Το Ελαιοτριβείο Βρανά ιδρύθηκε το 1887 και διέκοψε τη λειτουργία του στις αρχές της δεκαετίας τού 1970. Ήταν ένα από τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια της Λέσβου και ανήκε στην οικογένεια της μητέρας του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη.

Το 1999 αγοράστηκε από μέλη της πολιτιστικής, αστικής, μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Αρχιπέλαγος», τα οποία το παραχώρησαν στην εταιρεία για να γίνει μουσείο και χώρος πολιτισμού.

Οι εργασίες αποκατάστασης ξεκίνησαν το 2005 και κράτησαν τέσσερα περίπου χρόνια.

Το Ελαιοτριβείο - Μουσείο Βρανά εγκαινιάστηκε το 2009 και είναι ένας πολύπλευρος χώρος πολιτισμού. Στους χώρους του παρουσιάζονται τα στάδια και τα μέσα της μηχανοκίνητης ελαιουργίας και μέρος του σπάνιου αρχειακού υλικού που ανασύρθηκε από τα ερείπια του εργοστασίου. Παράλληλα, λειτουργούν δύο ξεχωριστές μόνιμες εκθέσεις.

Η έκθεση «Ματιές σ' ένα μνημείο» περιλαμβάνει έργα σύγχρονων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από το ελαιοτριβείο. Η έκθεση «Η Λέσβος του Ελύτη» παρουσιάζει τους ιδιαίτερους δεσμούς της ζωής και του έργου του μεγάλου ποιητή με τη γενέτειρα των γονιών του, στον πιο κατάλληλο χώρο: στο λιοτρίβι του παππού του.

Η παρούσα έκδοση που έγραψε και επιμελήθηκε η Ελένη Παπαθωμά, επιχειρεί να παρουσιάσει τους χώρους και τις εκθέσεις του Ελαιοτριβείου - Μουσείου Βρανά και να σκιαγραφήσει τα ιστορικά συμφραζόμενα της μηχανοκίνητης ελαιουργίας στη Λέσβο. Χωρίζεται στα παρακάτω κεφάλαια: Ο τόπος και ο χρόνος (Η Λέσβος, η ελιά και η βιομηχανία, Το βιομηχανικό «θαύμα» στη Λέσβο, Η εξέλιξη της ελαιοπαραγωγής στη Λέσβο, Η Γέρα, το Πέραμα και ο Παπάδος, Η Γέρα και το Πέραμα, Ο Παπάδος), Οι άνθρωποι και η εργασία (Η οικογένεια Βρανά, Δούναι και λαβείν: ένα πολύτιμο αρχείο, Χτύπαγ' η μπουρού κάθε πρωί, Η ζωή στο ελαιοτριβείο), Η δουλειά και η μηχανή (Από το δέντρο στη «μηχανή». Η παραγωγή λαδιού στα μηχανοκίνητα ελαιοτριβεία, Η μπατή και το μπασκί, τα χαμούρι και η αμούρη: η γλώσσα του λαδιού), Το Ελαιοτριβείο - Μουσείο Βρανά: οι χώροι και οι μηχανές (Η διάταξη και η μορφολογία του συγκροτήματος, οι μπατές, Ο κύριος χώρος παραγωγής, το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο, οι αποθήκες του λαδιού, βοηθητικός χώρος-σαπωνοποιείο, η εσωτερική αυλή), Το λιοτρίβι και η τέχνη (Ματιές σ' ένα μνημείο, Η Λέσβος του Ελύτη), Το εγχείρημα:

Το λιοτρίβι που έγινε μουσείο (Η αρχιτεκτονική αποκατάσταση, Η αποκατάσταση του μηχανολογικού εξοπλισμού, Η λειτουργία του ελαιοτριβείου ως μουσείου και χώρου πολιτισμού).

Τα κείμενα πλαισιώνονται από πλούσιο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό.