φοιτητικό κίνημα ο αντιδικτατορικός αγώνας. Οι φοιτητές ζητούσαν ελεύθερες φοιτητικές εκλογές & δημοκρατία στα πανεπιστήμια σε μια εποχή όπου παντού υπήρχε η σκιά της χούντας. «Σε κάθε αμφιθέατρο απέξω φύλαγε ένας του σπουδαστικού της ασφάλειας, να παρακολουθεί τι θα πούμε» θυμάται ο κ. Κομνηνάκας. 

Η κατάληψη της Νομικής  

Ήρθε ο Φλεβάρης του ‘73 με την κατάληψη της Νομικής Αθηνών, στην περίφημη ταράτσα της Νομικής. Η κατάληψη της Νομικής ήταν η πρώτη ανοιχτή δημόσια αντιδικτατορική συγκέντρωση στην καρδιά της Αθήνας. Εκεί ακούστηκαν για πρώτη φορά συνθήματα «Ψωμί Παιδεία Ελευθερία» & «Συμπαράσταση Λαέ». «Ήταν τότε που άρχισε ο κόσμος να τολμάει. Γιατί προηγουμένως το κλίμα που επικρατούσε ήταν σιωπή «μη μιλάτε». Ο κόσμος άρχισε να ξεθαρρεύει. Ο σπινθήρας που άναψε τότε την εξέγερση την κατάληψη της Νομικής ήταν η επιστράτευση των φοιτητών. Τότε με νόμο της χούντας -επειδή είχε δει ότι άρχισε να φουντώνει το φοιτητικό κίνημα- μεταξύ των πολλών άλλων διέκοψε την αναβολή και στράτευσε υποχρεωτικά τους πρωτοπόρους φοιτητές που ήταν επικεφαλής στις σχολές, ένας από αυτούς ήταν και συμπατριώτης μας ο Στρατής Πάλλης φοιτητής της Φαρμακευτικής τότε. 

Δεν θα ξεχάσω επίσης ότι στο ισόγειο της Νομικής ήταν οι φιλοχουντικοί φοιτητές, τα όργανα του καθεστώτος που είχαν κλείσει τις εισόδους και τα συνθήματα τους ήταν «Τα κομμούνια στο στρατό και οι φοιτητές εδώ». Όποιος ήταν αντίθετος στο καθεστώς έπαιρνε το χαρακτηρισμό «κομμούνι». Αυτό ήταν το πνεύμα των δήθεν πατριωτών, θεωρούσαν τον στρατό τιμωρία. Τότε έπεσε το πρώτο ξύλο αλλά ήταν και ο πρώτος σπινθήρας». 

Στο Πολυτεχνείο 

Με αιχμή το αίτημα για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές συνεχίστηκε ο αγώνας και ήρθε ο Σεπτέμβρης με τους φοιτητές να επιστρέφουν στα Πανεπιστήμια και το κίνημα άρχισε να φουντώνει ξανά, πάλι με αιχμή το αίτημα για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές. Είχε προηγηθεί στην ΑΣΟΕΕ ένα κίνημα για τον δημοκρατικό χάρτη της παιδείας. «Και φτάσαμε παραμονές του Πολυτεχνείου, στις 14-15 Νοεμβρίου που κάναμε συνελεύσεις στις σχολές. Μάθαμε στη Νομική ότι είχαν συνέλευση στο Πολυτεχνείο και μάθαμε ότι γίνανε επεισόδια και κατέβηκε η αστυνομία και γινόταν κυνηγητό και συλλήψεις. Έπεσε το σήμα να πάμε όλοι στο Πολυτεχνείο. Την πέμπτη μέρα αποφασίστηκε να κλειστούμε μέσα στο Πολυτεχνείο. Έγινε η κατάληψη. Στήθηκε ο ραδιοφωνικός σταθμός και άρχισαν να ακούγονται τα συνθήματα. Ήταν ένα ταρακούνημα μέσα στην καρδιά της Αθήνας. Στη δεύτερη και τρίτη μέρα ειδικά την Παρασκευή αυτός ο φοιτητικός ξεσηκωμός πλαισιώθηκε από το εργατικό κίνημα και τους αγρότες. Δεν θα μου σβήσουν από τη μνήμη από την Πατησίων να έρχεται ομάδα εργατών και μπροστά τους ένας οικοδόμος που κρατούσε ένα ηλεκτρικό τριβείο & από την άλλη αγρότες Μεγαρείς με τρακτέρ που διαμαρτύρονταν γιατί η γη τους δόθηκε σε έναν μεγάλο κεφαλαιούχο για να κάνει διυλιστήρια. 

