Κάθε επιστήμη βασίζει το θεωρητικό της υπόβαθρο πάνω σε απλές αλλά μεγάλες αλήθειες. Είναι μικρά αξιώματα, τα οποία αποτελούν τις θεμέλιες λίθους ώστε να χτιστεί το οικοδόμημα της γνώσης. Θεμέλια λίθος της επιστήμης των διεθνών σχέσεων αποτελεί η έννοια της ισχύος. Στον αντίποδα, η ηθική είναι μια έννοια η οποία βρίσκεται σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης όπως και στην επιστήμη. Ανάλογα με τα αξιώματα της κάθε επιστήμης και την αντίληψη του μελετητή, η ηθική αλλάζει μορφή και έννοια. Αλλάζει μορφή ακόμα και ανάμεσα στα μάτια των απλών παρατηρητών.

Ποια είναι όμως η έννοια της ηθικής στις σχέσεις μεταξύ των κρατών; Τι είναι ηθικό και τι ανήθικο; Αν είναι ηθικό μπορεί να είναι και νόμιμο; Όλα αυτά τα ερωτήματα λαμβάνουν εντελώς διαφορετικές απαντήσεις όταν μιλάμε για το εσωτερικό ενός κράτος και για τις διακρατικές σχέσεις. Στο εσωτερικό ενός κράτους, ό,τι δεν απαγορεύεται, επιτρέπεται, και όταν οι κανόνες παραβιάζονται, υπάρχουν συνέπειες. Η ηθική δε μας υπαγορεύει ούτε το νόμιμο ούτε το παράνομο, διέπει όμως ξεκάθαρα την ύπαρξή του. Είναι νόμιμο να επιστρέφεις ένα χαμένο πορτοφόλι και συνάμα ηθικό. Στις σχέσεις όμως μεταξύ των κρατών όπου δεν υπάρχει ανώτερη εξουσία, η ισχύς έρχεται να επιβάλει την τάξη. Το νόμιμο σχεδόν παραγκωνίζεται, ενώ το ηθικό αλλάζει μορφή. Αφού δεν υπάρχει ανώτερη αρχή για να τηρήσει την τάξη, τα κράτη είναι αναγκασμένα να βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στις δικές τους δυνάμεις ώστε να επιβιώσουν. Δεν υπάρχει κανένα δίχτυ ασφαλείας που να συγκρατεί τα κράτη από τη συντριβή.

Σε έναν τέτοιο κόσμο, λοιπόν, τι είναι ηθικό και τι ανήθικο; Είναι ηθικό να επιδιώκεις όσο πιο πολλή ισχύ μπορείς ώστε να επιβιώσεις σε βάρος άλλων κρατών; Είναι ηθικό να επιτίθεσαι και να ξεκινάς πόλεμο για να προστατέψεις τα συμφέροντά σου εφόσον μπορείς; Στον κόσμο των διεθνών σχέσεων, η απάντηση είναι ξεκάθαρα «ναι». Πρέπει να τονίσουμε πως η απώλεια ανθρώπινων ζωών, καθώς και όλες οι συνέπειες του ανταγωνισμού ισχύος των κρατών, είναι πολλές φορές καταστροφικές. Όμως πρέπει να κατανοήσουμε πως εδώ μιλάμε για την ηθική της συμπεριφοράς των κρατών και όχι για την ηθική των αποτελεσμάτων της. Διότι η γιορτή απελευθέρωσης ενός κράτους είναι μια ντροπιαστική ήττα για ένα άλλο και το αντίθετο. Συνεπώς, ανήθικο δεν είναι να σου επιβάλλεται το δίκαιο του ισχυρού, αλλά να αδυνατείς να το πολεμήσεις.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τα παραπάνω, ας πάρουμε το ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένο παράδειγμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Τι είναι δίκαιο; Τι νόμιμο και τι ηθικό στη διπλωματία; Η απάντηση είναι πως στη διπλωματία το δίκαιο και το νόμιμο μας ενδιαφέρει όταν δεν έχουμε τη δύναμη να το παρακάμψουμε, ενώ ηθικό είναι να προσπαθούμε πάντα για την ισχυροποίηση και την επιβίωση του κράτους. Δεν μπορούμε λοιπόν να κρίνουμε, πόσο μάλλον να χαράξουμε εξωτερική πολιτική στη βάση του νόμιμου, του δικαίου και του ηθικού, διότι τα δύο πρώτα δε βοηθούν ιδιαίτερα, ενώ το τελευταίο έχει διαφορετική έννοια. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η άποψη ότι είναι ανήθικο να παίζονται τουρκικά σήριαλ στην τηλεόραση, να διοργανώνονται κοινές πολιτιστικές εκδηλώσεις ιδιαίτερα όταν αφορούν τους πρόσφυγες και πως όλο αυτό μάς κάνει μέρος της λάθος οριζόμενης «νεοοθωμανικής» εξωτερικής πολιτικής. Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό της ηθικής, όλα αυτά είναι αποδεκτά και αναμενόμενα. Αντίθετα, είναι ανήθικο να μην προβάλλεται ο ελληνικός πολιτισμός μέσα από την 7η Τέχνη, να αφήνονται οι ελληνικές μειονότητες σε όλο τον κόσμο στην τύχη τους και να μην υπάρχει μια μακρόπνοη και ενεργητική ελληνική εξωτερική πολιτική.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται γιατί τα κράτη συμπεριφέρονται σύμφωνα με σταθερές, σημαντικότερη από τις οποίες είναι η ισχύς. Η διπλωματία ασκείται με βάση το εθνικό συμφέρον, κοιτάει στο μέλλον και σέβεται, αλλά δεν αφήνει το παρελθόν να επηρεάσει τη δράση της. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ηθική στις διακρατικές σχέσεις μοιάζει με την ηθική του έρωτα, διότι και τα δύο δεν εξουσιάζονται από τίποτα και φυσικά όλα επιτρέπονται.