«Όταν θα κοιτάζεις τον ουρανό, τη νύχτα, και βλέπεις τ’ αστέρια κι αφού θα ζω σ’ ένα απ’ αυτά, και θα γελώ σ’ ένα απ’ αυτά, για σένα, τότε θα ‘ναι σα να γελούν όλα τ’ αστέρια» αυτή τη φράση του Μικρού Πρίγκιπα του  Αντουάν Ντε Σαιντ- Εξυπερύ μας έρχεται στο μυαλό κάθε φορά που αντικρίζουμε τον έναστρο ουρανό.

Βέβαια τ’ αστέρια δεν γελούν, αντιθέτως αποτελούν δείκτη σταθερότητας και ενός ασύλληπτου μεγέθους. Είναι ένας πίνακας ζωγραφικής που μένει ανέπαφος εκατομμύρια χρόνια. Λάμψεις φωτός που δείχνουν τα σημεία του ορίζοντα, όπως εκείνο το μεγάλο τηγάνι - για άλλους Μεγάλη Άρκτο- στον ουρανό που πεισματικά κοιτάει στον Βορρά και συντρόφευε για πολλούς αιώνες τους ταξιδευτές αποτελώντας για εκείνους πυξίδα.

Ο ερασιτέχνης αστρονόμος Λεωνίδας Παπασωτηρίου

«Από τα αρχαία χρόνια ο νυχτερινός ουρανός εντυπωσίαζε τους ανθρώπους. Έτσι δημιουργήθηκαν πολλοί μύθοι με βάση τους πλανήτες και τα αστέρια», είπε, στο «Ε» ο ερασιτέχνης αστρονόμος Λεωνίδας Παπασωτηρίου.

Για τον κ. Παπασωτηρίου, η παρατήρηση των άστρων είναι κάτι το γοητευτικό και από τότε που ο έναστρος ουρανός τον «μάγεψε» δεν έπαψε στιγμή να τον μελετά, ενώ έχει ταξιδέψει σε πολλές γωνιές της γης για να παρατηρήσει φαινόμενα όπως έκλειψη ηλίου ή και άλλων ουράνιων σωμάτων. Ο κ. Παπασωτηρίου μελετά κείμενα ερευνητών που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή παρατήρησης και τα μεταφράζει στα ελληνικά. Το δεύτερο κομμάτι με το οποίο ασχολείται είναι η εκλαΐκευση, δηλαδή η μετάδοση της πληροφορίας όσο πιο απλά γίνεται για να είναι εύκολα αντιληπτή. «Προσπαθούμε να μεταδώσουμε στον κόσμο τα μυστικά της Αστρονομίας» είπε ο κ. Παπασωτηρίου ο οποίος έχει κληθεί πολλές φορές από Συλλόγους και Σχολεία της Λέσβου και πρόσφατα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων για να μιλήσει για την παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων. Μάλιστα το παράπονό του είναι ότι δεν υπάρχει Σύλλογος ερασιτεχνών αστρονόμων στη Μυτιλήνη, όπως συμβαίνει σε άλλες πόλεις της Ελλάδας με ανάλογο πληθυσμό.

Παρατηρώντας τα αστέρια στη Λέσβο

Βράδυ, χωρίς φεγγάρι -αφού το φώς του υπερνικά το φως των υπόλοιπων σωμάτων στον ουρανό-, σε απόλυτο σκοτάδι μακριά από την ανθρώπινη φωτορύπανση, με καθαρό ορίζοντα χωρίς υγρασία και σε περιοχή με υψόμετρο, είναι οι συνθήκες που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ιδανικές για παρατήρηση. Τέτοια σημεία εντοπίζονται στη Λέσβο στο Καμένο Δάσος και στις Νέες Κυδωνίες. Από τη Λέσβο μπορούμε να δούμε Νότιους Αστερισμούς, όπως τον Σκορπιό το καλοκαίρι και τον Ωρίωνα τον χειμώνα.

Μία είδους παρατήρηση είναι με το τηλεσκόπιο, όπου βλέπεις ένα γαλαξία που απέχει 30εκ. έτη φωτός. «Βλέπεις μια εικόνα όπως ήταν 30εκ. χρόνια πριν. Είναι κάτι το ασύλληπτο για μας και το μέγεθος του γαλαξία και η απόσταση» και πρόσθεσε: «Η άλλη κατηγορία είναι οι ολικές εκλείψεις ηλίου, που γίνονται κάθε χρόνο και παρατηρούνται με γυμνό μάτι αλλά η παρατήρηση είναι πιο δύσκολη από εκείνη με το τηλεσκόπιο. Είναι δύσκολο να παρατηρηθούν γιατί ενώ γίνονται σχεδόν κάθε χρόνο, γίνονται σε μία πολύ στενή λωρίδα πάνω στη γη. Άρα συνήθως πρέπει να ταξιδέψουμε πάρα πολύ μακριά για να την δούμε. Η προηγούμενη έγινε στην Παταγονία, η επόμενη θα είναι στην Αυστραλία και το 2026 θα είναι ορατή στην Ευρώπη, από την Ισπανία και στην Ελλάδα θα έχουμε πάλι το 2088».

Οι αρχαίοι έλληνες

Στις αποστολές της ΝΑSA συμμετέχουν και Ελληνικά Πανεπιστήμια επισημαίνει ο κ. Παπασωτηρίου θέλοντας να εξηγήσει ότι η εξερεύνηση των άστρων και του διαστήματος δεν είναι «ξένη» υπόθεση για τα ελληνικά δεδομένα, πόσο μάλλον όταν οι περισσότεροι αστερισμοί της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης έχουν ελληνικά ονόματα. Αυτό γιατί οι Αρχαίοι Έλληνες υπήρξαν πρωτοπόροι στην παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων. Η Αστρονομία σαν επιστήμη καθιερώθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, επιστήμη που σήμερα δεν διδάσκεται στα σχολεία αποτελώντας αγκάθι για τους επιστήμονες.

Ο έναστρος ουρανός γοήτευε πάντα τους αρχαίους πολιτισμούς, έτσι οι διάφοροι λαοί άρχισαν να αναζητούν σχήματα στον ουρανό ενώνοντας τα αστέρια με νοητές γραμμές και τα συνέδεαν με τη μυθολογία τους. Αυτές οι ομάδες αστεριών ονομάζονται αστερισμοί. Έτσι στην ελληνική μυθολογία έχουμε τους αστερισμούς του Ηρακλή, της Μεγάλης και Μικρής Άρκτου, του Ωρίωνα κ.α. Επίσημα σήμερα υπάρχουν 88 αστερισμοί με καθορισμένα όρια στον ουρανό από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση (IAU). Οι περισσότεροι αστερισμοί έχουν ελληνικά ονόματα ενώ, οι περισσότεροι αστέρες αραβικά.

Εκτός από τα αστέρια μπορούμε να διακρίνουμε στον ουρανό και πλανήτες. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τα αντικείμενα που δεν άλλαζαν θέση στον ουρανό απλανείς αστέρες και εκείνα που πλανώνται στον ουρανό σε σχέση με τους απλανείς πλανήτες. Οι πλανήτες που είναι ορατοί με γυμνό μάτι είναι ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας και ο Κρόνος. Τα αστέρια που βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις φαίνονται σαν σημεία στον ουρανό και τα βλέπουμε να τρεμοπαίζουν λόγω της γήινης ατμόσφαιρας, ενώ οι πλανήτες έχουν διαστάσεις και το φως τους είναι σταθερό. Αυτός είναι ένας τρόπος να ξεχωρίζουμε τους πλανήτης από τους αστέρες στον ουρανό.