«Τα εξοφθάλμια μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα, μπορούν ενδεχομένως να αποτελέσουν εναλλακτική λύση στην κλασική μεταμόσχευση κερατοειδούς σε ασθενείς με προχωρημένο κερατόκωνο».

Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2017 στο έγκριτο οφθαλμολογικό περιοδικό Cornea από την ομάδα του Dr Jorge Alio γίνεται λόγος για τη χρήση μεσεγχυματικών βλαστικών κυττάρων για την κυτταρική θεραπεία του κερατοειδικού στρώματος, και συγκεκριμένα σε ασθενείς που επρόκειτο να υποβληθούν σε επέμβαση μεταμόσχευσης κερατοειδούς λόγω προχωρημένου κερατοκώνου.

Η κυτταρική θεραπεία του κερατοειδικού στρώματος ερευνάται ακόμη και σαν πιθανή θεραπεία για τις περιπτώσεις όπου το στρώμα παρουσιάζει θολερότητες. Τα εξοφθάλμια μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα (τα οποία προκύπτουν από λιπώδη ιστό ενήλικα) είναι η ιδανική πηγή για αυτόλογα βλαστικά κύτταρα, μιας και ο ιστός αυτός είναι εύκολα προσβάσιμος, υπάρχει υψηλή απόδοση ανάκτησης κυττάρων και τα κύτταρα αυτά μπορούν να διαφοροποιηθούν σε πολλούς τύπους (κερατοκύτταρα, οστεοβλάστες, χονδροβλάστες, μυοβλάστες, υπατοκύτταρα, νευρώνες, κ.ά).

Έχουμε δει πως τα οφθαλμικά και τα εξοφθάλμια μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα είναι ικανά, όχι μόνο να επιβιώνουν και να διαφοροποιούνται σε ανθρώπινα κερατοκύτταρα ενηλίκου όταν ενύονται μέσα στο στρώμα του κερατοειδούς χωρίς να προκαλείται φλεγμονώδης αντίδραση. Επίσης έχει παρατηρηθεί η παραγωγή νέου κολλαγόνου μέσα στο στρώμα-δέκτη αυτών.

Τα κύτταρα αυτά μπορούν επίσης να εξομαλύνουν ήδη υπάρχουσες θολερότητες, διαμορφώνοντας ανάλογα το κερατοειδικό στρώμα και βελτιώνοντας έτσι την κερατοειδική διαύγεια σε πειραματόζωα με κερατοειδικές δυστροφίες που οφείλονταν στην αναδιοργάνωση του κολλαγόνου καθώς και πειραματόζωα με μεταβολικές παθήσεις από τον καταβολισμό συσσωρευμένων πρωτεϊνών.
Η ομάδα του Dr Alio, διεξήγαγε και πρόσφατα δημοσίευσε την πρώτη κλινική δοκιμή σε ανθρώπους, σχεδιασμένη να αξιολογήσει αρχικά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των κυτταρικών θεραπειών με εξοφθάλμια μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα για το κερατοειδικό στρώμα. Η έρευνα αυτή ήταν μια μη τυχαιοποιημένη και ανοιχτή κλινική δοκιμή, η οποία συμπεριέλαβε ασθενείς με προχωρημένο κερατόκωνο, οι οποίοι ήταν ήδη υποψήφιοι για μεταμόσχευση κερατοειδούς με σκοπό την οπτική τους αποκατάσταση.

Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν πέντε ασθενείς. Ένα εναιώρημα 1ml που περιείχε αυτόλογα, προερχόμενα από λιπώδη κύτταρα, ενήλικα βλαστοκύτταρα (ADASC=Autologous Adipose-Derived Adult Stem Cells) σε μια ενδοστρωματική «τσέπη» μέσα στον κερατοειδή χιτώνα, η οποία προηγουμένως είχε δημιουργηθεί με τη χρήση του femtosecond laser. Η διάμετρος της τσέπης ήταν 9,5mm. Όλες οι επεμβάσεις διεξήχθησαν κάτω από τοπική αναισθησία και χωρίς να χρειάζονται ράμματα στον κερατοειδή. Το λίπος το οποίο περιείχε τα βλαστοκύτταρα είχε ληφθεί με επιλεκτική λιποαναρρόφηση (υπό τοπική αναισθησία) και ακολούθως υποβλήθηκε σε επεξεργασία στο εργαστήριο προκειμένου να απομονωθούν τα αυτόλογα ADASC.

