Σήμερα θα παρουσιάσουμε μια τιμητική επιγραφή του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης. Με την επιγραφή αυτή η πόλη τιμά τον Ποτάμωνα Λεσβώνακτος, διακεκριμένο πολιτικό και ρήτορα των ρωμαϊκών χρόνων. Την επιγραφή είδα για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2014, μετά από την σχετική άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού. Η επιγραφή, χαραγμένη σε λίθο από λευκό μάρμαρο, βρέθηκε στην θέση Καρά Τεπέ και χρονολογείται μεταξύ των ετών 48 π.Χ. - 15 μ.Χ. Το σχήμα του λίθου στο άνω μέρος φαίνεται ότι είναι αποτέλεσμα μεταγενέστερης επεξεργασίας.

Το κείμενο της επιγραφής είναι το εξής: 

[Π]οτάμωνι

                             Λεσβώνα-

                             κτος τῶ εὐε[ρ]-

                             γέτα καὶ σώ[τη]-

                             ρι καὶ κτίστα

                              τᾶς πόλιος.

Απόδοση στη νέα ελληνική: Στον Ποτάμωνα, τον γιο του Λεσβώνακτος, τον ευεργέτη και σωτήρα και κτίστη της πόλεως (ενν. αφιερώνει η πόλη αυτό το τιμητικό μνημείο).

Το όνομα Ποτάμων δεν απαντά μόνο στην Λέσβο∙ απαντά κυρίως στα νησιά του Αιγαίου, στην Μακεδονία και Θράκη, στην Μ. Ασία και λιγότερο συχνά στην Αττική και την κεντρική Ελλάδα.

Η χρήση της δοτικής πτώσεως Ποτάμωνι παραπέμπει σε αναθηματικές επιγραφές προς θεούς και θεοποιημένους θνητούς, π.χ. αυτοκράτορες, ευεργέτες και σωτήρες πόλεων. Παρά το γεγονός ότι ο Ποτάμων δεν θεοποιήθηκε, όπως ο Θεοφάνης (βλ. παρακάτω), η χρήση της δοτικής υποδεικνύει την πολιτική και κοινωνική καταξίωση που απολάμβανε από τους συμπολίτες του.

Από την άλλη πλευρά, το όνομα Λεσβῶναξ απαντά στην Λέσβο, στην οικογένεια του Ποτάμωνος της επιγραφής. Μια φορά μόνο μαρτυρείται σε εφηβικό κατάλογο του 160 μ.Χ. από την μακρινή Πομπηϊούπολη της Παφλαγονίας, προφανώς ως ένδειξη αριστοκρατικής καταγωγής. Και είναι γεγονός ότι οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας υιοθετούσαν ονόματα ηρώων της ελληνικής μυθολογίας ή διακεκριμένων στην εποχή τους Ελλήνων στο πλαίσιο εξελληνισμού.

Οι τίτλοι εὐεργέτης και σωτὴρ και κτίστης της πόλεως, που απονέμονται στον Ποτάμωνα, αναφέρονται στην επιτυχή πρωτοβουλία του να ανανεωθούν και να διατηρηθούν τα προνόμια που απολάμβανε το νησί από την Ρώμη και στην εποχή του, δηλαδή όταν αυτοκράτορες διετέλεσαν ο Καίσαρας και ο Αύγουστος. Πρωτίστως οι παραπάνω τίτλοι είχαν απονεμηθεί στον Πομπήιο και τον Θεοφάνη (βλ. IG XII 2, 163), επειδή επέτυχαν την απελευθέρωση της Μυτιλήνης το 62 π.Χ. από την περίοδο αιχμαλωσίας του νησιού στην Ρώμη, όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος, Πομπήιος, 42. 8: «Καὶ γὰρ εἰς Μυτιλήνην ἀφικόμενος [Πομπήιος], τὴν τε πόλιν ἠλευθέρωσε διὰ Θεοφάνη…» καὶ 75. 2: «τῶν δὲ Μυτιληναίων τὸν Πομπήϊον ἀσπασαμένων καὶ παρακαλούντων εἰσελθεῖν εἰς τὴν πόλιν, οὐκ ἠθέλησεν, ἀλλὰ κἀκείνους ἐκέλευσεν τῷ κρατοῦντι πείθεσθαι καὶ θαρρεῖν· εὐγνώμονα γὰρ εἶναι Καίσαρα καὶ χρηστόν».

