Στο μικρό χωριό της Ανεμώτιας, εκεί που τα σπίτια του έχουν ντυθεί με ιδιαίτερης ομορφιάς πέτρα και ο κάμπος του είναι πλημμυρισμένος με αμπελώνες, ανακαλύψαμε τον Ιερό Ναού Αγίου Γεωργίου. Σε ένα στενό με ντουσεμέ βρίσκεται μια εκκλησία που τοποθετείται χρονικά πριν το 1600 και η οποία μαρτυρεί την περίοδο της υποδούλωσης των Ελλήνων από τους Οθωμανούς. Η εκκλησία αυτή δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τους μεγαλοπρεπείς ναούς της Ορθοδοξίας, αφού το θρησκευτικό συναίσθημα ξυπνάει από την στιγμή που θα ανοίξεις την βαριά ξύλινη πόρτα.

Το ελάχιστο φως που περνάει από τους τέσσερις φεγγίτες και άγγιζε τα πρόσωπα των αγίων, τα καντηλάκια που οι χριστιανοί λάξευσαν στις πέτρες, οι αγιογραφίες που κοσμούν τους τοίχους του ναού είναι αρκετά για να μεταφέρουν στη ψυχή του πιστού την ταπεινότητα που πρέπει να δείχνει στον οίκο του Κυρίου του.

Η ιστορία

Ο ναός με την τωρινή του μορφή είναι του 1702, όταν έγινε η τελευταία ανακαίνιση και αναστήλωση. Ωστόσο υπάρχουν μαρτυρίες, περί το 1600, από τον τότε Μητροπολίτη Μηθύμνης Γαβριήλ, ο οποίος κατέγραψε στην περιήγηση που έκανε ότι στην Ανεμώτια υπήρχαν 3 ναοί εκ των οποίων ο ένας είναι αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο. Κατά συνέπεια οι ρίζες του ναού εντοπίζονται πριν το 1600. Ανήκει χρονικά σε μία περίοδο όπου λίγες εκκλησίες σώζονται πάνω στο νησί της Λέσβου.

Για την ιστορία θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο πρώτος Ναός της Ανεμώτιας ήταν εκείνος της Αγίας Αικατερίνης. Οι Οθωμανοί μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, όταν εισέβαλαν στον ελλαδικό χώρο και στη Λέσβο κατέστρεψαν την Εκκλησία της Αγία Αικατερίνης καθώς εκεί εντοπίζονταν νερά, τα οποία χρησιμοποίησαν για να κάνουν χαμάμ. Εν συνεχεία έδωσαν άδεια για νέο ναό για να εξυπηρετείται το θρησκευτικό συναίσθημα του ντόπιου πληθυσμού. Αυτός ο Ναός ήταν του Αγίου Γεωργίου. Αργότερα το 1885 θα ιδρυθεί και ο  Ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Σε αντίθεση με τον «ταπεινό» ναό του Αγίου Γεωργίου εκείνος της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος διακρίνεται από μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα, αυτό γιατί όσο πλησιάζουμε στο τέλος της τουρκοκρατίας τα μέτρα γίνονται όλο και πιο ελαστικά. Σημειώνεται ότι σήμερα υπάρχει εκκλησάκι στα θεμέλια της Αγίας Αικατερίνης για να θυμίζουν το ναό που υπήρξε κάποτε εκεί.

Επίσης ένας άλλος λόγος που καθόριζε το ύφος ενός ορθόδοξου ναού ήταν ο διοικητής του νησιού. «Υπήρξαν διοικητές, από μητέρες χριστιανές, εκείνοι ήταν κρυπτοχριστιανοί και ήταν αρκετά πιο ελαστικοί προς τους χριστιανούς και έδιναν ευκολότερα άδειες» εξηγεί στο «Ε» ο πάτερ Χριστόφορος Ταράνης, εφημέριος στην ενορία της Ανεμώτιας.

