Πριν λίγους μήνες με την βοήθεια του Παναγιώτη Σκορδά, καταφέραμε και ...τρυπώσαμε σε ένα πέτρινο κτίριο στην Αγία Παρασκευή, όπου μας περίμενε η Μάγδα Αναγνωστή για να μας ξεναγήσει στην Πινακοθήκη Χριστόφα Αναγνωστή, που το καλοκαίρι του 2023 αναμένεται να ανοίξει τις πύλες της στο κοινό.

Αναμφισβήτητα δεν μπορεί να γίνει καλύτερη ξενάγηση - αν όχι από εκείνον που είχε την πρωτοβουλία για αυτό το εγχείρημα- από εκείνον που επιμελήθηκε να συλλέξει τα έργα, που γνώριζε την σπουδαιότητα του κάθε καλλιτέχνη αλλά και το τι ακριβώς ήθελε να εκφράσει μέσα από αυτό. Η Συλλογή της Μάγδας και του Δημήτρη Αναγνωστή περιλαμβάνει περισσότερα από 250 έργα, που αντιπροσωπεύουν όλες τις εικαστικές τέχνες και δείχνουν την εξέλιξή τους τα τελευταία περίπου 100 χρόνια στην Ελλάδα.

Ο χώρος της πινακοθήκης είναι χωρισμένος σε θεματικές ενότητες, ανάλογα με το περιεχόμενο των έργων, την συντήρηση των οποίων επιμελήθηκε ο ζωγράφος και συντηρητής Μάνθος Μποζώρης.

Αντώνης Πρωτοπάτσης, Άννα Κινδύνη - Μαυρουδή, Ορέστης Κανέλλης, Στρατής Αξιώτης, Μίλτης Παρασκευαΐδης, Ιφιγένεια Λαγάνα, Κατερίνα Μαρούδα, Ζωή Σκιαδαρέση, Μαρία Αξελού, Μαρία Πάτση, Χαρά Βγένα, Νίκη Καναγκίνη, Σοφία Καλογεροπούλου, Αθηνά Ταρσούλη, Κώστας Νιάρχου, Μάνθος Μποζώρης, Χρήστος Καρράς, Σταύρος Μπαλτογιάννης, Γιώργος Φωκάς, Κώστας Καπετανάκης, Στέλιος Χειμωνίδης, Γιώργος Βασιλείου, Κώστας Πλακωτάρης, Φάνης Δημητρίου, Ιωάννα Ευθυμίου και Μακαρώνα είναι μερικά μόνο από τα ονόματα των καλλιτεχνών που αναφέρθηκαν. Αρκετοί από αυτούς έχουν καταγωγή από την Λέσβο. Ακόμη υπάρχουν έργα των Όλγα Βαλιάντζα, Άρια Κομιανού και Ζιζή Μακρή η τελευταία παρότι γαλλίδα, όπως αναφέρει η κα Αναγνωστή, αγάπησε την Ελλάδα περισσότερο από τους Έλληνες.

Οι Τέχνες στην Αγία Παρασκευή & τη Λέσβο

Ξεκινώντας την ξενάγηση αντικρίσαμε το έργο της γλύπτριας από την Αγία Παρασκευή Μαρίας Καλλιπολίτη, στο οποίο απεικονίζεται ο Χριστόφας Αναγνωστής. Ο Χριστόφας Αναγνωστής διετέλεσε τέσσερις φορές πρόεδρος της Κοινότητας της Αγίας Παρασκευής και λάτρευε το χωριό του. Προπολεμικά υπήρξε δημοτικός σύμβουλος Αγίας Παρασκευής ο νεότερος τότε. Στη συνέχεια έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και δραστηριοποιήθηκε μέσα από το κομμουνιστικό κόμμα τα χρόνια εκείνα. Η οικογένεια Αναγνωστή είναι από τις πιο παλιές στην Αγία Παρασκευή.

Υπάρχουν φωτογραφίες σπουδαίων φωτογράφων από την Αγία Παρασκευή αναμέσά τους και του Γεώργιου Μπούκα. «Η Αγία Παρασκευή είχε την ευτυχία να προσφέρει στο Πανελλήνιο τον καλύτερο ίσως φωτογράφο του πρώτου μισού του 20^ου αιώνα, τον Γεώργιο Μπούκα» τόνισε η κα Αναγνωστή. Το πραγματικό του επίθετο του καλλιτέχνη ήταν Βουγιούκας και ήταν διάσημος για τα πορτρέτα που έκανε, ενώ υπήρξε φωτογράφος της Βασιλικής Αυλής με φωτογραφίες σε Σμύρνη και Λονδίνο, εκτός από την Αθήνα.