Οπότε καταλαβαίνετε τον νεανικό ενθουσιασμό, ενώθηκε το φοιτητικό κίνημα με το εργατικό λαϊκό και έγινε ένας παλλαϊκός ξεσηκωμός. Αυτό ταρακούνησε και ανησύχησε τη χούντα. Μέσα ήμασταν τρεις-τέσσερις χιλιάδες από τους φοιτητές και αρκετοί προβοκάτορες βεβαίως που ήταν μέσα για να καρφώσουν εκείνους που συμμετείχαν. Στην καρδιά της Αθήνας τη δεύτερη μέρα με τον ραδιοφωνικό σταθμό να εκπέμπει και να ακούγεται μέχρι την Ήπειρο, τη Θεσσαλονίκη, με ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία να έχουν πλακώσει στις απέναντι πολυκατοικίες και να μεταδίδουν τα γεγονότα. Αυτό ήταν καρφί στο μάτι του καθεστώτος. Φοβούμενοι λοιπόν μήπως το πράγμα ξεφύγει από τα χέρια τους το βράδυ της Παρασκευής κατέβηκε ο Στρατός και τα τανκς. Πίσω από τις πύλες αυτοκίνητα καθηγητών είχα στηθεί για να μην μπορεί να μπει κανείς μέσα. 

Τα τανκς και ο στρατός ήρθαν να σώσουν την πατρίδα τους από τον ...εχθρό. Εμείς βεβαίως ήμασταν άοπλοι. Στην αρχή πετούσαμε νεράτζια πάνω στα τανκς, αλλά με αυτά δεν μπορείς να τα πολεμήσεις. Έπειτα φωνάζαμε συνθήματα «αδέρφια μας φαντάροι» για να τους ευαισθητοποιήσουμε.  

Αφού κυκλώθηκε το Πολυτεχνείο και δεν μπορούσε πια να μπει κανείς μέσα άρχισαν διαπραγματεύσεις. Συνάδελφοί μας από την οργανωτική Επιτροπή της κατάληψης είχαν συνομιλίες με τους αξιωματικούς. Μας είπαν ότι θα επιτρέψουν να βγούμε έξω & δεν θα πειράξουν κανέναν. Και λίγο-πολύ το χάψαμε. Ξεκίνησε μία συνέλευση για να δούμε τι θα κάνουμε, αλλά προς τα εκεί όδευε το πράγμα.  

Το τανκς 

Το τανκς που ήταν μπροστά στην πύλη ξαφνικά κάνει πίσω και γυρίζει ο πύργος ανάποδα με την κάνη προς τα πίσω. Σκεφτήκαμε ότι το κάνει για να ανοίξει η πύλη και πλησιάσαμε προς τη πύλη. Αλλά δεν ήταν αυτή η πρόθεση. Έκανε πίσω και γύρισε τον πύργο ανάποδα για να μπορέσει να ορμήσει πάνω στην πύλη. Ακόμα θυμάμαι τα παιδιά που ήτανε πάνω στις κολώνες. Έπεσαν και καταπλακώθηκαν. Τρομάξαμε σκεφτήκαμε ότι αυτοί είναι αδίστακτοι. Πέρασε το τανκς πάνω από την πύλη, πάνω από τα αυτοκίνητα των καθηγητών. Βλέπουμε την κάνη να στρέφεται προς το μέρος μας & η μπούκα του κανονιού πάνω μας. Εκείνη τη στιγμή έσπασε το φράγμα του φόβου που δεν καταλαβαίναμε πια τίποτα. Όρμησαν μέσα οι στρατιώτες και όχι οι αστυνομικοί - ευτυχώς γιατί με αυτούς είχαμε πολλά προηγούμενα και θα ‘βγάζαν πολλά απωθημένα. Τρέξαμε να κρυφτούμε μέσα στις αίθουσες δεν ξέραμε τι θα κάνουμε ήρθαμε σε απόγνωση.  

Θυμάμαι μπήκανε μέσα με τα όπλα για να μας βγάλουν έξω από τις αίθουσες. Βγήκα έξω με τα χέρια ψηλά 19 χρονών παιδί, με έβρισε ένας φαντάρος με κλώτσησε και κατέβηκα καμιά τριανταριά σκαλοπάτια με δύο άλματα. 

