Με την προηγούμενη επιφυλλίδα ολοκληρώθηκε, ας το πούμε κι έτσι, μια σειρά δεκαπέντε σημειωμάτων με αποσπόρια διαφόρων ερευνών, που ενδεχομένως να βοηθήσουν κάποιους μελετητές που ασχολούνται συστηματικά με την λεσβιακή ιστορία του 19^ου και -επίσης ενδεχομένως-, να κινήσουν το ενδιαφέρον ορισμένων φιλομαθών αναγνωστών του «Εμπρός» που καταγίνονται με την ιστορία του νησιού ακόμα και ως υποψιασμένοι αναγνώστες.

Σήμερα θα επιστρέψω σε θέματα που με έχουν απασχολήσει και παλαιότερα πιο συστηματικά και ένα από αυτά υπήρξε η μελέτη των κωδίκων της Ι.Μ. Μυτιλήνης, που είχα αρχίσει τη δεκαετία του 1980… όταν ζούσε ακόμα ο αξέχαστος μητροπολίτης Ιάκωβος Κλεόμβροτος, που ενίσχυσε με κάθε τρόπο την προσπάθειά μας.

Τώρα πλέον, όπως γνωρίζουν οι ασχολούμενοι με τα πράγματα αυτά, διαθέτουμε την έκδοση του Α´ κώδικα της Ι.Μ. Μυτιλήνης in extenso, δηλαδή πράξη προς πράξη, την οποία επιμελήθηκε με αποτελεσματικό τρόπο ο ιστορικός Απόστολος Σπανός το 2006.

Ωστόσο, η Μητρόπολη Μυτιλήνης διαθέτει και άλλους κώδικες, για τους περισσότερους των οποίων έχω συντάξει περιληπτικές περιγραφές, πράξη προς πράξη, οι οποίες, καθώς τα χρόνια περνούν, κινδυνεύουν να παραμείνουν ως «αποκείμεναι εν τοις ερμαρίοις», όπως έγραφε λόγιος του 19^ου αιώνα, για παρόμοιες περιπτώσεις.

Θα επιχειρήσω λοιπόν εφεξής να αντλήσω κάποια στοιχεία σχετικά με την κοινωνική ζωή γενικότερα της Μυτιλήνης, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από ορισμένες καταγραφές που απόκεινται στον κώδικα Β´ αλλά και σε άλλες πηγές και χρονολογικά αναφέρονται στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αι. Και βλέπουμε για το μέλλον πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα…

Έχουμε γράψει πολλές φορές και άλλοι επίσης ειδικότεροι εμού επίσης βεβαίωσαν με τις έρευνές τους, ότι συνεχής μέριμνα της Εκκλησίας και της πολιτείας της Μυτιλήνης υπήρξε η φροντίδα για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων και του νοσοκομείου (ξενοδοχειό), ειδικότερα προς τα τέλη του 18^ου αι. και βέβαια τον 19^ο. Ωστόσο, θα επιχειρήσω να προσθέσω εκ νέου μερικά στοιχεία, τα οποία συναντούμε στα πολύτιμα φύλλα του κώδικα του Β´ κώδικα και ίσως φωτίσουν καλύτερα τα πράγματα αυτά.

Είναι γνωστό ότι για την ενίσχυση της εκπαίδευσης αποφασίζεται από τη δημογεροντία Μυτιλήνης, τον Φεβρουάριο του 1798, ότι όποιος χριστιανός συντάσσει διαθήκη οφείλει απαραιτήτως να προβλέψει με αυτήν, την καταβολή ορισμένου ποσού για το σχολείο του τόπου του. Την πράξη αυτή βέβαια καλείται να υλοποιήσει η Εκκλησία, αφού μέσω των κατά τόπους λειτουργών της μπορούσαν να συνταχθούν οι διαθήκες των χριστιανών και βέβαια τέτοιες περιπτώσεις γνωρίζουμε πολλές, καθώς σχετικές πράξεις διασώζονται σε ικανοποιητικό αριθμό.

Το ενδιαφέρον είναι ότι η παραπάνω απόφαση διευρύνεται έτι περαιτέρω, καθώς προβλέπει ότι στην περίπτωση που για οποιονδήποτε λόγο δεν συμπεριληφθεί στους όρους της διαθήκης ποσόν για την ενίσχυση του σχολείου, να «δεκατίζονται» οι άλλες ελεημοσύνες που περιέχονται στη διαθήκη και το ποσόν της δεκατίας να πηγαίνει για την ενίσχυση του σχολείου.

Φυσικά πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι άλλες ελεημοσύνες ήταν ποικίλες, καθώς ο συντάκτης κάθε διαθήκης, ανάλογα με τις δυνατότητές του -άλλωστε όσοι συνέτασσαν διαθήκες κατά τεκμήριο διέθεταν ικανή περιουσία- άφηνε μικρά ή μεγάλα ποσά προς εκκλησιαστικά ιδρύματα, συγγενικά πρόσωπα, φτωχούς χριστιανούς κτλ.

Και πράγματι, στην πρώτη διαθήκη που συντάσσεται μετά την απόφαση του Φεβρουαρίου 1798 -εννοείται πρώτη από αυτές που περιέχονται στον κώδικα Β’- που είναι η διαθήκη (11 Δεκ. 1798) του παπα-Λεόντιου από τα Μιστεγνά, ο ιερωμένος αυτός αφήνει 50 γρόσια για διάφορες αγαθοεργίες, ανάμεσα στις οποίες βέβαια υπάρχει και το σχολείο του χωριού του.

Αρκετά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα την 1 Σεπτεμβρίου 1845 αποφασίζεται ότι από το πρόστιμο που θα πληρώνουν οι παραβάτες των διατάξεων περί την τέλεση γάμων, καταβολή προίκας κτλ. στη Στύψη της βόρειας Λέσβου, ένα μέρος θα πηγαίνει στην ενίσχυση του σχολείου του χωριού.

Νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά που θεσπίζεται παρόμοια διάταξη ενίσχυσης σχολείου από τη Μητρόπολη Μηθύμνης, διάταξη όμως που εφεξής προβλέπεται σε παρόμοιες πράξεις ρύθμισης τοπικών εθίμων που αναφέρονται σε άλλα χωριά της Μητρόπολης αυτής.

Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε και στην επόμενη επιφυλλίδα μας.