Φυσικά δεν απουσιάζει η γλυπτική κεραμική αποτελούμενη από καλλιτεχνικά αντικείμενα που κοσμούσαν άλλοτε ή ακόμη και σήμερα σπίτια του νησιού, αφού η τέχνη ήταν διαδεδομένη και ευδοκιμεί ακόμη σε περιοχές όπως ο Μανταμάδος. Έργα των Φοντή, Χατζηαναγνώστου, Βαμβουρέλλη, Χατζηγιάννη, Βανιώς, Καμπουρέλλη, Σταμάτη και το περίφημο κεραμικό των Κουρτζήδων ο Ταύρος που έχει «ποζάρει» και σε αρκετά περιοδικά, κοσμούν, μεταξύ άλλων, την συλλογή.

Φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει από πίνακα η απεικόνιση της Αγίας Παρασκευής, ζωγραφισμένη από τον πατέρα της Μάγδας Αναγνωστή, αλλά και το έργο «Χιροσίμα» του καθηγητή της στο Πολυτεχνείο Λάζαρου Λαμέρα που τα τελευταία χρόνια της ζωής του έκανε δημιουργήματα λεπτεπίλεπτα από μέταλλα. Σημειώνεται ότι ο Λαμέρα είναι εκείνος που εισήγαγε την αφηρημένη γλυπτική στην Ελλάδα.

«Ο χορός στο ταψί» έργο του 2019 από τον Νώντα Ρεντζή που απεικονίζει το τοπικό έθιμο και ο ζωγράφος το δημιούργησε ειδικά για την Αγία Παρασκευή. Το έργο αυτό συνόδευε το άρθρο της κα Μάγδας Αναγνωστή στην ΗΧΩ.

Υπάρχει θεματική αφιερωμένη στους Ναΐφ Λέσβιους ζωγράφους, που όπως επισημαίνει η κα Αναγνωστή εκφράζοντας την άποψή της, ήταν από τους καλύτερους της Ελλάδος, όπως για παράδειγμα ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τους Θεολογία Γιανναρέλλη, Μιλτιάδης Σελήνης και Χαράλαμπος Καμπτζή.

Γυναίκες και Τέχνη

Ακολούθως συναντάμε αφιέρωμα σε γυναίκες καλλιτέχνες και αυτό γιατί «Οι γυναίκες χρειάστηκε να δώσουν έναν ολόκληρο αγώνα για να μπορέσουν να προσεγγίσουν με επαγγελματικό τρόπο την ζωγραφική και τις καλές τέχνες. Αφού μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα δεν είχαν καν το δικαίωμα να σπουδάσουν στην Σχολή Καλών Τεχνών. Στην καλύτερη περίπτωση είχαν για ένα χρονικό διάστημα ένα μικρό γυναικείο τμήμα (..) Οι γυναίκες πάλεψαν πολύ για να κατακτήσουν αυτό το προνόμιο - δικαίωμα. Ειδικά τις δεκαετίες 1940-1970 υπήρξαν πάρα πολλές αξιόλογες γυναίκες καλλιτέχνες και στη ζωγραφική και στην χαρακτική. Ειδικά στην χαρακτική τα πρώτα ονόματα ελλήνων που ασχολήθηκαν με αυτή ήταν γυναικών και στην γλυπτική ακόμη» αναφέρει χαρακτηριστικά η κα Αναγνωστή.

Ακόμη υπάρχουν εκθέματα με επίκεντρο την χαρακτική, εκπροσωπούν έναν ολόκληρο αιώνα ελληνικής χαρακτικής, όπως το έργο του 1918 του ελληνογάλλου Francois Perilla. Στα εκθέματα συναντάμε όλες τις τεχνικές χαρακτικής από ξυλογραφίες, μαυρόασπρες σε πλάγιο και όρθιο ξύλο, λινολαίων, λιθογραφία, χαλκογραφία επιχρωματισμένη, έγχρωμες ξυλογραφίες. Κάποια από αυτά έχουν θέμα τον Μυτιληνιό Ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, το σπίτι του στο Πήλιο όπως στα έργα του - εκ του Πηλίου ορμώμενου- γλύπτη/χαράκτη Νικόλα «που είναι από τα πιο γνωστά που αφορούν τον μεγάλο Θεόφιλο τον Μυτιληνιό».