Σύμφωνα με την ομάδα που διεξήγαγε την έρευνα, δεν παρουσιάστηκαν διεγχειρητικές ή μετεγχειρητικές επιπλοκές. Η διαύγεια του κερατοειδούς αποκαταστάθηκε πλήρως μέσα σε 24 ώρες. Στο τέλος του χρόνου παρακολούθησης, σε όλους τους ασθενείς παρατηρήθηκε βελτίωση της όρασης: η μέση βελτίωση ήταν 1 γραμμή στην οπτική οξύτητα τόσο με όσο και χωρίς γυαλιά και 2 γραμμές σε όσους ασθενείς έκαναν χρήση ημίσκληρων φακών επαφής.

Δεν υπήρξε αλλαγή στη διάθλαση, ούτε στην τοπογραφία του κερατοειδούς. Παρατηρήθηκε επίσης, μια μικρή αύξηση του πάχους του κεντρικού κερατοειδούς, της τάξης των 16,5μm η οποία διαπιστώθηκε, με τη χρήση OCT προσθίου ημιμορίου και η οποία αποδόθηκε στο σχηματισμό νέου κολλαγόνου από τα κερατοκύτταρα. Το νεοσχηματισμένο κολλαγόνο παρατηρήθηκε ως υπερανακλαστικές περιοχές στο επίπεδο του στρώματος όπου είχε δημιουργηθεί η «τσέπη».

Η επιβίωση των εμφυτευμένων ADASC επιβεβαιώθηκε με συνεστιακή βιομικροσκοπία (HRT-3, Heidelberg), όπου παρατηρήθηκαν στρογγυλού σχήματος κύτταρα στο επίπεδο της επέμβασης σε όλα τα περιστατικά, κατά τον τρίτο μετεγχειρητικό μήνα. Κατά τον έκτο μετεγχειρητικό μήνα, τα κύτταρα αυτά παρουσίασαν ατρακτοειδές σχήμα και δε παρουσίαζαν καμία διαφορά σε σχέση με εκείνα που παρατηρούνταν σε άλλα επίπεδα του στρώματος, υποθέτοντας έτσι ότι η μορφολογική αλλαγή των κυττάρων αυτών είναι πιθανό σημάδι διαφοροποίησης των εμφυτευμένων κυττάρων σε ενήλικα κερατοκύτταρα.

Ένα ενδιαφέρον εύρημα ήταν η μικρή κλινική βελτίωση προεγχειρητικών προσθίων κερατοειδικών ουλών σε έναν ασθενή. Το εύρημα αυτό συμφωνεί με τον Dr James Funderburgh και άλλους συγγραφείς οι οποίοι είχαν παρόμοια ευρήματα στις έρευνές τους.

Η δημοσίευση του Dr Alio, είναι η πρώτη που αναφέρει κλινική χρήση βλαστοκυττάρων στο κερατοειδικό στρώμα. Παρ’ όλα αυτά, τα αποτελέσματα θα πρέπει να αξιολογηθούν προσεκτικά, καθώς η συγκεκριμένη μελέτη είναι πιλοτική. Παρόλα αυτά έχουν παρατηρηθεί ενθαρρυντικά αποτελέσματα τα οποία δίνουν τη δυνατότητα για έρευνα τα ερχόμενα χρόνια.

Όλοι οι ασθενείς κέρδισαν όραση και στο μικρό δείγμα μελέτης της έρευνας αυτής η χρήση μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων έχει αποδειχθεί ασφαλής.

*Ο Ιωάννης Α. Μάλλιας είναι Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Clinical Fellow της Οφθαλμολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης.