Πέρασα πριν λίγες ημέρες από το βιβλιοπωλείο του Μιχάλη, παλαιού βιβλιοπώλη της Μυτιλήνης, που από τα φοιτητικά μου χρόνια πάντα μ’ άρεσαν οι συζητήσεις μαζί του, καθώς μεταφέρει τη σοφία των διαβασμάτων του στην καθημερινότητά μας. Φυσικά η συζήτησή μας περιστράφηκε γύρω από την κρίση και τα προβλήματα που βιώνει ο τόπος μας. Μου θύμισε ένα βιβλίο που μου είχε προτείνει 15 χρόνια πριν και είχα πραγματικά εντυπωσιαστεί. Είναι το «Κάστρο της Μνήμης» του Άρη Φακίνου και μετά από τόσα χρόνια με την ευκαιρία της κουβέντας μας, το έπιασα και πάλι στα χέρια μου.
Η ιστορία του βιβλίου διαδραματίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, και αφορά στην πολιορκία του Παλιόκαστρου από τους Τούρκους, ενός μικρού ηπειρώτικου χωριού, που άντεξε πάνω από 300 χρόνια ελεύθερο. Προς τα τέλη του βιβλίου, οι Τούρκοι κάνουν άλλη μια επίθεση, αλλά όχι προς το χωριό, αλλά προς ένα τεράστιο επιβλητικό κυπαρίσσι, που δέσποζε στο ορεινό τοπίο της περιοχής και που κατά το μύθο που είχε διαρρεύσει στους Οθωμανούς, όσο θα έστεκε όρθιο, το Παλαιόκαστρο θα έμενε ελεύθερο.
«... όταν κατάλαβαν τι γινόταν ήταν πια αργά, οι γενίτσαροι είχαν κυκλώσει το δέντρο κι αλάλαζαν από τη χαρά.... Κι είδα που ’φεραν οι Τούρκοι τσεκούρια και πριγιόνια, και του ρίχτηκαν, του άνοιξαν ένα σωρό λαβωματιές, ύστερα έκαψαν και τριγύρω το χώμα. Πάνω από τα μπεντένια όλοι κοίταγαν, γινόταν θρήνος, οι γυναίκες τράβαγαν τα μαλλιά τους και καταριούνταν τους Τούρκους ... Ο δήμιος με τα τσιράκια του τού ’κοψε πρώτα όλα τα κλαριά, το ’καναν μετά κομμάτια με τα τσεκούρια. Και το βράδυ στήσανε χορό, φέρανε και όργανα, τους άκουσα που τραγουδούσαν όλη τη νύχτα. Πάει, ο Θεός μάς εγκατέλειψε, δεν υπάρχει ελπίδα.»

Στο τέλος το Παλιόκαστρο πέφτει ηρωικά, η ιστορία μάς είναι γνωστή, οι καιροί αλλάζουν, τα μηνύματα έρχονται και στην Ελλάδα από τη γαλλική και αμερικανική επανάσταση και η Οθωμανική Αυτοκρατορία δείχνει τις τελευταίας τις αναλαμπές λίγο πριν την πτώση «... όπως και το ετοιμοθάνατο γαϊδούρι δίνει τις πιο γερές κλοτσιές λίγο πριν ψοφήσει, έτσι και εκείνοι: τώρα θα είναι που θ ’αρχίσουν να χτυπάνε γερά, αμείλιχτα, θα γίνει ακόμα πιο μαύρη και ανυπόφορη η σκλαβιά».
Οι σκέψεις αυτές ήρθαν στο μυαλό κου καθώς αυτές τις ημέρες συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την κοπή των πεύκων στα Μέσσα της Λέσβου· ακόμα δεν έχουν βρεθεί οι ένοχοι και τα κουφάρια των κομμένων δέντρων στέκουν ακόμα και μας θυμίζουν την ανθρώπινη ανοησία. Ίσως για κάποιους τα δέντρα αυτά συμβόλιζαν κάτι που θα ήθελαν να καταστρέψουν. Ένα κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που χάνεται. Τα δέντρα δεν έχουν μόνο οικολογική αξία, αλλά αποτελούν τμήμα της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, πολύ σημαντικής για το νησί μας. Όπως κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς αποτελούν οι βελανιδιές που κόβονται τις τελευταίες ημέρες στο νησί μας, αλλά και οι ελιές που οδεύουν προς την Αθήνα ως καυσόξυλα. Ο λεσβιακός ελαιώνας και πριν την κρίση βρισκόταν σε κίνδυνο, αποτέλεσμα του στρεβλού μοντέλου οικονομικής μεγέθυνσης που ακολουθήθηκε τα τελευταία χρόνια. Εμφανής είναι η εγκατάλειψή του από τους αγρότες εξ αιτίας της πολύ χαμηλής τιμής τους ελαιολάδου, ενώ τώρα πλέον, λόγω οικονομικής κρίσης, κινδυνεύει και από τις ορέξεις κάποιων που θέλουν να εκμεταλλευτούν τα δέντρα μας για καυσόξυλα. Φίλοι από την Ικαρία μού μετέφεραν ανάλογα περιστατικά στο αρχέγονο δάσος του Ράντη.

