Βρίσκεται εκεί για να μας θυμίζει την εφευρετικότητα και την «πολυμηχανία» των προγόνων μας, που κατάφεραν να φέρουν εις πέρας ένα δύσκολο εγχείρημα, εκείνο της μεταφοράς νερού από τις πηγές της Αγιάσου στην τότε πόλη της Μυτιλήνης, σε μια προσπάθεια κάλυψης των αναγκών ύδρευσης που υπήρχαν σε μια ισχυρή και πολυάριθμη τότε πόλη. Η μεταφορά του νερού δεν ήταν καθόλου εύκολη αν αναλογιστεί κάποιος τις δυνατότητες και τα εργαλεία που υπήρχαν τον 2^ο μετά Χριστού αιώνα, την εποχή του Ανδριανού.

Κι όμως ο μηχανικός του έργου αυτού κατάφερε χρησιμοποιώντας τη φυσική ροή να μεταφέρει το νερό από τις πηγές της Αγιάσου στη Μυτιλήνη, γεφυρώνοντας τις κοιλάδες με τοξοστοιχίες, μια τέτοια τοξοστοιχία είναι εκείνη που συναντάμε στη Μόρια. «Ένα τέτοιο έργο θα ήταν δύσκολο να γίνει ακόμη και σήμερα» είπε στο «Ε» η Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων, Αγλαΐα Αρχοντίδου - Αργύρη χαρακτηρίζοντας το έργο αυτό μοναδικό και επισημαίνοντας ότι μπορεί να συγκριθεί με το υδραγωγείο που σώζεται στη Σεγκόβια της Ισπανίας. Σημειώνεται ότι η κ. Αρχοντίδου ήταν διευθύντρια στην εφορία Αρχαιοτήτων για 22 χρόνια στη Λέσβο και Χίο.

Τμήματα του έργου σώζονται ακόμη στην Καρύνη, στον Πασπαλά, κοντά στο εργοστάσιο της ΔΕΗ.

Δυστυχώς όμως ότι κατάφεραν να δημιουργήσουν οι πρόγονοι, οι απόγονοι το αφήνουν να ρημάξει.

Το μοναδικό ιστάμενο αρχαίο μνημείο της Λέσβου και των νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου κινδυνεύει με κατάρρευση μετά την μετατόπιση «κλειδιού» τοξοστοιχίας και την αδράνεια των αρμοδίων που κωφεύουν μπροστά στις αναφορές της αρμόδιας Κ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και της Κοινότητας Μόριας. Ειδικά από το 2015 και έπειτα, οι τελευταίοι, δεν έχουν εισακουστεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες και το Υπουργείο Πολιτισμού.

Οι πεσσοί ύψους περίπου 70 μέτρων για να μην πέσουν από φυσική φθορά (π.χ. σεισμός) «δένονται» μεταξύ τους με τόξα, τα οποία «χαρίζουν» στο έργο μία στατικότητα. Το υδραγωγείο της Μόριας γεφυρώνει την μεγαλύτερη απόσταση από όλες τις άλλες κιονοστοιχίες που χρειάστηκαν για να φτάσει το νερό από την Αγιάσο στη Μυτιλήνη. Σημειώνεται ότι όλο το μάρμαρο που χρειάστηκε αντλήθηκε από το λατομείο της Μόριας το οποίο εκείνη την εποχή φρουρούταν καθώς τα πετρώματά τους θεωρούνταν σημαντικής αξίας. Στο ύψος των 70 μέτρων βρίσκονταν οι σωλήνες νερού απ’ όπου περνούσε το νερό. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι όλο αυτό το σύστημα κατέληγε σε δεξαμενές που βρίσκονται στη περιοχή του Αρχαίου Θεάτρου Μυτιλήνης.

«Είναι το μοναδικό αρχαίο ιστάμενο μνημείο που βρίσκεται στο νομό» είπε η κ. Αρχοντίδου τονίζοντας τη σημαντικότητα αυτού του μνημείου.

Οι επεμβάσεις

Στο έργο έχει γίνει μία επέμβαση στο τέλος του 1990, που περιλάμβανε στερέωση και αποκατάσταση στις τοξοστοιχίες κάτω από τις οποίες περνάει ο δρόμος. Το έργο σταμάτησε γιατί δεν έφτασαν τα λεφτά για όλες τις τοξοστοιχίες. Το 2004 μπαίνουν οι μεταλλικές αντιστηρίξεις οι οποίες έπεσαν μετά από φθορά. Πριν λίγο καιρό με την Μήδεια να αφήνει τα σημάδια της πάνω στο μεγαλοπρεπές αυτό μνημείο. Συγκεκριμένα κρέμεται η αψίδα - κλειδί της κεντρική αψίδας που αποτελεί την βάση της στερεότητάς της. Αν φύγει το ένα κλειδί θα συμπαρασύρει  ολόκληρη την τοξοστοιχία.