Ο Άγιος Γεώργιος και το πρώτο θαύμα

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου δεν αποτελεί μόνο μουσειακό χώρο αλλά εκεί γίνονται και λειτουργίες λόγω του κατανυκτικού ύφους του ναού, που είναι αφιερωμένος στον Μεγαλομάρτυρα  Άγιο Γεώργιο. Αυτό, δηλαδή ότι είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, δεν είναι τυχαίο, όπως λέει πάτερ Χριστόφορος. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι τα χρόνια της υποδούλωσης περιμετρικά της περιοχής που βρίσκεται η εκκλησία ήταν τα σπίτια των Οθωμανών, επρόκειτο, δηλαδή, για τον λεγόμενο «τουρκομαχαλά» όταν πληθυσμοί Ελλήνων και Οθωμανών συμβίωναν μεταξύ τους.  «Λένε ότι δεν είναι τυχαίο ότι δόθηκε άδεια για να γίνει Ναός στο όνομα του Αγίου Γεωργίου που τον τιμούν, τον ευλαβούν και τον σέβονται και οι Τούρκοι».

Οι Οθωμανοί έδειχναν ανοχή στον Άγιο Γεώργιο γιατί ο Άγιος στο πρώτο θαύμα του έσωσε  την ζωή ενός παιδιού, ενός μουσουλμάνου. Στην εικόνα του Αγίου Γεωργίου φαίνεται πίσω από το άλογό του ένα μικρό παιδί που φοράει φέσι. Ο Σουλτάνος έκλεψε από μία χήρα τουρκάλα το παιδί για να τον διακονεί και να τον σερβίρει. Την ώρα που το παιδί πήγε να σερβίρει τον Σουλτάνο ο Άγιος Γεώργιος πήρε το παιδί και το επέστρεψε στην μάνα του που κανέναν άλλο δεν είχε στον κόσμο.

Τα ιδιαίτερα γνωρίσματα

Η διαμόρφωση του Ναού μαρτυρεί την περίοδο υποδούλωσης των Ελλήνων  από τους Οθωμανούς, αφού συγκεντρώνει χαρακτηριστικά στοιχεία. Οι προϋποθέσεις που έθεσαν οι Οθωμανοί για την ίδρυση του Ναού ήταν να είναι χαμηλότερος από το τζαμί τους. Ακόμη οι χριστιανοί για να μπουν στο Ναό έπρεπε να κατεβαίνουν ένα σκαλί, κάτι που συμβολίζει την υποδήλωση. Το ύφος του ναού μαρτυρεί ότι είναι σε καθεστώς σκλαβιάς καθώς είναι μικρός χωρίς παράθυρα.  Ακόμη δεν υπήρχαν ούτε καντηλάκια, έτσι οι χριστιανοί έσκαβαν τις πέτρες διαμορφώνοντας μικρές γούβες που λειτουργούσαν σαν καντηλάκια. Όλα ταπεινά και περιορισμένα.

Παρόμοιοι ναοί με εκείνον του Αγίου Γεωργίου της Ανεμώτιας υπάρχουν 3-4 πάνω στο νησί. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί εκείνος του Αγίου Νικολάου της Πέτρας, που έχει ακριβώς τα ίδια γνωρίσματα.

