Το 1827, πριν δυο σχεδόν αιώνες, ξεκίνησε να λειτουργεί στη Μυτιλήνη η Επιχείρηση Χατζηδανιήλ -όχι όμως σαν βιβλιοπωλείο, όπως το γνωρίζουμε σήμερα- αλλά ως Επιχείρηση Εμπορίας Χαρτιού. Τότε οι πρόγονοι της σημερινής ιδιοκτήτριας Κλειώς Χατζηδανιήλ έφερναν χαρτί από τη Γερμανία, όπου είχανε πάει για να δουλέψουν εκεί, από τη Λειψία.  

Μετά τις μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όταν ελευθερώθηκαν πολλά πράγματα για τους σκλαβωμένους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και άρχισε να επεκτείνεται η εκπαίδευση στους υπόδουλους πληθυσμούς, η Επιχείρηση άρχισε να φέρνει και πάλι βιβλία από τη Γερμανία, τα λεγόμενα στερεότυπα, τα οποία ήταν κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας.  

Έτσι ξεκίνησε η επιχείρηση και σιγά-σιγά διευρύνθηκε στο χώρο της φωτογραφίας. Σημειώνεται ότι ο προπάππος της , Ιωάννης Χατζηδανιήλ πήγε στο Παρίσι να σπουδάσει ιατρική και τελικά τον κέρδισε η φωτογραφία και η βιβλιοδεσία. Δύο τέχνες της εποχής πολύ σημαντικές οπότε επιστρέφοντας στη Μυτιλήνη από τις σπουδές του ασχολήθηκε με αυτά τα αντικείμενα.  

Ο αρχικός χώρος του βιβλιοπωλείου - χαρτοπωλείου ήταν κοντά στην Μητρόπολη. Ωστόσο όταν χτίστηκε ο Ναός του Αγίου Θεράποντα και όλα αυτά τα καταστήματα που χτίστηκαν με σκοπό να συντηρούν το ναό, η επιχείρηση Χατζηδανιήλ μετακομίζει μέρος των δραστηριοτήτων σε ένα από αυτά και αποτέλεσαν τους πρώτους ενοικιαστές. Από τότε έως σήμερα διατηρείται ως βιβλιοπωλείο και χαρτοπωλείο επί της Ερμού.  

Ποια είναι η εξέλιξη του βιβλίου σε βάθος χρόνου; 

«Ως κατάστημα αμιγούς πώλησης βιβλίων σε μία μικρή επαρχιακή νησιωτική πόλη δεν μπορεί να υπάρξει επιβίωση σε οποιαδήποτε επιχείρηση. Όπως προείπα το εμπόριο των βιβλίων συνδυαζόταν με τα χαρτικά, όπως επίσης και λίγο πριν Μικρασιατική καταστροφή η οικογένειά μου ασχολήθηκε και με την κατασκευή σιγαρόχαρτων στη Μυτιλήνη στη Σμύρνη και μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και στεγαζόταν στο κτίριο ακριβώς απέναντι που βρίσκεται σήμερα η Τράπεζα Πειραιώς.  

Πάντα το βιβλίο θα έπρεπε να συνδυαστεί με κάτι άλλο. Το βιβλίο ως πολιτισμικό αγαθό πάντα είχε μία ιδιαίτερη άνθηση αλλά δεν επέφερε ποτέ εμπορικό κέρδος».  

Η κουλτούρα των κατοίκων της Λέσβου ως προς το βιβλίο ποια είναι και ποια θα θέλαμε να είναι;  

«Ένα παλιό σημειωματάριο του προπάππου μου ανέφερε ότι λίγο πριν το 1912 το βιβλιοπωλείο είχε γύρω στις 120 γυναίκες συνδρομήτριες μόνο για το βόρειο τμήμα του νησιού. Αυτό σημαίνει ότι όποιο βιβλίο λογοτεχνικό εξέδιδαν στην Αθήνα ή στην Κωνσταντινούπολη ή οπουδήποτε αλλού οι κυρίες αυτές ήθελαν να το προμηθευτούν , κάτι βέβαια που δεν υπάρχει στις μέρες μας. Ωστόσο θα πρέπει να πούμε ότι συνδυαζόταν και με την προσπάθεια αφύπνισης της εθνικής συνείδησης εκείνα τα χρόνια και από τη στιγμή που οι γυναίκες ήταν εκείνες που διοχέτευαν αυτά τα πράγματα στα παιδιά και στην οικογένεια γινόταν προσπάθεια και από την πολιτεία -την αντίστοιχη ελληνική- στις υπόδουλες ακόμη περιοχές να διοχετεύσουν ελληνική παιδεία μέσα από την οικογένεια και το σχολείο βέβαια».  

