Γράφαμε πριν από δεκαπέντε ημέρες για μια προξενική έκθεση της 24^ης Μαρτίου 1864, του Έλληνα υποπροξένου στη Μυτιλήνη Νικ. Συρμακέση, η οποία περιέχει και αρνητικές διαπιστώσεις ως προς τον πατριωτισμό των Λεσβίων. Δημοσιεύσαμε το δεύτερο μέρος της έκθεσης αυτής του υποπρόξενου προς το Ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών. Σήμερα θα συνεχίσουμε και θα ολοκληρώσουμε το κείμενο αυτό:

«Αι άνω σκέψεις κατά μείζονα λόγον είνε εφαρμοστέαι και εις την νήσον ταύτην, ένθα επικρατέστερον ον το χριστιανικόν στοιχείον, η δημογεροντία είνε ισχυροτάτη και πολλάκις επίφοβος και εις αυτούς τους Οθωμανούς διοικητάς. Αύτη ως ανωτέρω εξέθηκα είνε συστηματικώς πολεμία του Ελληνικού προξενείου διά τους λόγους ότι, μη επιτρέπων τούτο την καταπίεσιν των Ελλήνων πολιτών εκ μέρους αυτών, εξασθενεί την επιρροήν της και υποδεικνύει και εις τους λοιπούς, τους υπό την Οθωμανικήν κυριαρχίαν αδελφούς μας, πόσον λυσιτελής και τελεσφόρος είνε η ελληνική υπεράσπισις.

Η ενταύθα δημογεροντία μετέρχεται τοιαύτα μέτρα κατά του δυστυχούς λαού, άπερ βεβαίως προξενούν φρίκην εις πάντα ανατραφέντα εις φιλελευθέρους θεσμούς και δικαιοσύνην. Ούτω π.χ. εκτός των εν τοις Οθωμανικοίς δικαστηρίοις διά των επιρροών της διαπραττομένων αυθαιρεσιών, δεν χορηγεί άδειαν ενταφιάσεως πριν οι συγγενείς του τεθνεώτος δωρήσουν ποσοστόν, προσδιοριζόμενον αυθαιρέτως παρ᾽ αυτής, της παρ᾽ αυτού εγκαταληφθείσης περιουσίας, δεν χορηγεί άδειαν στέψεως άμα δανειστής τις ειδοποιήσει αυτήν ή την Μητρόπολιν ότι ο μελλόνυμφος ή οι μελλόνυμφοι και το περίεργον ο αποβιώσας πατήρ της μελλονύμφου οφείλει αυτώ χρηματικόν τι ποσόν. Διά του τρόπου τούτου πειθαναγκάζει τους συγγενείς να ενδίδωσι εις τας ανυποστάτους πολλάκις αξιώσεις των τοιούτων δανειστών, προσφερόντων μέρος εις τους καλούς αυτούς δημογέροντας.

Τά μέτρα ταύτα αξιών να εφαρμόζωνται και επί των Ελλήνων πολιτών, νομίζω ότι το Προξενείον, σύμφωνα με τον προορισμόν του οφείλει να αντικρούη τα άδικα τα άδικα αυτά μέτρα, το μεν ίνα μη φορολογούνται οι υπήκοοι της Α. Μ. του Σεβαστού ημών Βασιλέως, το δε ίνα αισθανθώσιν οι λοιποί ότι η εφαρμογή του τοιούτου μέτρου πρέπει να παύση.

Πέντε ημέρες μετά την ενταύθα έλευσίν μου η Ιερά Μητρόπολις αρνείται να χορηγήση άδειαν στέψεως εις Ελληνίδα τινά επί τω λόγω ότι ο αποβιώσας πατήρ της όφειλε δύω χιλιάδας γρόσια είς τινα και ούτω εμπόδιζε την αποκατάστασιν της ενδεούς αυτής νεάνιδος. Το τοιούτον άδικον έθιμον ου μόνον αντέκρουσα, αλλά και επισήμως ισχυρίσθην ότι δεν αποδέχομαι την εφαρμογήν του επί πολιτών Ελλήνων. Κατά συνέπειαν ηναγκάσθη μετά πολλάς δυσκολίας να παραχωρήση την άδειαν. Εκ τούτου λοιπόν και εξ άλλων θέλει προέλθει ουχί τοσούτον φιλική συνεννόησις εις τας μεταξύ του Προξενείου και της Δημογεροντίας σχέσεις. Περαίνων την παρούσαν μου έκθεσιν εξαιτούμαι παρά του Σεβαστού Υπουργείου συγγνώμην, καθ ην περίπτωσιν αι άνω σκέψεις εισίν ημαρτημέναι ή ασύμφοροι εις την πολιτικήν πορείαν του Ελληνικού Υποπροξενείου εν Τουρκία και παρακαλώ να με εφοδιάση, εάν εγκρίνη, με τας δεούσας οδηγίας.

Ευπειθέστατος

ο εν Μυτιλήνη Πρόξενος

Συρμακέσης»

Εκτιμώ ότι αναφορά αυτή του Νικολάου Συρμακέση, την οποία δημοσιεύσαμε σε τρεις επιφυλλίδες και την οποία ο υποπρόξενος φαίνεται να συντάσσει λίγες ημέρες μετά από την άφιξή του στη Μυτιλήνη, είναι σημαντική για πολλούς λόγους.

Αρχικά είναι αξιοσημείωτο πόσο γρήγορα συντάσσει την έκθεσή του και νομίζω ότι γι’ αυτό στο τέλος έχει αμφιβολίες για τις προτάσεις του, επειδή πιθανόν να έρχονται σε σύγκρουση με την επίσημη πολιτική του ελληνικού κράτους.

Πέρα από αυτά όμως ίσως είναι η πρώτη φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε κείμενο Έλληνα υποπροξένου, που καταφέρεται με τέτοια ένταση εναντίον του τοπικού στοιχείου και ιδιαίτερα της δημογεροντίας Μυτιλήνης. Οι κρίσεις που διατυπώνει εναντίον των Ελλήνων δημογερόντων, τους οποίους θεωρεί σχεδόν ως συνεργάτες των οθωμανικών αρχών (μάλιστα σε μια αποστροφή του λόγου του θεωρεί ότι είναι ισχυρότεροι και από τους Οθωμανούς), είναι χαρακτηριστικές μιας φιλελεύθερης ιδεολογικής στάσης και ενός πλέγματος θεσμών, ανάμεσα στα οποία όργανα όπως οι δημογεροντίες δεν έχουν θέση. Εξάλλου, από το κείμενό του διαφαίνεται η διάκριση που υπάρχει στα μέσα του 19^ου μεταξύ εκείνων των Ελλήνων που επιλέγουν την οθωμανική ή την ελληνική υπηκοότητα, πράγματα τα οποία πρέπει να μελετήσουμε συστηματικά. Και ακόμη έχουμε την δυνατότητα να μελετήσουμε έθιμα όπως αυτά που θίγει στην έκθεσή του ο υποπρόξενος, έθιμα τα οποία στην καθημερινή πρακτική καταπιέζονται από την οικονομική δυσπραγία, που μπορεί να εμποδίσει ακόμα και το γάμο ενός κοριτσιού.