Κατά τη δεκαετία του ‘60 ετέθησαν οι βάσεις για την καταναλωτική κοινωνία του σήμερα. Η καταστροφή του κοινωνικού ιστού στην επαρχία εξ αιτίας της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, η δημιουργία νέων επαγγελμάτων, η επέκταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η μερική άρση των συνεπειών του εμφυλίου, η οικονομική βοήθεια από τα ξένα κράτη και η είσοδος ξένων κεφαλαίων, δημιούργησε έναν κοινωνικό και οικονομικό εκσυγχρονισμό και καθιέρωσε νέες ανάγκες. Η αλόγιστη αστικοποίηση με όλες τις ιδεολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις της επέβαλε νέες αξίες, που στηρίχτηκαν στην άρνηση των παραδοσιακών και συνήρτησαν την κοινωνική άνοδο όχι με την αξιοκρατία, αλλά με την κατοχή αγαθών. Παράλληλα, η φρενήρης και άκριτη αποδοχή των νέων τεχνολογιών στην καθημερινότητα καθόριζε εν πολλοίς την κοινωνική καταξίωση. Τα παραδοσιακά αγροτικά επαγγέλματα του πρωτογενούς τομέα αντικαταστάθηκαν από άλλα (κυρίως του δημόσιου τομέα ή στον ιατρικό και κατασκευαστικό κλάδο), τα οποία εξασφάλιζαν την κοινωνική αποδοχή. Το παράδειγμα του Ωνάση διέτρεχε τις ελπίδες των Ελλήνων, που για πρώτη φορά άρχισαν να οραματίζονται το γρήγορο πλουτισμό. Η ιδεολογία αυτή της νόθας ελληνικής αστικής τάξης μεταβιβάστηκε σχεδόν αυτούσια μέχρι τις μέρες μας, παρά τις δυο πετρελαϊκές κρίσεις που ακολούθησαν, το φιάσκο του χρηματιστηρίου και την απάτη των καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων. Η σημερινή οικονομική κρίση δεν αντικατοπτρίζει τίποτα περισσότερο παρά τη σαθρότητα μίας κοινωνίας που εντελώς ξαφνικά μετά τον εμφύλιο ασπάστηκε τις απαξίες του νεοπλουτισμού.
Η δομή της κοινωνίας δημιούργησε αλλοίωση σε ηθικές αξίες, όπως είναι η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η συναδέλφωση. Ο εγωισμός και ο ατομισμός διάβρωσαν τις κοινωνικές σχέσεις, ενώ η ιδιοτέλεια και η πλεονεξία είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Το άτομο μετατράπηκε σε παθητικό δέκτη μίας ιδεολογίας, που επέβαλε την κατανάλωση όλο και περισσότερων αγαθών και υλικών, χωρίς να είναι σε θέση να κρίνει τη σκοπιμότητα αυτής της αγοράς-ανάγκης, ενώ δε δίστασε να υπερβεί κάθε όριο ανθρωπιάς και κοινωνικής αξίας προκειμένου να το πετύχει. Το άτομο κατέστη όργανο μίας διαδικασίας, αιχμαλωτίστηκε σε ένα σύστημα, χωρίς ηθικές δεσμεύσεις, μετέτρεψε την ηθική της καταναλωτικής κοινωνίας σε μέρος της προσωπικότητάς του. Αυτό που χρειάζεται η κοινωνία, σύμφωνα και με τον Durkheim, είναι συλλογικές εμπειρίες και δράσεις που θα ελέγχουν την ατομική συμπεριφορά και θα αναδείξουν την ατομική αξιοπρέπεια και την κοινωνική αλληλεγγύη.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου και η Αικατερίνη Μπαλάσα κοινωνιολόγος - MBA.