Ο Αντώνης Πρωτονοτάριος 

Υπήρχαν 3 έξοδοι, η κεντρική πύλη που έριξε το τανκς και δύο πλαϊνές από την μπροστινή ήταν οι προβολείς οι άλλες δύο ήταν σκοτεινές. Πιανόμαστε αλυσίδες για να βγούμε. Βγήκαμε από την κεντρική & στρίψαμε δεξιά και έτσι μπήκα από την πλευρά του τοίχου γιατί περνούσαμε από μία στοά με υποκοπάνους και ρόπαλα και πηδάγαμε πάνω από χτυπημένους και τρέχοντας κυνηγημένοι μπήκαμε στην παράλληλο μετά της Μπουμπουλίνας. Οι μπροστινοί μας πατούσαν κουδούνια πολυκατοικιών για να κρυφτούμε κάπου. Είδα μία πόρτα πολυκατοικίας άνοιξε - μπήκαν κάποιοι- μέχρι να προλάβω να πάω έκλεισε. Ήμασταν 6 -7 φοιτητές, απέναντι βλέπαμε μπλόκα από την αστυνομία πήδηξα σε ένα χαντάκι γιατί έβλεπα ότι έρχονται. Ακόμη ένας έκανε την ίδια κίνηση. Πέρασαν και δεν μας είδαν, χτυπήσαμε μόλις ‘φύγαν τα κουδούνια. Άνοιξε η πόρτα. Μπήκαμε 8 άτομα μέσα σε ένα διαμέρισμα τρομαγμένοι με σπασμένα κεφάλια. Ήταν το διαμέρισμα του Αντώνη Πρωτονοτάριου από την Κορώνο της Νάξου. Μείναμε μέχρι το πρωί εκεί. Βέβαια λίγες ώρες μετά περνάγανε με τις ντουντούκες οι στρατιωτικοί και φώναζαν όσοι έχουν φοιτητές στα σπίτια τους να τους βγάλουν γιατί θα γίνει έλεγχος και έφοδος στα σπίτια. Η καρδούλα μας χτυπούσε. Ο μπάρμπα - Αντώνης μας είπε «Μη φοβάστε δεν ανοίγω σε κανέναν». Σε μισή ώρα χτύπησε το κουδούνι. Δεν άνοιξε. Ωστόσο μετά μάθαμε ότι ήταν η σπιτονοικοκυρά από κάτω που και αυτή έκρυβε φοιτητές. Βγήκαμε το Σάββατο το πρωί κατά τις 10:00 με 11:00 ένας-ένας. Περάσαμε την πλατεία Εξαρχείων φτάσαμε στην Ακαδημίας, μπήκαμε στο λεωφορείο & φτάσαμε στα σπίτια μας. 

Παρότι έχουν περάσει 48 χρόνια εγώ νομίζω ότι είναι εχθές. Εκτός του ότι τα γεγονότα αυτά σημάδεψαν τη ζωή μας είναι ένα πολύ ισχυρό μήνυμα και παραμένει αυτό το μήνυμα για τη νεολαία ότι κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος & η οργανωμένη απειθαρχία και ανυπακοή μπορεί να φέρει αποτέλεσμα σε οποιοδήποτε δυνάστη.  

Λίγους μήνες μετά το καθεστώς έπεσε με δραματικό τρόπο & σε αυτό συνετέλεσαν και τα γεγονότα στην Κύπρο. 

Ο αγώνας αυτός είχε έντονο δημοκρατικό & αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα. Αν θυμάστε τα μηνύματα στις πύλες του Πολυτεχνείου έλεγαν «Έξω οι ΗΠΑ & το ΝΑΤΟ». Ξέραμε η χούντα ποιανών δημιούργημα ήταν. Πίσω από μια χούφτα ανέντιμων προδοτών αξιωματικών υπήρχαν οι προστάτες τους, οι ίδιοι που δεν προστάτεψαν την Κύπρο και αυτά τα μηνύματα δεν σβήνουν όσο και αν κάποιοι θέλουν να τα αποσιωπήσουν και να παραχαράξουν την ιστορία. Ήταν τα μηνύματα του ξεσηκωμού του Πολυτεχνείου & παραμένουν επίκαιρα ακόμη & τώρα.  

Οι ηγέτες & οι Ηγέτες 

Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος αυτού δεν ήταν λίγοι που πήραν θέση, κάποιοι ενστερνιζόμενοι το δόγμα της ένοχης σιωπής και κάποιοι συμπαραστάθηκαν σε εκείνους που τόλμησαν να την σπάσουν. 

Στις 23 Φλεβάρη του 1973 κοινοποιήθηκε από τον τότε Μητροπολίτη Μηθύμνης Ιάκωβο μια επιστολή προς τους φοιτητές της Επαρχίας Μήθυμνας στην οποία σημειώνεται μεταξύ άλλων «Είσθε προνομιούχος γενεά, τα πάντα διαθέτει το κράτος δια την μόρφωσίν σας, δια την συντήρησίν σας, ακόμη δε και δια την ψυχαγωγίαν σας. Φανήτε άξιοι αυτής της προστασίας (…) η Επαναστατική Κυβέρνησις φροντίζει και είμεθα βέβαιοι ότι θα τα ικανοποιήση όλα και πρεπόντως». «Μας ζητούσαν να υποταχθούμε» εξηγεί ο κ. Κομνηνάκας αναφερόμενος στην επιστολή και συνεχίζει: «Την ίδια στιγμή από την άλλη πλευρά εκτός από αυτόν τον θρησκευτικό ηγέτη όταν ήμασταν έγκλειστοι στη Νομική Σχολή, από την απέναντι πολυκατοικία ένας ρασοφόρος μας έκανε νοήματα. Ανοίξαμε τα παράθυρα και μας πετούσαν κουλούρια. Μάθαμε ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος, τότε Αρχιμανδρίτης , είναι ο νυν Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, που ήταν συμπαραστάτης στον αγώνα, όπως συμπαραστάτης ήταν και ένας άλλος ιερέας ο Λαγουδάκης που ήταν και μέσα στο Πολυτεχνείο. Λίγους μήνες αργότερα μάθαμε ότι σκοτώθηκε σε τροχαίο. Εντός εισαγωγικών τροχαίο».