Η απομάκρυνση από το επάγγελμα και το πέρασμα στη συνταξιοδότηση αποτελούν σημείο κόμβο στην ψυχολογική εξέλιξη του ατόμου. Κρίση, σταθμός, μεταβατική περίοδος, είναι όροι γόνιμοι. Πολυπόθητη μέρα της ξεκούρασης, γεμάτη όνειρα για το μέλλον, φαντασιώσεις, απωθημένες επιθυμίες και προσδοκίες. Το ποίημα του Βάρναλη «Ο γαϊδαράκος» εκφράζει με θαυμάσιο τρόπο την προσδοκία:
«Και έλεγα όταν μια μέρα, σα με πιάσουνε τα γέρα
θα ξεκουραστώ κι εγώ, στου Θεού τ’ αβασταγό»
Και ύστερα η ματαίωση:
«Γέρναγα και ως δεν φελούσα, κ’ αχαΐρευτος περνούσα
με πετάξαν στη γωνιά, να με φάνε τα σκυλιά»
Απάνθρωπο το στυγνό χέρι της απανθρωπιάς, της θεοποίησης της παραγωγικότητας, του ελεύθερου ανταγωνισμού, και καιάδα, των αδυνάτων σπρώχνει τους απόμαχους στον κόσμο της οικονομικής μιζέριας, της απαξίωσης, της ταπείνωσης και του εξευτελισμού. Τα «τιμημένα γηρατειά» γίνονται θύματα της κοινωνικής και κρατικής αδιαφορίας.
Η τρίτη ηλικία σηματοδοτείται από τη μοναξιά, την απόρριψη, την απομάκρυνση των παιδιών, του θανάτου του συντρόφου, την καταρράκωση της αυτοεκτίμησης, τα θλιβερά νέα από το θάνατο των φίλων.
Η αιτία της μελαγχολίας είναι στην ψυχοδυναμική θεωρία η απώλεια προσώπων, πραγμάτων και καταστάσεων. Είναι το υπαρξιακό κενό, η ενατένιση του κενού του θανάτου, της ανυπαρξίας. Είναι η στέρηση αγάπης και ενδιαφέροντος των άλλων.
Ανύπαρκτο συχνά το έστω ένα ευρώ για την παρέα του καφέ στο καφενείο του χωριού.
Φιγούρες περιχαρακωμένες από τη μοναξιά στα καλντερίμια του χωριού προσπαθούν να αρθρώσουν λόγο ύπαρξης στον κόσμο των αναμνήσεων και της μοιρασμένης λύπης.
Γηροκομεία θλιβερά, εκτρώματα. Χώροι αποθήκες ψυχών.
Αφύσικες συχνά νεανίζουσες συμπεριφορές σε ανθρώπους που παλεύουν για το τελευταίο καταφύγιο της ψυχής, την επικοινωνία. Ουρές στις τράπεζες με τρεμάμενα πόδια γερόντων να στοιχειώνουν μια σειρά ατέλειωτη από βάσανα, οργή, ανημποριά. Οι τραπεζίτες που κρύβονται, οι υπάλληλοι που απεργούν, οι τηλεοράσεις που μαϊμουδίζουν προστατεύοντας με κούφια λόγια δικαιώματα ανθρώπων που ούτε καν κατανοούν. Τηλεπαρουσιαστές, έμποροι της τηλεθέασης πουλάνε συμπόνια εκ του ασφαλούς έναντι παχυλών αμοιβών.
Συχνή διαπίστωση στα νοσοκομεία στα λόγια των γιατρών «Πόσο χρονών είναι; Α! εντάξει, τι να κάνουμε;»
Κάπου, κάποτε στα μάτια και στα ξενύχτια κάποιων από τα παιδιά των γερόντων υπάρχει η αυθεντική αγωνία και η αγάπη για τον άρρωστο πατέρα και μητέρα.
Μια βαθιά όμως από την πλειονότητα των νέων ανακούφιση προκύπτει όταν πεθάνει ο κουραστικός συγγενής, καλυμμένη με κροκοδείλια δάκρυα και τελετές.
Η μελαγχολία των απομάχων της ζωής. Φάρμακα και ψυχοθεραπευτικά είναι τεχνάσματα χωρίς αποτέλεσμα.
Και για την ανατροπή της μοίρας όλων των έντιμων νέων εργαζομένων ανθρώπων που καταλήγουν στον ψυχολογικό θάνατο των γηρατειών, αιώνια η προτροπή του Βάρναλη στο γαϊδαράκο, μήνυμα πάλης και αντίδρασης στην αδικία και στον εξευτελισμό που υφίσταται η τρίτη ηλικία:
«άιντε θύμα, άιντε ψώνιο, άιντε σύμβολο αιώνιο
αν ξυπνήσεις μονομιάς, θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς»

*Ο Γεώργιος Kωμαΐτης είναι Ψυχίατρος.