Η Εφορία έχει ενημερώσει για τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί τις αρμόδιες υπηρεσίας, όπως τονίζει ο Προϊστάμενος Αρχαιοτήτων, Παύλος Τριανταφυλλίδης. Αρχές του επόμενου μήνα αναμένεται κλιμάκιο προκειμένου να γίνει αυτοψία για να προσδιοριστούν οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν ξεκινώντας με εργασίες που χαρακτηρίζονται ως άμεσα σωστικές. Η πρόθεση της Διεύθυνσης Αναστύλωσης είναι να ενταχθεί στο επόμενο συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ 2021-2027 το κομμάτι εκείνο που δεν ολοκληρώθηκε από τα προηγούμενα προγράμματα. Το πιο σημαντικό όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζει το μνημείο, πέρα από τη φθορά του χρόνου, είναι το γεγονός ότι δεν έχουν απαλλοτριωθεί τα κτήματα μέσα στα οποία βρίσκεται το μνημείο . Η Εφορία Αρχαιοτήτων Λέσβου, έχει προχωρήσει ήδη στις πρέπουσες ενέργειες προκειμένου να γίνει η απαλλοτρίωση, να ακολουθήσει  διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου.

Η ιστορία του

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο, είναι ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά έργα, το μεγαλύτερο σε έκταση και ίσως το ωφελιμότερο που έγινε στην αρχαιότητα στη Λέσβο, τμήμα αυτού είναι εκείνο που συναντάμε στη Μόρια. Είναι έργο πιθανώς του 2ου μ. Χ. αιώνα, της ρωμαϊκής περιόδου. Έχει έντονα κλασικιστικά στοιχεία, γι' αυτό και θεωρήθηκε "αδριάνειο". Κατασκευάσθηκε για τη μεταφορά νερού από τις άφθονες πηγές του όρους Ολύμπου μέχρι την αρχαία πόλη της Μυτιλήνης, σε διαδρομή περίπου 30 χλμ. Υπολογίζεται ότι η ποσότητα νερού που προμήθευε την πόλη ήταν 127.000 κυβικά μέτρα την ημέρα. Ο τεχνικός του έργου ήταν πραγματικά μεγαλοφυής, αφού έλυσε το πρόβλημα της συνεχούς ροής του νερού, που περνούσε από ανομοιογενή εδάφη, με διαφορετική στάθμη, γεφυρώνοντας τις κοιλάδες με τοξοστοιχίες, πάνω από τις οποίες περνούσαν οι αγωγοί του νερού. Τμήματα υδατογεφυρών και αγωγών διατηρούνται ορατά σε πολλά σημεία, κατά μήκος της διαδρομής του.

Εντυπωσιακή είναι η υδατογέφυρα (τοξοστοιχία) που σώζεται στη θέση Μόρια, σε μήκος 170 μ., με 17 τόξα. Κάθε άνοιγμα υποδιαιρείται σε 3 επάλληλα τόξα που στηρίζονται σε πεσσούς. Κάθε πεσσός έχει επίκρανο, με κυμάτιο και άβακα. Στην τοιχοποιία χρησιμοποιήθηκε το "έμπλεκτον" σύστημα. Οι πεσσοί και οι θολίτες των τόξων είναι από ντόπιο μάρμαρο. Μικρότερες υδατογέφυρες σώζονται στις θέσεις Πασπαλά και Καμαρούδια.

Επιστολή προς το ICOMOS

Επιστολή στο ανεξάρτητο και αναγνωρισμένο επιστημονικά σωματείο ICOMOS σκοπός του οποίου είναι η διάσωση και η προστασία των πολιτιστικών αγαθών έστειλαν τα μέλη του Μάκης και Στρατής Αξιώτης

Στην επιστολή σημειώνεται: «Απευθυνόμαστε στο προεδρείο του ICOMOS σαν μέλη του, με την ελπίδα παρέμβασης προς διάσωση ενός σημαντικού μνημείου της Λέσβου! Συγκεκριμένα, στο σημαντικότερο τμήμα του γνωστού Ρωμαϊκού Υδραγωγείου της Μυτιλήνης, τις Καμάρες κοντά στο χωριό Μόρια! Έχει εγκαταλειφθεί η αναστύλωση του, οι μεταλλικές σκαλωσιές έχουν γκρεμιστεί και έτσι εμφανίστηκε η επικίνδυνη βλάβη με την διολίσθηση προς τα κάτω των θολιτών ενός τόξου της άνω σειράς του μνημείου! Η απόσπαση του είναι θέμα χρόνου και μετά με ένα μικρό σεισμό, πιθανόν με μετακινηθούν οι κατακόρυφοι πεσσοί, να καταρρεύσει το άνω τόξο του αγωγού από οπτόπλινθους και ίσως να επέλθει και κατάρρευση πεσσού! Η τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει αποστείλει πλήθος αναφορών (όπως μας είπε ο Προϊστάμενος της) στο ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΣΤΥΛΩΣΕΩΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ, το οποίο είναι και το αρμόδιο να προστατεύσει το μοναδικό μνημείο από την καταστροφή! Παρακαλούμε για τις ενέργειές σας στο αρμόδιο τμήμα του ΥΠΠΟ πριν είναι αργά!».

Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι και οι σύλλογοι της Μόριας έχουν στείλει σχετική επιστολή προς τους αρμόδιους για άμεση επέμβαση.