Μηχανισμός άμυνας είναι η ασυνείδητη ενδοψυχική διεργασία που δρα για να ανακουφίσει τη σύγκρουση και το άγχος, που προέρχονται από τις ενορμήσεις και τα ένστικτα ενός ατόμου. Η εξοικείωση με την έννοια της άμυνας και την ποικιλία των αμυντικών μηχανισμών που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση του χαρακτήρα μας. Στην παιδική μας ηλικία αναπτύξαμε κάποιους μηχανισμούς προκειμένου να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον μας και αυτοί οι μηχανισμοί ονομάζονται στρατηγικές αντιμετώπισης ή άμυνες. Στην ενήλικη όμως ζωή πολλές φορές συνηθίζουμε να εμφανίζουμε τις ίδιες στρατηγικές αντιμετώπισης, αλλά επειδή οι συνθήκες στο περιβάλλον μας έχουν αλλάξει, καλούμαστε να τις διαχειριστούμε με έναν διαφορετικό τρόπο. Οι άμυνες δηλαδή που χρησιμοποιούμε στην ενήλικη ζωή μας ήταν χρήσιμες στην παιδική ηλικία, αλλά μπορεί να μας δημιουργούν κάποια προβλήματα στο παρόν.
Σήμερα θα αναφερθούμε στην άμυνα: παντοδύναμος έλεγχος.
Η αίσθηση ενός ατόμου ότι έχει την ικανότητα να επηρεάσει τον κόσμο, ότι έχει δύναμη επιρροής, αποτελεί φυσικά μια κρίσιμη διάσταση της αυτοεκτίμησής του, η ύπαρξη της οποίας έχει τις ρίζες της στις βρεφικές και εξωπραγματικές αλλά φυσιολογικές για εκείνη την περίοδο φαντασιώσεις παντοδυναμίας. Για παράδειγμα, αν ένα βρέφος κρυώνει και το άτομο που το φροντίζει το αντιληφθεί και του προσφέρει ζεστασιά, τότε το βρέφος θα βιώσει μια εμπειρία, στην οποία δίνει την ερμηνεία ότι με κάποιο μαγικό τρόπο έχει εξασφαλίσει ζεστασιά.
Καθώς το παιδί ωριμάζει, αυτή η φαντασίωση δίνει τη θέση της σε μια φάση δευτερογενούς παντοδυναμίας, στην οποία ένα ή περισσότερα πρόσωπα που φροντίζουν το παιδί θεωρούνται από το ίδιο παντοδύναμα. Τελικά, καθώς το παιδί ωριμάζει περισσότερο, έρχεται αντιμέτωπο με το δυσάρεστο γεγονός ότι κανένα άτομο δεν έχει απεριόριστες δυνάμεις.
Κάθε υγιής ενήλικος που αναγνωρίζει ότι η δύναμη των ανθρώπων δεν είναι απεριόριστη, θα πρέπει να έχει βιώσει με ασφάλεια την πρώιμη περίοδο της ζωής του, κατά την οποία απολάμβανε ελεύθερα τις φυσιολογικές, για το εξελικτικό του στάδιο, αυταπάτες αναφορικά τόσο με την παντοδυναμία του εαυτού του, όσο και με την παντοδυναμία των ατόμων από τα οποία εξαρτιόταν άμεσα.
Όμως, τι γίνεται στην περίπτωση που το αποτέλεσμα σε μία κατάσταση δεν ήταν τελικά το αναμενόμενο; Τότε, η απογοήτευση και η αίσθηση αποτυχίας μπορεί να είναι δυσβάσταχτη και μη συγχωρητέα από το ίδιο το άτομο.
Εάν η προσωπικότητα ενός ατόμου είναι οργανωμένη γύρω από την αναζήτηση και την απόλαυση της αίσθησης ότι ασκεί αποτελεσματικά την παντοδυναμία του, και ότι όλα τα άλλα πρακτικά και ηθικά ζητήματα έχουν μόνο δευτερεύουσα σημασία, τότε εύλογα αυτή η προσωπικότητα μπορεί να θεωρηθεί ψυχοπαθητική. Ο Bursten αναφέρει ότι αυτά τα άτομα που κυριαρχούνται από τον παντοδύναμο έλεγχο προβαίνουν στο συνειδητό χειρισμό των άλλων προκειμένου να αποφύγουν το άγχος και να διατηρήσουν την αυτοεκτίμησή τους.
Μια βασική ενασχόληση αλλά και ευχαρίστηση των ατόμων αυτών, είναι «να τη φέρνουν» στους άλλους. Τέτοια άτομα συναντά κανείς σε επιχειρήσεις που απαιτούν δόλο, προσωπική κυριαρχία σε βάρος οποιουδήποτε άλλου ενδιαφέροντος και ανάληψη ριψοκίνδυνων εγχειρημάτων. Τα άτομα αυτά απαντώνται σε ηγετικούς ρόλους σε επιχειρήσεις και σε άλλους χώρους τέτοιου τύπου, καθώς και σε επαγγέλματα που έχουν σχέση με πωλήσεις, στους ηγέτες αιρέσεων και στις βιομηχανίες της διαφήμισης και της ψυχαγωγίας και οπουδήποτε αλλού υπάρχει μεγάλη πιθανότητα άσκησης ανελέητης εξουσίας.

Παντελής Παπαδόπουλος
<http://www.papapan.gr/issues/15-defence-mechanisms>.