Σήμερα στην εποχή των ψηφιακών μέσων το βιβλίο έχει τη θέση που του αξίζει; 

«Σαφώς ναι. Έχει θέση πολύ καλύτερη από τη δεκαετία του ‘70 ή του ‘80. Είναι ουσιαστικά δύο συστήματα επανατροφοδοτούμενα. Τα ψηφιακά μέσα έχουν την ικανότητα να προβάλλουν την εκδοτική παραγωγή, να δημιουργήσουν τα ερεθίσματα στο κοινό για να διαβάσει ένα βιβλίο. Ωστόσο το μόνο πρόβλημα που δημιουργούν είναι οι ηλεκτρονικές πωλήσεις και ηλεκτρονικές πωλήσεις αποτελούν πρόβλημα για μικρές κλειστές νησιωτικές οικονομίες, όπως και όλες οι άλλες μορφές οικονομίας που εξάγουν το χρήμα που χάνεται από το νησί και κατευθύνεται σε άλλες περιοχές προς τα αστικά κέντρα δηλαδή. Αν είχαμε αναπτυγμένο τουρισμό αυτό δεν θα αποτελούσε πρόβλημα, γιατί θα είχαμε και την αντίστοιχη εισροή χρημάτων».  

Θεωρείτε ότι η πολιτεία στηρίζει το βιβλίο όσο θα έπρεπε και πού θα έπρεπε να επικεντρωθεί;  

«Η πολιτεία στηρίζει το βιβλίο -όχι με τον τρόπο που θα έπρεπε - και αυτό όχι γιατί υπάρχει κακή πρόθεση ή άγνοια ή οτιδήποτε άλλο, αλλά επειδή ακριβώς η Ελλάδα είναι φτωχό κράτος με περιορισμένους οικονομικούς πόρους και τα χρήματα που παράγει η ίδια αλλά και τα χρήματα προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύονται σε κάποιους τομείς οι οποίοι είναι πιο ζωτικής σημασίας για τη χώρα.  

Αυτό που θα μπορούσε να γίνει είναι να υπάρχει ένα πλαφόν στην αύξηση της τιμής των βιβλίων αλλά και επίσης ένα πλαφόν προς τα κάτω ως προς τις προσφορές ως προς την πτώση της τιμής στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Θα πρέπει εδώ να πούμε ότι οι χαμηλές τιμές του ηλεκτρονικού εμπορίου για τα παλαιότερα βιβλία είναι εικονικές. Αυτό γιατί στα βιβλιοπωλεία τα ίδια παλιότερα βιβλία είναι σε πολύ χαμηλότερες τιμές απ’ ότι στο ηλεκτρονικό εμπόριο».  

Ισχύει ότι τα τελευταία χρόνια ο κύριος όγκος των βιβλίων για την ελληνική αγορά μιλάμε έχει συγκεντρωθεί σε συγκεκριμένους εκδοτικούς οίκους και αυτό δημιουργεί πρόβλημα;  

«Δεν μπορούμε να μιλάμε χωρίς διαφοροποίηση στο βιβλίο. Ο κύριος όγκος της εμπορικής λογοτεχνικής παραγωγής όντως έχει επικεντρωθεί σε συγκεκριμένους εκδοτικούς οίκους. Ωστόσο κάποιες ειδικές εκδόσεις επιστημονικές ή λογοτεχνίας αξιώσεων κινείται κυρίως από μικρούς εκδοτικούς οίκους οι οποίοι μάλιστα τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν και μία σημαντική άνθηση ωστόσο εμμένουν στην επιλογή μικρότερης εκδοτικής παραγωγής και καλύτερων τίτλων πιο ποιοτικών τίτλων και νομίζω ότι αυτό βρίσκει ανταπόκριση στην αγορά».  

Ποια είναι η δυναμική των Μυτιληνιών συγγραφέων και πώς θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει και με την πάροδο του χρόνου;  

«Είναι τεράστια, είναι μία ήπια δύναμη στα χέρια του νησιού. Ας μην ξεχνάμε ότι το προϊόν του νησιού, αυτό δηλαδή που θα μπορέσουμε να εξάγουμε και ως τουριστικό προϊόν είναι ακριβώς αυτό, ο πολιτισμός, το πνεύμα και το φυσικό τοπίο.  

