Εκεί στη διαμορφωμένη «κορύφα της πόλης» από τον οικισμό της 3ης π.Χ. χιλιετίας, οι Μηθυμναίοι τον 7ο π.Χ. αι. οχύρωσαν την ακρόπολη της Άσσου! Και η πόλις το 525 π.Χ. ύψωσε εκεί το μοναδικό δωρικό αρχαϊκό ιερό της Μικράς Ασίας, τον μοναδικό με δωρικό και ιωνικό διάκοσμο ναό προς τιμήν της Αθηνάς. Επάνω σε ένα διπλό υπόβαθρο, στον στυλοβάτη των 30,31Χ14,3 μ. πατούσαν χωρίς βάση οι 34 δωρικοί κίονες (6Χ13) με το πλατύ (3,03 μ.) πτερό (περίπτερος), ύψους 4,78 μ. Φαίνεται πως τους δούλεψαν διαφορετικοί τεχνίτες (διαφορετικού ύψους, 60-140 εκ.) και ήταν εμφανής η μείωση (91 εκ. διάμετρο στη βάση, 64 στην κορυφή).Τα υπέροχα πλατιά κιονόκρανα είχαν στενό εχίνο και ιμάντες με χρώμα (βρέθηκε ένα γύρω 32). Ο κυρίως ναός, με την πύλη στην ανατολή (ο ορθογώνιος σηκός), πλάτους 6,65 μ., με επέκταση των τοίχων μπροστά, έφερε δύο μικρότερους δωρικούς κίονες (διάμετρος 91 εκ., πρόστυλος εν παραστάσει). Δεν βρέθηκε το άγαλμα ή η βάση του, ενώ στο δάπεδο υπάρχουν ίχνη μωσαϊκού από λευκές και μαύρες μαρμάρινες ψηφίδες σε ζιγκ-ζακ και μαιανδροειδή μοτίβα!

Η υπέροχη διακόσμησή του είναι σκορπισμένη στη Βοστόνη (1881), στο Λούβρο (λεηλασία 1838) και ευτυχώς ορισμένα κομμάτια, που βρέθηκαν πρόσφατα, στο μουσείο του Τσανάκ-Καλέ. Το επιστύλιό του (κομμάτια μήκους 2,40-2,60 μ.) έφερε στη στενή του πλευρά συνεχή ιωνική ζωφόρο!!! Μυθολογικά θέματα με σφίγγες, άθλους του Ηρακλή, Ιππείς, επίθεση λιονταριών σε ζώα, ένα συμπόσιο! Μετά υπήρχε η τυπική δωρική ζωφόρος με τα τρίγλυφα και τις διακοσμημένες μετόπες! Αθλητές, αγριόχοιροι, Κένταυροι, σφίγγες, ιππείς, ταύροι και ανδρικές μορφές σκορπίστηκαν σε διάφορα μέρη του κόσμου! Στο επάνω μέρος τής κάθε μετόπης υπήρχε λέσβιο κυμάτιο. Κεραμίδια από σκούρο, καφέ ζωγραφισμένο πηλό και ακρωτήρια στο ακόσμητο αέτωμα στόλιζαν τη στέγη.

Παρόλο που τα νομίσματα της πόλης (από τον 6ο π.Χ. αι.) φέρουν γρύπες, λέοντες, βόδια, κουκουβάγιες, σταφύλια, μέδουσες και στα ρωμαϊκά χρόνια τους αυτοκράτορες, η Θεά Αθηνά με την περικεφαλαία της δεσπόζει σαν πολιούχος και προστάτης της πόλης! Με την αναγραφή «Ασσιων, Ασσι, Ασσο», η θεά, που ήταν πασίγνωστη στη Μικρά Ασία και στα νησιά, μάλλον επηρέασε και τη νομισματοκοπία της μητρόπολης Μήθυμνας, η οποία την απεικονίζει (με την κιθάρα συνήθως) στα περισσότερα νομίσματά της! Πιστεύω πως αυτά τα νομίσματα της λεσβιακής πόλης τιμούσαν το μεγάλο ιερό της πάλαι ποτέ αποικίας της Άσσου και όχι ιερό της Αθηνάς στη Μήθυμνα που δεν αναφέρεται! Όπως είπαμε, το ιερό Κορυφής του Λεπέτυμνου με την αντικρινή ακρόπολη της Άσσου θα επικοινωνούσαν «πέραν του Ευρίπου».

Εκεί βρέθηκα και εγώ...

...στην «κορύφα» της Άσσου...

...στον περίπτερο, πρόστυλο εν παραστάσει...

...λαμπρό αρχαϊκό ναό της Αθηνάς...

...δωρικού ρυθμού...

...αλλά και με ιωνική ζωφόρο...

...με ωραία διακόσμηση...

...επάνω στον τοπικό βασάλτη.

Αυτή η Αθηνά της Άσσου...

...υπήρχε και στα νομίσματα της Μήθυμνας.