Πολλά έχουν γραφτεί για τη διάσωση από την κατάρρευση ενός ιστορικού Μνημείου Αρχιτεκτονικής, υπαγόμενο στην κατηγορία του Εκλεκτισμού, που βρίσκεται λίγο έξω από το κέντρο της πόλης της Μυτιλήνης - στη Θέρμη! Ο πλέον απλός πολίτης του νησιού, ο περαστικός, ο τουρίστας, που περνά μπροστά από το Μνημείο, κοντοστέκεται, το παίρνει φωτογραφίες, και αν δε γνωρίζει την ιστορία του, ρωτά τους παρευρισκόμενους στα καταστήματα να μάθει τι ήταν αυτό το κτίριο, γιατί παραμένει έτσι εγκαταλελειμμένο και γιατί επιτέλους δεν ασχολούνται αυτοί που το έχουν να το σώσουν. Εδώ βέβαια δεν αναφέρομαι μόνο στους τουρίστες από την απέναντι ακτή, που έρχονται για να δουν αν ακόμα διασώζεται, ως κατάλοιπο από τους απογόνους τους, δηλαδή από αυτούς που επένδυσαν στα ιαματικά νερά, όπως θα λέγαμε σήμερα στο ξενοδοχείο ΣΑΡΛΙΤΖΑ ΠΑΛΛΑΣ.

Η αξία των ιστορικών μνημείων σε κάθε πόλη

Τα ιστορικά Μνημεία είναι κτίρια τα οποία ενσωματώνουν στοιχεία αρχιτεκτονικής και ιστορικής κληρονομιάς σε κάθε τόπο.

Πρωτίστως όμως, εκείνο που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό και την ευαισθησία των κατοίκων κάθε τόπου, είναι η συμπεριφορά του στην ανάδειξη της όποιας ιστορικής κληρονομιάς τους (Φιλοσοφία - Θεόφραστος, Ποίηση - Σαπφώ  και Ελύτης, Λογοτεχνία - Μυριβήλης, Λαϊκή Ζωγραφική - Θεόφιλος, εν προκειμένω η αρχιτεκτονική του Αδαλή). Όλοι αυτοί διαχρονικά πρόσφεραν ο καθένας με το έργο του ανεξίτηλο, πολιτισμό στο νησί, που ο ξένος το διακρίνει με το που θα πατήσει το πόδι του στο νησί.

Και αναφέρομαι όχι μόνο στα διατηρητέα της προκυμαίας, αλλά και όλα τα άλλα καταπληκτικά διάσπαρτα κτίρια  και οικισμούς στις περιφερειακές πόλεις, Πύργοι Θερμής, Αγία Παρασκευή, Πλωμάρι, τις βιομηχανικές κτιριακές εγκαταστάσεις για τις οποίες ιδιαίτερα ενδιαφέρθηκε ο τότε νομάρχης, κος Σηφουνάκης, με την ιδιαίτερη ευαισθησία που τον διέκρινε ως αρχιτέκτονα. Την ίδια ευαισθησία ακριβώς διαπίστωσα και από νέους ανθρώπους του νησιού όταν παρευρέθηκα ένα απόγευμα σε μια εκδήλωση στην πινακοθήκη της Μυτιλήνης, όπου δύο καλλιτέχνιδες, η ζωγράφος κα Ευγενί Φίλιου και η ποιήτρια κα Αλεξάνδρα Παπαπάντου, να χαρίζουν στο κοινό που παρευρέθηκε συγκίνηση με τους στίχους σε αρμονία με τα θέματα των πινάκων.

Τίτλος: «ΕΝ ΣΑΡΛΙΤΖΑ ΣΕ ΠΡΟΣΜΕΝΩ»

...Και απαγγέλλοντας στο ακροατήριο το περιεχόμενο του θέματος, ζητούσαν μια απάντηση.

Άνθρωπε γιατί αργείς; Γιατί δεν προνοείς;

Για τούτα τα ναυάγια της στεριάς, που μισοβυθισμένα στη λήθη του χρόνου κατολισθαίνουν καρτερικά, αναζητώντας μία αγκαλιά, λίγη φροντίδα.

.Μέσα από αυτά τα λόγια ανεδείετο η πραγματικότητα, που αφορούσε το ΣΑΡΛΙΤΖΑ, και ο λόγος του ποιητή Σιμεωνίδη του Κείου (556 - 468 π.Χ.). Η απάντηση ακόμη δεν έχει δοθεί. «Την ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν. Την δε ποίησιν ζωγραφίαν λαλούσαν».

Εδώ σταματώ την εισαγωγή μου για να έλθω στο κυρίως θέμα των απόψεών μου για την τύχη αυτού του μνημείου, ως κάτοικος αυτού του νησιού και ως μέλος και επιστήμονας αποκατάστασης μνημείων του ICOMOS.