Στη συλλογή περιλαμβάνονται αριστουργήματα μικρογλυπτικής των Βάσο Καπάνταη, Γιώργου Καστριώτη, Τάκης Παρλαβάντζας, παπα - Μανώλη Καλαϊτζάκη. Αναφερόμενη στον τελευταίο η κα Αναγνωστή τόνισε ότι ήταν Εφημέριος στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» και όταν έχασε την φωνή του και δεν μπορούσε να ψάλλει αποφάσισε να σπουδάσει γλυπτική στην Καλών Τεχνών. Σπούδασε με υποτροφία της Εκκλησίας και μετά έγινε δάσκαλος και «Ανέστησε» το εργαστήριο ξυλογλυπτικής σχολής. Ανακάλυψε 26 νέες μορφές γλυπτικής, δίδαξε δεκάδες ανθρώπους για την τέχνη, βραβεύθηκε, διακρίθηκε, έγραψε πολλά - μέχρι και για την αμφιδεξιότητα. Μετά από πολλά χρόνια ξαναβρήκε την φωνή του και σήμερα ζει και δημιουργεί στην γενέτειρά του την Κρήτη, συνεχίζει να διδάσκει, ενώ κάνει εκθέσεις σε όλο τον κόσμο.

Από την συλλογή των γλυπτών δεν θα μπορούσαν να λείπουν αντίγραφα του Σκεπτόμενου του Ροντέν καθώς όπως επισημαίνει η κα Αναγνωστή όλοι οι γλύπτες σε κάποια στιγμή της ζωής τους προσπάθησαν να κάνουν έναν σκεπτόμενο.

Επιπλέον περιλαμβάνονται έργα της Ναταλίας Μελά, απογόνου του Παύλου Μελά που ήταν η πρώτη που εισήγαγε τον επεξεργασμένο σίδηρο στην γλυπτική στην Ελλάδα, καθώς και του Δημήτρη Παπαγεωργίου, γνωστού ως ΝΤΙΜΙΤΡΙ που έφυγε στην Ισπανία όπου μετέφερε τη λιθογραφία και τη χαρακτική. Άφησε πίσω του πολλούς μαθητές, τους οποίους δίδαξε υπομονετικά επί χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Κομπλουτένσε της Μαδρίτη. Ο χαράκτης, ο δημιουργός καλλιτεχνικών βιβλίων, ο εκδότης και μεταφραστής του Ματσάδο, του Ραμόν Χιμένεθ και του Λόρκα, αποτελεί κάτι παραπάνω από έναν θρύλο για την Ιβηρική, καθώς της έφερε στην πράξη τη λιθογραφία και τεχνικές που δεν χρησιμοποιούνται στην Ισπανία. Μαζί με τον Κάρλος Πασκουάλ Ντε Λάρα θεωρούνται οι πρόδρομοι της χαρακτικής στην Ισπανία.

«Από το τμήμα του τοπίου δεν θα μπορούσε να λείπει η Κερκυραϊκή Σχολή Ακουαρέλας. Η περίφημη αυτή Σχολή που για μισό αιώνα και πλέον έβγαλε εξαιρετικούς ακουαρελίστες στην Κέρκυρα» επισημαίνει, μεταξύ άλλων η κα Αναγνωστή. Ακόμη στις θεματικές ενότητες της Πινακοθήκης συγκαταλέγονται ο άνθρωπος και οι εφαρμοσμένες τέχνες.

«Ο Στρατής και ο Στράτης»

Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζει ένα έργο με τίτλο «The messenger of God» ή όπως το χαρακτηρίζει η κα Αναγνωστή «Ο Στρατής και ο Στράτης». Πρόκειται για το έργο μιας Αυστραλίδας καλλιτέχνη της Σου Τζάρβις που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο ενός παναυστραλιανού διαγωνισμού ζωγραφικής με θέμα τις διάφορες εθνότητες που συναποτελούν τον Αυστραλιανό Λαό. «Η Σου Τζάρβις είχε ζήσει ένα διάστημα με υποτροφία στη Λέσβο και αφού γνώριζε τον Στρατή που είναι χαρακτηριστικός Λέσβιος τύπος αποφάσισε να δημιουργήσει αυτόν τον πίνακα εκπροσωπώντας την Ελληνική Εθνότητα. Πράγματι κατέβηκε με το έργο αυτό στον διαγωνισμό και βραβεύτηκε. Όταν είδαμε φωτογραφίες του αποφασίσαμε ότι το έργο αυτό δεν πρέπει να λείψει από την συλλογή και από το νησί μας. Ο Ταξιάρχης έπρεπε να γυρίσει στην πατρίδα του και έτσι έγινε και το αγοράσαμε. Όταν πάρθηκε η απόφαση για την Πινακοθήκη, επίσης δεν υπήρχε συζήτηση. Το έργο αυτό έπρεπε να είναι εδώ».