Αυτή λοιπόν είναι η δύναμή μας και σε αυτήν πρέπει να επενδύσουμε. Δεν θα έλεγα μόνο ότι είναι αξιόλογες οι τοπικές παραγωγές κυρίως σε ότι έχει να κάνει με την ιστορία, το περιβάλλον, τον πολιτισμό, αλλά θα τα χαρακτήριζα μοναδικά κομμάτια και θα πρέπει να υπάρξει πολύ μεγαλύτερη μέριμνα -δεν θα έλεγα από το υπουργείο- κυρίως σε τοπικό επίπεδο από τους Δήμους και την Περιφέρειας για να ενισχυθεί.  

Ουσιαστικά είναι ο εκπρόσωπος μας προς τα έξω είναι αυτό που θα αποτελέσει το θέλγητρο για τους τουρίστες. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν μπορεί το νησί μας να απευθύνεται στο μικρομεσαίο μαζικό τουρισμό από τη στιγμή που τα ακτοπλοϊκά εισιτήρια είναι πολύ ακριβά. Άρα λοιπόν θα πρέπει να δούμε που στοχεύουμε δηλαδή στον ποιοτικό τουρισμό που θα έρθει εδώ ακριβώς για να γνωρίσει τον πολιτισμό της Λέσβου και να κάνουμε τις ανάλογες επενδύσεις στις υποδομές. Θα πρέπει να έχουμε μία τέτοια στόχευση και ακριβώς αιχμή του δόρατος είναι πολιτισμός, το λεσβιακό βιβλίο, η λεσβιακή πνευματική παραγωγή, τα αρχαιολογικά ευρήματα και το περιβάλλον».  

Ποια είναι η εικόνα που διαμορφώνει η αγορά σήμερα σε σύγκριση με την αγορά των παιδικών σας χρόνων; 

«Ας πούμε ότι οι αναμνήσεις των παιδικών μας χρονών είναι πάντα εξιδανικευμένες. Ωστόσο υπάρχουν κάποια στοιχεία πολύ σημαντικά. Αυτό που θυμάμαι είναι ότι η αγορά ήταν το κέντρο της πόλης, δηλαδή όλοι κατέβαιναν στην αγορά κάθε μέρα σχεδόν για βόλτα για να συναντήσουν τους φίλους τους. Τώρα πια δεν υπάρχει αυτό και δεν φταίει βέβαια η τηλεόραση ή ο υπολογιστής αλλά η κακή εικόνα της αγοράς της πόλης μας. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε μία από τις ωραιότερες αγορές με τα ωραιότερα κτίρια πανελλαδικά. Ωστόσο το κάτω μέρος των καταστημάτων το έχουμε καταστρέψει. Έγινε μία πολύ σημαντική προσπάθεια πριν από αρκετά χρόνια από το Δήμο για την ανακαίνιση των προσόψεων της πόλης ωστόσο με την πάροδο των χρόνων αυτά δεν διατηρήθηκαν. Έχουμε παρεμβάσεις πολύ κακές πολύ άσχημες με μέταλλα, γυαλιά, φωτεινές επιγραφές κά. Δεν τηρούνται οι προδιαγραφές στις νέες επιχειρήσεις με αποτέλεσμα να έχουμε μία πολύ άσχημη εικόνα.  

Επίσης πρόβλημα αποτελούν τα μηχανάκια και τα αυτοκίνητα. Θα πρέπει να αποκτήσουμε συνείδηση και οι καταστηματάρχες -πρώτα από όλα - γιατί για να έχουμε δουλειά και για να τραβήξουμε τον κόσμο στις επιχειρήσεις μας θα πρέπει η αγορά μας να έχει μία καλή εικόνα και από κει και πέρα ο κόσμος νομίζω ότι θα το εκτιμήσει δεόντως (…) Έχω στο νου μου την εικόνα της αγοράς του Ναυπλίου, με έναν καταπληκτικό πεζόδρομο, με μικρά καφέ ανάμεσα στα μαγαζιά που δίνουν ένα εντελώς διαφορετικό χρώμα. Θεωρώ ότι από τη στιγμή που η αγορά της Μυτιλήνης εμφανίζει τα ίδια χαρακτηριστικά στοιχεία θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο αρκεί οι ίδιοι οι καταστηματάρχες να μεριμνήσουν για την καλή εικόνα της αγοράς».