Όταν μετά από χρονοβόρες περιπλανήσεις με τις διαδικασίες για την παραχώρηση του Σάρλιτζα μετά των λουτρικών εγκαταστάσεων ως ιαματικά νερά, το Δεκέμβριο του 2016 (λίγο πριν το ΤΣΑΥ απορροφηθεί από τον ΕΦΚΑ), υπεγράφετο η σύμβαση παραχώρησης, με απαίτηση του ΤΣΑΥ να αποσυρθεί η οικονομική απαίτηση του Δήμου, καταβολής 100.000€ ως αποζημίωση για την προσβολή αισθητικής εγκατάλειψης, που προκαλεί ακόμη και σήμερα με οικονομικές επιπτώσεις στη μικρή αγορά του Δήμου Θερμής, η οποία έγινε αποδεκτή, για να δοθεί επιτέλους λύση, στο από δεκαετίες, χρονίζον πρόβλημα (1992). Ο κόσμος της Θερμής ενεθάρρυνε ότι άρχιζε επιτέλους η αποκατάσταση του όλου συγκροτήματος (κυρίως κτίριο - Κιουτσούκ - Σάρλιτζα) την παρέμβαση στον αρχαιολογικό χώρο 17 στρ. που και αυτά παρεχωρούντο από το Δήμο στο Σάρλιτζα για την τουριστική αξιοποίηση.

Τη δεδομένη λοιπόν χρονική στιγμή είχα δημοσιεύσει άρθρα μου στην έγκριτη εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, στις 15/5/2015, με τίτλο: «Οι όποιες παρεμβάσεις χρίζουν ιδιαίτερης αντιμετώπισης σε ιστορικά διατηρητέα κτίρια», καθώς και στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ Αιγαίου, όπου ήμουν καλεσμένος, ισχυριζόμενος μεταξύ των άλλων, πρώτον, το σεβασμό στο ύφος των εν λόγω κτιρίων και, δεύτερον, τα σημαντικά οικονομικά οφέλη, μετά την αποκατάστασή τους στην τοπική κοινωνία κ.λπ., τονίζοντας την αναγκαιότητα κάτω από την πίεση του χρόνου (για την άμεση αντιμετώπιση της στατικής επάρκειας των κτιρίων). Έκανα την πρόταση, οι τεχνικές υπηρεσίες του φορέα που θα αναλάμβανε τη διαχείρισή του, να ξεκινούσαν την αξιολόγηση τεκμηρίωσης του φέροντα οργανισμού, ώστε να προσδιορισθούν οι σημερινές συνθήκες δυνατοτήτων παρέμβασης, σε συνάρτηση με τα ιαματικά, που ρέουν στο υπέδαφος της θεμελίωσης καθώς και τα γεωμετρικά στοιχεία του φορέα, με αναφορά στα υλικά δόμησης και την αντοχή τους. Τα αποτελέσματα αυτά θα καταγράφοντο ως υπάρχουσα κατάσταση των κτιρίων, προκειμένου να προσδιορισθούν οι δυνατότητες επέμβασης στους επί μέρους φορείς και οι οποίοι απαιτούν επιστημονική τεκμηρίωση, με εφαρμογή βεβαίως και της τρέχουσας νομοθεσίας της ιαματικής πηγής που διατίθεται. Τόνισα επίσης τη σημασία του περιβάλλοντα χώρου, που χρίζει και αυτός προσεκτικής αποκατάστασης λαμβάνοντας υπ' όψιν τα αρχαιολογικά ευρήματα σε συνεργασία πάντα  και με την Αρχαιολογική Υπηρεσία. (Βλ. προτάσεις μου σε άρθρο μου στις 18/1/2017 στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ με θέμα: «Τα κτίρια μνημεία χρίζουν εξειδικευμένης τεχνολογίας για την αποκατάστασή τους»).

Ήδη από όσα γνωρίζω από τον τύπο, υπάρχουν στατικές μελέτες που έχει εκπονήσει το ΕΜΠ πριν 15 περίπου χρόνια, καθώς και μια μελέτη του καθηγητή κου. Αγγελίδη σχετικά με τα ιαματικά νερά.

 Πρόταση επείγουσας εφαρμογής

- Κατά τη γνώμη μου είναι επιβεβλημένη η απόκτηση ενός master plan υπάρχουσας κατάστασης, ώστε να υπάρχει προσεκτική αξιολόγηση με έμφαση στις ανάγκες οικοδομικής αποκατάστασης όλων των κτιριακών εγκαταστάσεων με καθορισμό χρήσεων.

- Να δημοσιευθεί πρόγραμμα συνοδευόμενο από χρονοδιάγραμμα καθώς και μελέτη σκοπιμότητας, για να τεθεί σε διαβούλευση από την κοινωνία και να αξιολογηθεί, ώστε οι πολίτες να είναι γνώστες ενός συνολικού προγράμματος υλοποίησης του έργου, διότι είναι αυτός ο κατ’ εξοχήν ενδιαφερόμενος.

Η θέση της περιφέρειας να διαχωρίσει την ανακαίνιση των λουτρών μόνον είναι αποσπασματική. Εκείνο που επείγει είναι η διάσωση των κυρίως κτιρίων ως μνημείο Αρχιτεκτονικής.

*(ΤΙΤΛΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΟΥ ΣΑΡΛΙΤΖΑ ΤΩΝ ΑΛ. ΠΑΠΑΠΑΝΤΟΥ,  ποιήτριας ΕΥΓΕΝΙ ΦΙΛΙΟΥ,  ζωγράφου)

Παράσχος Καραβατάκης

Αρχιτέκτων

ΕΠ.Μ. ORDRE DES ARCHITECTES PARIS

ΜΕΛΟΣ ICOMOS - HELLENIQUE