ΝΑ της Αγίας Παρασκευής, μετά την γέφυρα του Μυλοπόταμο, δίπλα στο δρόμο, βρίσκεται το παλαιό χριστιανικό μνημείο, (39^ο22.7150-26^ο 31.3872 αναστυλωμένο. Εδώ λοιπόν, κάτω από μεγάλα πεύκα, στέκονται όρθιοι οι κίονες του Παλαιοχριστιανικού ναού, στεφανωμένοι από τα κιονόκρανα τους, εικόνα επιβλητική, στο ήρεμο και ηλιόλουστο Λεσβιακό τοπίο. Τον Δεκέμβριο του 1937, ο Αναστάσιος. Κ. Ορλάνδος, ανέσκαψε και αναστήλωσε τον ναό. Τον περιέγραψε, στο Αρχείο Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδος (τομ. Γ΄ 1937 σελ. 115-127), όπου μεταξύ των άλλων, αναφέρει και τα εξής: «Η βασιλική, φαίνεται ότι αποτέλεσε το Καθολικό Μικράς Μονής, ης διασώζονται, κατά την νότιαν πλευράν λείψανα των τοίχων των κελιών. Πότε ιδρύθηκε η μονή αυτή δεν γνωρίζομεν, αν όμως κρίνωμεν εκ τεχνικών κριτηρίων, ως π.χ. της μορφής και διακοσμήσεως των κιονόκρανων της, δυνάμεθα μετά πιθανότητας να θέσωμεν την κτίσιν αυτής εις το δεύτερον ήμισυ του 6^ου μ.Χ. αιώνος. Προς τοιαύτην δε χρονολογίαν συμφωνεί και χαλκούν νόμισμα Μαυρικίου Τιβερίου (567-568) ευρεθέν εν τω ναώ υπό γείτονος χωρικού». Τρίκλιτος Βασιλική, σχήματος περίπου τετραγώνου, διαστάσεων 14x17x15,05 μέτρα. Επικοινωνούσε με τον νάρθηκα, με τρεις θύρες. Στην αψίδα του ιερού, που έχει αναστυλωθεί σε αρκετό ύψος, υπήρχε το σύνθρονο. Η Αγία Τράπεζα, στεγαζότανε από κιβώριο. Είχε και άμβωνα. Ο νάρθηκας, πλάτους 5,96 μ., εξείχε λίγο του νοτίου τοίχου. (Κοντής Λεσβιακό Πολύπτυχο 1973).

Στον ναό, διατηρείται ο υψηλός στυλοβάτης, που χώριζε τα κλίτη. Επάνω σ’ αυτά, στέκονται οι βάσεις, μετά οι υψηλοί αρράβδωτοι κίονες, με ταινία κάτω και διπλή ταινία επάνω και τέλος τα επιθήματα, με ανάγλυφο σταυρό, συμφυή με ιωνίζοντα κιονόκρανα. Υπήρχαν δέκα κίονες. Το «τέμπλο», απλό, με 6 πεσσούς, που έχουν τοποθετηθεί στην θέση τους, έφερε τέσσερα θωράκια. Ένα από αυτά, βρίσκεται πεταμένο δίπλα. Όλα είναι φτιαγμένα από καφέ ηφαιστειακή πέτρα. Εδώ, στην περιοχή του Χαλινάδου, αναφέρει η παράδοση, την ύπαρξη παλιού οικισμού. Ψάχνοντας για τα χνάρια του, βαδίζουμε προς το ποτάμι, νότια του ναού, δυο κτήματα πριν από αυτόν. Εδώ αρχίζουν τα κεραμικά, που γίνονται άφθονα στην πλαγιά, μόλις τελειώσει το ίσιωμα. Κεραμίδια, τούβλα, όστρακα από Μεσαιωνικά αγγεία και κομμάτια από πιθάρια, ξεπετιούνται μέσα από το χώμα. Και χαμηλά, κοντά στο ποτάμι, βρίσκεται το ερείπιο της Παναγιάς, μιας ακόμα παλαιοχριστιανικής εκκλησιάς. Άφθονες πέτρες και κεραμικά. Εδώ, υπάρχουν και ορισμένα μέλη, που ίσως ανήκουν στο μεγάλο μνημείο, του Αγ. Γεωργίου, που περιγράψαμε πριν. Έτσι, βλέπουμε δυο μεγάλους αμφικιονίσκους (115 εκ.) και έναν τρίτο, σπασμένο, στο «ιερό». Επίσης δυο θωράκια, με δυο ορθογώνια πλαίσια και σταυρό σε κύκλο. Το ένα, είναι 110x85 εκ., ενώ το άλλο (στο «ιερό») 120 εκ. Το ένα θωράκιο, σαν «Αγία Τράπεζα», στέκεται επάνω σ’ ένα αρράβδωτο κίονα, με ταινία και σε μια βάση κίονα, του τύπου της μεγάλης βασιλικής, που περιγράψαμε. Δανειστήκανε λοιπόν μέλη, από το παλαιότερο μνημείο, για να φτιάξουν τούτο τον ναό, που ίσως ήταν ενοριακός, κάποιου οικισμού. Ίσως η Παλαιοχριστιανική, να ανήκε σε Αστικό Μοναστήρι, μέσα στον Οικισμό του περίγυρου.

που αναστύλωσε το μνημείο

με τους 20 κίονες

τους υπέροχους πεσσούς

του τέμπλου

και τα κιονόκρανα που χρονολόγησαν το μνημείο

παραδίπλα η Παναγιά

με μέλη της παλαιοχριστιανικής