Τέλος, ο όρος κτίστης, που αποδίδεται σε ευεργέτες, αυτοκράτορες κλπ. κατά την αυτοκρατορική περίοδο, δηλώνει τον θεμελιωτή της πόλεως σε κρίσιμες περιστάσεις της ιστορίας της.

Το κείμενο της επιγραφής είναι πανομοιότυπο με το κείμενο άλλων 10 επιγραφών της Λέσβου προς τιμήν του Ποτάμωνος. Ανέπτυξε διπλωματική δραστηριότητα προς τους Ρωμαίους αυτοκράτορες Καίσαρα και Αύγουστο και γι’ αυτό τιμήθηκε από την πόλη του εν ζωή όσο κανένας άλλος, ιδιαίτερα με την ανέγερση του Ποταμωνείου, οικοδομήματος προς τιμήν του, το όνομα του οποίου σώζεται αποσπασματικά σε μία μόνο επιγραφή, στην IG XII 2, 51. Μέχρι σήμερα, 54 γνωστές επιγραφές θεωρείται ότι είχαν χαραχθεί στους τοίχους του, που αφορούσαν την πολιτική και διπλωματική του σταδιοδρομία.

Κατά τον Δ. Ευαγγελίδη, παλαιό Έφορο Αρχαιοτήτων της Λέσβου, το Ποταμώνειον πρέπει να βρισκόταν στην θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου του βορείου λιμένος, το οποίο δεν σώζεται σήμερα. Κι αυτό γιατί δύο επιγραφές που αποδίδονται στο Ποταμώνειον, οι IG XII 2, 23. 24, βρέθηκαν σε μεγάλο βάθος στην θέση αυτή. Σημειωτέον ότι επιγραφές και αρχιτεκτονικά μέλη του οικοδομήματος χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό στο μεσαιωνικό τείχος του Κάστρου της πόλεως. Από την άλλη πλευρά, ο R. W. Parker, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στo Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υποστηρίζει ότι το Ποταμώνειον είχε ιδρυθεί στην ακρόπολη της πόλεως της Μυτιλήνης. Πάντως, η ανέγερση οικοδομημάτων προς τιμήν επιφανών πολιτών στην ελληνορωμαϊκή επικράτεια ήταν συνήθης, όπως διαβάζουμε στο A. Chaniotis, Historie und Historiker in der griechischen Inschriften, Stuttgart 1988, 253, 274.

Η πληροφορία του Λουκιανού ότι ο Ποτάμων έζησε 90 έτη (Λουκιαν., Μακρόβιοι 23: Ποτάμων δὲ οὐκ ἄδοξος ῥήτωρ ἔτη ἐνενήκοντα), σε συσχέτιση με την χρονολόγηση της επιγραφής IG XII 2, 35a το 48 π.Χ., στην οποία μνημονεύεται η συμμετοχή του ως νεαρού πρέσβεως μαζί με τον σύγχρονό του Λέσβιο ποιητή Κριναγόρα (περίπου 21 ετών) στην πρεσβεία στην Ρώμη προς τον Ιούλιο Καίσαρα, τοποθετούν την ζωή του κατά προσέγγισιν μεταξύ 75 π.Χ.-15 μ.Χ. και αναλόγως η επιγραφή προς τιμήν του χρονολογείται μεταξύ της πρώτης πρεσβείας του στην Ρώμη το 48 π.Χ., την έναρξη δηλαδή της πολιτικής του σταδιοδρομίας (βλ. IG XII 2, 35a) και του 15 μ.Χ., έτος κατά το οποίο ήταν δυνατή η απονομή τιμών στο πρόσωπό του.

Μαρία Διακουμάκου, Ελληνική Επιγραφική Εταιρεία

msdiakoumakou@gmail.com