Όταν αναφέραμε τις κρήνες που ο Χασάν Πασάς χάρισε στα Πάμφιλα, γράψαμε ότι διέταξε να χρησιμοποιηθεί το νερό από τις «Πηγές Μουσούνια». Έγιναν δύο διαδρομές στην περιοχή των πηγών, γιατί αυτές ακόμα τροφοδοτούν με νερό το χωριό. Επίσης η περιοχή φιλοξενεί κομμάτια της πολιτισμικής κληρονομιάς, που πρέπει να αναφερθούν.

Η περιοχή αποτελείται από μια λεκάνη απορροής, τριών ρεμάτων μέσα στον ελαιώνα, που χωρίζονται από χαμηλούς λόφους. Η περίμετρος έχει βόρεια την Τρουλωτή Παναγιά, ΒΑ τα Συβιανά, ενώ στις νότιες πλαγιές φιλοξενεί τις Πηγές, πού έδωσαν το όνομα τους στην αγροτική αυτή περιφέρεια των Παμφίλων. Το βορινό ρέμα έρχεται δίπλα στον ναό του Αγίου Νικολάου (Πύργοι Θερμής) και στρέφεται νότια συναντώντας το μεσαίο ρέμα, στο οποίο, λίγο δυτικότερα καταλήγει το νότιο ρέμα, των Πηγών. Μετά τον αμαξιτό , ο Ποταμός, εκβάλλει στην παραλία Νησέλλια!

Ακολουθώντας αγροτικό δρόμο* παράλληλα με το νότιο ρέμα (ρεματιά), βρίσκεται ο πρώτος Ιερός Χώρος, στην μικρή εκκλησούλα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ανακαινισμένος ο ναϊσκος, φέρει αρκετά μέλη μιας, κάπως πολύπλοκης ιστορίας. Κατ’αρχάς σίγουρα εδώ υπήρχε παλιό Ιερό. Το υπέροχο μαρμάρινο θωράκιο, εντοιχισμένο στην πρόσοψη, μας το χρονολογεί στην Μεσοβυζαντινή Περίοδο (11^ος αι). Σ’αυτό ανήκουν και τα δύο επίκρανα στο ιερό (το ένα στην Αγία Τράπεζα με ανάγλυφη διακόσμηση που μόλις φαίνεται ) επάνω σε αράβδωτο κίονα καθώς και δομικά μέλη. Ερωτήματα προκαλούν τα δύο τοξωτά (το ένα οξύληκτο) μέλη, από τον κιτρινωπό πώρο, που φέρουν χαραγμένο σταυρό. Ανήκαν σε κρήνες, σε σχέση με τις πηγές ή και σε υπέρθυρα (και παράθυρα) ;;; (βλέπε παλιό Άγιο Δημήτρη, Μοναστηρέλλια Στύψης).

Ανηφορίζοντας προς τα ΝΔ, φθάσαμε σε ένα πλάτωμα με πρίνους, στο οποίο υπήρχε άφθονη μεσαιωνική κεραμική. Εδώ βρίσκεται ο υδροφόρος Ορίζοντας των Πηγών Μουσούνια. Θα δούμε την περιοχή στην δεύτερη περιοδεία ! Προχωρήσαμε προς τα ΒΔ, στην ρεματιά του βορινού ρεύματος, με ορίζοντα τα Συβιανά.

Εδώ βρίσκεται το δεύτερο Ιερό της Περιοχής. Ο Ταξιάρχης**. Μεγάλο κτίσμα, στο οποίο έχει προστεθεί νέος νάρθηκας. Κτισμένος επάνω σε πέτρινο λοφίσκο (πιθανόν το παλιό κτίσμα), φέρει εντοιχισμένα μαρμάρινα δομικά μέλη και ένα περιρραντήριο ( βάση και κορυφή). Γύρω παρατηρείται κεραμική από αγγεία, κεραμίδια και τούβλα, του παλιού ναού. (ΑΝΗΓΕΡΘΗ/ΔΑΠΑΝΗ ΠΕΛΑΓΙΑΣ/ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΣΙΓΓΙΡΛΙ../ΙΟΥΛΙΟΥ 20 1953)

*Σ’αυτή την διαδρομή, με οδηγό τον Δ/ντη του Δημ Σχολείου Παμφίλων, εγώ και ο Μάκης Παυλέλλης, είχαμε την τύχη να είναι μαζί μας ο Καθηγητής Βυζαντινολογίας του ΕΚΠΑ, Γιώργος Πάλλης, που έκανε και τις χρονολογήσεις).

**Αυτό το ιερό το αναφέρω και στο βιβλίο μου «Περπατώντας τη Λέσβο».

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος

Με το θωράκιο του 11^ου αι.

Τα μέλη μέσα στο ιερό

Και τα δύο τοξωτά τμήματα

Ο Ταξιάρχης το 1988

Ο Ταξιάρχης τώρα

Με το περιρραντήριο

Του 1953