Διαβάζοντας τον Ναό

Ένα άλλο ιδιαίτερο γνώρισμα είναι ότι όλοι οι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι. Αποτελεί μια ζωντανή πινακοθήκη με τους αγιογράφους να μην τοποθετούν τίποτα τυχαία στο ναό ιδιαίτερα την περίοδο εκείνη. Στον Ναό υπάρχουν τρία επίπεδα Αγίων. Οι Άγιοι στην πρώτη σειρά είναι οι Άγιοι Απόστολοι Παύλος και Πέτρος, δίπλα τους βρίσκονται οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη τους οποίους η εκκλησία μας τους έχει χαρακτηρίσει Ισαποστόλους, λόγω του ότι χάρη σε εκείνους σταμάτησαν οι διωγμοί. Μετά εντοπίζονται οι Αγίες Μαρίνα, Παρασκευή, έπειτα Άγιοι που έχουν χαρακτηριστεί γιατροί Κοσμάς, Δαμιανός, ακολουθούν Άγιοι Αβάδες, εκείνοι δηλαδή που δεν μαρτύρησαν. Μαρτύριο δεν είναι μόνο το μαρτύριο του αίματος, αλλά το δυσκολότερο μαρτύριο, όπως αναφέρει ο πάτερ Χριστόφορος, το οποίο περνάμε και στις μέρες μας είναι εκείνο της συνείδησης. Δηλαδή να στέκεσαι σταθερός και ακλόνητος στα πιστεύω σου.

Αυτοί είναι οι Άγιοι Αβάδες, Αντώνιος, Σάββας, Αθανάσιος είναι Άγιοι που δεν μαρτύρησαν με το μαχαίρι του δημίου, όπως μαρτύρησε ο Άγιος Γεώργιος. Το μεσαίο επίπεδο αγιογραφιών είναι αφιερωμένο στην ζωή, στα θαύματα, το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου. Οι αγιογραφίες ξεκινούν με την παρουσία του Αγίου στον Διοκλητιανό, ο οποίος του ζητά να αλλάξει την πίστη του. Ο Άγιος Γεώργιος θα αρνηθεί και από κει αρχίζουν τα μαρτύριά του όπως απεικονίζονται στις αγιογραφίες. Δηλητήριο που δεν στάθηκε ικανό να τον σκοτώσει, μαστιγώματα, φυλακή, πυρακτωμένα παπούτσια με τα οποία κλήθηκε να περπατήσει. Τίποτα δεν ήταν ικανό να κλονίσει τα πιστεύω του Αγίου, ο οποίος και μέσα από την φυλακή συνέχισε τα θαύματά του. Του ζήτησαν να προσευχηθεί μπροστά σε είδωλα, σε έναν άλλο θεό «Σηκώνει τα χέρια ψηλά και προσεύχεται στον Αληθινό Θεό και λέει Θεέ μου Βοήθησέ με και δειξ’ τους ότι εσύ είσαι ο Αληθινός και τότε όλα τα είδωλα έπεσαν κάτω και καταστράφηκαν», αναφέρει ο πατέρας Χριστόφορος. Με το μαρτύριο όχι μόνο δεν λυγούσε ο Άγιος Γεώργιος αλλά και το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών εξυψωνόταν. Τότε αποφασίστηκε να τον αποκεφαλίσουν.

Στο τρίτο επίπεδο των αγιογραφιών βλέπουμε εικόνες αγίων, πάνω από την είσοδο του Ναού υπάρχει η αγιογραφία της   Κοίμησης της Θεοτόκου. Λέγεται ότι αυτό το τοίχος με την Κοίμηση της Θεοτόκου είναι από τα παλαιότερα σημεία του Ναού. Μέσα στο Ιερό είναι ιδιαίτερη και πολύ παλαιά η αγιογραφία του Ναού εκείνη της Άκρας Ταπεινώσεως, ενώ πάνω από την Αγία Τράπεζα βρίσκονται εκείνοι που έγραψαν την λειτουργία οι τρεις Ιεράρχες, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Βασίλειος ο Μέγας και Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός.

Οι πέτρινες κολώνες με τους σκαλισμένους σταυρούς και η ξύλινη σκεπή τοποθετούνται πριν το 1600 και χρησιμοποιήθηκαν κατά την αναστήλωση του Ναού και συγκεκριμένα του προαύλιου χώρου όπου οι χριστιανοί το καλοκαίρι επέλεγαν το σημείο αυτό να συγκεντρώνονται να κάνουν τις εργασίες τους λόγω της ιδιαίτερης δροσιάς. Συνήθεια που διατηρούν και σήμερα στην Ανεμώτια.