Τι άλλο θα δούμε; Ευτυχώς για τη γειτονική Χίο η μαστίχα έχει πολύ υψηλή τιμή τα τελευταία χρόνια, ειδάλλως μπορεί να βλέπαμε και τους σχίνους να κατέληγαν ως καυσόξυλα.
Εν μέσω κρίσης, βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο. Είναι προφανές ότι η επόμενη ημέρα για την πατρίδα μας θα είναι διαφορετική. Σε πείσμα των «μελλούμενων», ο κάθε πολίτης, από όποιο μετερίζι μπορεί, πρέπει να πάρει θέση και να μπει μπροστά για να σωθεί το Παλαιόκαστρο. Αλλά και εάν φανεί ότι το χωριό πέφτει και χάνουμε τη μάχη, να σταθούμε όρθιοι για να δώσουμε νέους αγώνες, μαθημένοι από τα λάθη του παρελθόντος, για την αλλαγή του τρόπου που βλέπουμε τον τόπο μας και το πέρασμά μας από τη ζωή. Γιατί η ζωή δε χρεωκοπεί, και οφείλουμε να βγούμε σοφότεροι από την κρίση, αξιολογώντας τι αξίζει και τι όχι. Πρέπει επιτέλους ο καθένας από εμάς να καταλάβει ότι είναι υπεύθυνος για τον τόπο που θα παραδώσουμε στα παιδιά μας, καθώς όπως έγραψε και ο Ιρλανδός συγγραφέας και πολιτικός Edmund Burke, «το μόνο που χρειάζεται για να θριαμβεύσει το κακό, είναι να μην κάνουν τίποτα οι υποστηρικτές του καλού».
Αντί υστερόγραφου... εμείς οι νησιώτες, καλό είναι να μην ξεχνάμε και τα Νησιά του Πάσχα, εκεί όπου οι κάτοικοι του νησιού επέλεξαν να διαχειριστούν το φυσικό περιβάλλον με έναν, όπως αποδείχθηκε, καταστροφικό τρόπο: υπερεκμεταλλεύτηκαν την ξυλεία των δένδρων και τη γονιμότητα του εδάφους, αυξήθηκε υπερβολικά ο πληθυσμός και χώρισαν τη γη τους σε περιοχές που εξουσίαζαν ιεραρχικές ομάδες με ανταγωνιστικές (έως και πολεμικές) μεταξύ τους σχέσεις. Η αλόγιστη εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος υπέσκαψε την ικανότητα της επιβίωσης, με αποτέλεσμα την καταστροφή του πολιτισμού τους.

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

* O Μιχάλης Μπάκας (http://oikoanemos.wordpress.com/about) είναι περιβαλλοντολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στην Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση, γραμματέας της Περιφερειακής Οργάνωσης Βορείου Αιγαίου των «Οικολόγων Πράσινων».